Τα πυρηνικά του Ισραήλ στον Πόλεμο του 1973 και στην τωρινή κρίση με το Ιράν

Ακόμη και “αποκαλύψεις”, όπως αυτές του τεχνικού Μορντεχάι Βανούνου, αμφισβητούνται και πολλοί πιστεύουν πως εργαζόταν ή χρησιμοποιήθηκε από τη Μοσάντ. Πιστεύεται, ότι μέχρι το 1967 οι Ισραηλινοί είχαν δύο πυρηνικές συσκευές ενώ κατά τη διάρκεια του πολέμου του Γιομ Κιπούρ είχαν στην κατοχή τους δέκα με είκοσι βόμβες. Ακολουθώντας πολιτική ασάφειας ή αδιαφάνειας, το Ισραήλ δεν διατύπωσε συγκεκριμένο πυρηνικό δόγμα, αλλά δήλωσε ότι θα χρησιμοποιούσε τα πυρηνικά όπλα ως έσχατη λύση.

Οι “κόκκινες γραμμές” του Ισραήλ

Το τι συνιστά την έσχατη λύση δεν έχει διευκρινιστεί ποτέ. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια των στρατηγικών συζητήσεων για τα πυρηνικά στα μέσα της δεκαετίας του 1960, εμφανίστηκαν τέσσερις “κόκκινες γραμμές”, των οποίων η υπέρβαση θα αποτελούσε το έναυσμα για τη χρήση πυρηνικών. Αυτές οι γραμμές ήταν:

• Πρώτον, μια αραβική διέλευση των συνόρων του Ισραήλ του 1949.
• Δεύτερον, η καταστροφή της ισραηλινής πολεμικής αεροπορίας.
• Τρίτον, οι μαζικές αεροπορικές επιθέσεις εναντίον ισραηλινών πόλεων, ή η επίθεση με χημικά ή βιολογικά όπλα.
• Τέταρτον, η χρήση πυρηνικών όπλων κατά του Ισραήλ. Αυτές οι γραμμές έγιναν ευρέως αποδεκτές στο Ισραήλ ως σενάρια έσχατης λύσης, παρόλο που δεν αποτέλεσαν ποτέ ένα δημόσια διατυπωμένο δόγμα.

Τα τελευταία χρόνια υπάρχουν περισσότερα ιστορικά στοιχεία για την πυρηνική διάσταση του Πολέμου του 1973. Λαμβάνοντας υπόψη αυτά τα στοιχεία, παρόλο που είναι ακόμη πενιχρά και ελλιπή και προέρχονται από την ισραηλινή πλευρά, εκτιμούμε ότι τα πυρηνικά όπλα του Ισραήλ έπαιξαν σημαντικό ρόλο στον πόλεμο και επηρέασαν την έκβαση του πολέμου με τέσσερις τρόπους.

Ο πρώτος είναι ότι οι Άραβες κατέστρωσαν πολεμικά σχέδια με περιορισμένους στρατιωτικούς αντικειμενικούς σκοπούς. Ο δεύτερος, ότι η αποτυχία των ισραηλινών πληροφοριών οφειλόταν εν μέρει και στην αλαζονεία του Ισραήλ ως πυρηνικής δύναμης. Ο τρίτος ότι η πορεία του πολέμου επηρεάστηκε από τα πυρηνικά όπλα, αλλά η κλιμάκωση αποτράπηκε. Και ο τέταρτος ότι οι υπερδυνάμεις ενεπλάκησαν στην κρίση και οι αποφάσεις τους πάρθηκαν κυρίως αφού έλαβαν υπόψη τους τα πυρηνικά όπλα.

Τα πολεμικά σχέδια των Αράβων απέναντι στο Ισραήλ

Από την ίδρυση του Ισραήλ (1947), στόχος των Αράβων ήταν η καταστροφή του. Έχοντας ωστόσο ηττηθεί στον Πόλεμο των Έξι Ημερών (1967), ένα ακόμη πιο σοβαρό ζήτημα ήταν να ανακτήσουν τα χαμένα εδάφη τους. Έτσι, όταν έξι χρόνια αργότερα εξαπέλυσαν την αιφνιδιαστική τους επίθεση, οι στρατιωτικοί τους στόχοι ήταν περιορισμένοι. Η Αίγυπτος και η Συρία περιόρισαν τους στρατιωτικούς τους στόχους για λόγους δυνατοτήτων, αλλά και λόγω του ισραηλινού πυρηνικού δυναμικού.

Έχοντας υποστεί μια ταπεινωτική ήττα, οι Αιγύπτιοι ανέκαμψαν με εκπληκτικό ρυθμό και μέχρι το 1969 διεξήγαγαν τον Πόλεμο της Φθοράς κατά μήκος της Διώρυγας του Σουέζ. Παρά την ήττα, οι Άραβες κέρδισαν κάτι ως νόμιμο περιορισμένο πολεμικό στόχο, που τους επέτρεψε μεγαλύτερη ευελιξία από πριν, την ανάκτηση δηλαδή των κατεχόμενων αραβικών εδαφών. Τώρα πλέον μπορούσαν να επιτεθούν στα εδάφη που κατέλαβε το Ισραήλ το 1967 και όχι στο ίδιο το Ισραήλ. Με αυτόν τον τρόπο παρέκαμψαν το ζήτημα της ύπαρξης του Ισραήλ, το οποίο ήταν δεσμευμένο στην πυρηνική επιλογή του Ισραήλ και στις αμερικανικές εγγυήσεις.

Οι Άραβες δεν κατόρθωσαν να αποκτήσουν πυρηνικά και ο χρόνος δεν ήταν με το μέρος τους, οπότε ένας περιορισμένος πόλεμος, με σοβιετική συνδρομή, για την απελευθέρωση του Σινά και του Γκολάν ήταν προτιμότερος. Η ύφεση μεταξύ των υπερδυνάμεων επιδείνωσε την κατάσταση για τους Άραβες. Η ύφεση κατέστησε άνευ σημασίας οποιεσδήποτε σοβιετικές πυρηνικές εγγυήσεις που τους είχαν δοθεί στο παρελθόν, εκτός και αν δέχονταν επίθεση από το Ισραήλ.

Αποτυχία των μυστικών υπηρεσιών του Ισραήλ

Η αποτυχία των ισραηλινών μυστικών υπηρεσιών έχει συζητηθεί ευρέως. Σχεδόν όλες οι μελέτες συμφωνούν με τα ευρήματα της Επιτροπής Αγκρανάτ, της ισραηλινής επίσημης έρευνας για τον πόλεμο, ότι η πηγή της αποτυχίας των πληροφοριών ήταν η δογματική πεποίθηση ότι η Αίγυπτος δεν θα ξεκινούσε πόλεμο, χωρίς να έχει εξασφαλίσει αεροπορική υπεροχή. Ωστόσο και η πυρηνική διάσταση έπαιξε ρόλο στην αλαζονεία του Ισραήλ.

Ο Ισραηλινός Υπουργός Άμυνας στρατηγός Μοσέ Νταγιάν, μεταξύ καλοκαιριού 1972 και πολέμου του Γιομ Κιπούρ, φαινόταν να είναι ο κύριος υποστηρικτής της πυρηνικής επιλογής στο Ισραήλ. Στο πλαίσιο της αραβοσοβιετικής συνεργασίας, οι Σοβιετικοί είχαν δώσει πυρηνικές εγγυήσεις στους Άραβες. Επομένως, όταν η Αίγυπτος έδιωξε τους Σοβιετικούς συμβούλους το καλοκαίρι του 1972, οι σοβιετικές εγγυήσεις αποδυναμώθηκαν, οπότε η ερμηνεία του Νταγιάν ήταν ότι τώρα οι πυρηνικές επιλογές του Ισραήλ απέκτησαν πλήρη αξιοπιστία. Αυτή η άποψη του Νταγιάν για τις αιγυπτιοσοβιετικές σχέσεις μπορεί να εξηγήσει την πρόβλεψή του ότι «δεν θα υπάρξει πόλεμος την επόμενη δεκαετία».

Το ξέσπασμα του πολέμου στις 6 Οκτωβρίου 1973 ήταν τρομερό σοκ για τους Ισραηλινούς. Κατά τη διάρκεια του Πολέμου του 1973 το Ισραήλ ενεργοποίησε την πυρηνική του ικανότητα, χωρίς να είναι σαφές τι συνεπαγόταν αυτό.

Τα πυρηνικά του Ισραήλ

Η πιο γλαφυρή αφήγηση του 1973 εμφανίζεται στο βιβλίο “Η Επιλογή του Σαμψών” του Αμερικανού δημοσιογράφου Σέιμουρ Χερς. Ο Χερς αφηγείται μια δραματική ιστορία για το πώς το Υπουργικό Συμβούλιο της Γκόλντα Μέιρ, υπό την πίεση του Νταγιάν, «συμφώνησε οι εκτοξευτές πυρηνικών πυραύλων… να τεθούν σε λειτουργία, μαζί με οκτώ ειδικά καθορισμένα αεροσκάφη Φάντομ F-4S που βρίσκονταν σε επιφυλακή 24 ωρών. Ο αρχικός κατάλογος στόχων περιελάμβανε τα στρατηγεία της Αιγύπτου και της Συρίας κοντά σε Κάιρο και Δαμασκό».

Φυσικά οι Ισραηλινοί έχουν αρνηθεί τις στιχομυθίες –σύμφωνα με την αφήγηση του Χέρς– ωστόσο είναι βέβαιο ότι υπήρξε πυρηνικός συναγερμός. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και ένα άλλο γεγονός του πολέμου που έλαβε χώρα στο συριακό μέτωπο. Η συριακή επίθεση στα υψώματα του Γκολάν έκανε αργή αλλά σταθερή πρόοδο, μέχρι που μια μονάδα από περίπου 30 άρματα έφτασε το απόγευμα της δεύτερης ημέρας του πολέμου μόλις 6 χλμ μακριά από τη γέφυρα Μπνότ Γιακόβ πάνω από τον ποταμό Ιορδάνη, όταν διατάχθηκε να σταματήσει. Έχει υποστηριχθεί ότι τα άρματα σταμάτησαν, επειδή οι Ισραηλινοί απείλησαν με πυρηνικά τη Δαμασκό.

Ο Πόλεμος του Οκτωβρίου 1973 ήταν ένας συμβατικός πόλεμος και όχι μια πυρηνική κρίση. Κανείς από τους αντιπάλους δεν παραδέχτηκε ότι οι ενέργειές του έγιναν λόγω των πυρηνικών όπλων. Όταν το Ισραήλ απέκτησε πυρηνικά, κάθε αραβική ελπίδα να εξαφανίσει το σιωνιστικό κράτος έσβησε για πάντα, ενώ οι Άραβες δεν κατάφεραν να αποκτήσουν τη βόμβα. Μολονότι τα πυρηνικά δεν χρησιμοποιήθηκαν, η πολιτική τους χρησιμότητα περιέπλεξε τους υπολογισμούς των Αράβων.

Η σημερινή κατάσταση

Πενήντα χρόνια μετά τον Πόλεμο του 1973, η κατάσταση στη Μέση Ανατολή έχει εξελιχθεί. Το Ισραήλ εκτιμάται ότι σήμερα διαθέτει 200-400 πυρηνικές κεφαλές. Χωρίς να ληφθεί υπόψη άλλος παράγοντας, η σπουδαιότητα των πυρηνικών καταδεικνύεται από το γεγονός ότι το Ισραήλ έχει θέσει ως σκοπό να διατηρήσει το πυρηνικό του μονοπώλιο στη Μέση Ανατολή, πράγμα που μέχρι τώρα έχει καταφέρει, με τη βοήθεια των Αμερικανών. Το Ιράν από την άλλη, αντιλαμβάνεται ότι για να αντιπαρατεθεί στο Ισραήλ, ενδεχομένως και στους Αμερικανούς, θα πρέπει να αποκτήσει πυρηνικά. Ο Κιμ Γιόνγκ Ουν της Βόρειας Κορέας γνωρίζει ότι αν δεν διέθετε πυρηνικά θα είχε την τύχη του Σαντάμ Χουσεΐν.

Το Ισραήλ δεν παραμέλησε τις συμβατικές του δυνάμεις, διότι καμία χώρα δεν εξασφαλίζει αποτροπή μόνο με πυρηνικά. Το Ισραήλ έφτασε σε τέτοιο επίπεδο αποτελεσματικότητας ώστε κανένας αραβικός στρατός να μην μπορεί να το καταλάβει στρατιωτικά. Μόνο το Ιράκ κατάφερε το 1991 να εκτοξεύσει 36 πυραύλους Scud με πενιχρά αποτελέσματα. Οι μεγάλες προκλήσεις όμως για το Ισραήλ προήλθαν από τη Χαμάς και τη Χεζμπολάχ, οι οποίες διεξάγουν ανταρτοπόλεμο όχι με καλάσνικοφ, αλλά με πυραύλους. Τελευταία σ’ αυτούς προστέθηκαν και οι Χούθι της Υεμένης.

Η μεγάλη πρόκληση για το Ισραήλ

Η μεγάλη πρόκληση για το Ισραήλ είναι ότι ο ανταρτοπόλεμος της Χαμάς και της Χεζμπολάχ, που είναι πόλεμος φθοράς, δεν αντιμετωπίζεται με αεροπορικές επιδρομές και πυραύλους, αλλά απαιτεί έλεγχο του εχθρικού εδάφους. Ένα νέο στοιχείο τα τελευταία χρόνια είναι ο “εκδημοκρατισμός” των πυραύλων. Οι βαλλιστικοί αποτελούσαν αρχικά τα “πυρηνικά των φτωχών”, επειδή ήταν πολύ πιο φθηνοί. Με την πάροδο του χρόνου, όμως, η διασπορά τους είναι μεγαλύτερη, ενώ έχει βελτιωθεί σημαντικά το βεληνεκές, η ακρίβεια και η εκρηκτική κεφαλή τους.

Επιπλέον, εκτός των βαλλιστικών πυραύλων, έχει αυξηθεί ο όγκος των πυρών που προέρχεται από άλλες πηγές (πυροβολικό, πύραυλοι κρουζ, αεροπορικοί πύραυλοι και drones). Με αυτές τις νέες δυνατότητες έγινε εφικτό να στοχοποιηθεί το Ισραήλ από μεγάλες αποστάσεις, από το Ιράν και την Υεμένη. Μακροπρόθεσμα, το Ιράν έχει στατιστικά την ικανότητα να διαπεράσει την ισραηλινή αεράμυνα, με περισσότερους από τους εφτά πυραύλους που τη διαπέρασαν τώρα, χρησιμοποιώντας μαζικά πυρά πολλαπλών προελεύσεων και δυνατοτήτων.

Το Ισραήλ και οι Αμερικανοί θα συνεχίσουν να καταβάλλουν κάθε προσπάθεια ώστε το Ιράν να μην αποκτήσει πυρηνικά. Παρά ταύτα δεν πρέπει να αποκλείεται η πιθανότητα το Ιράν να καταφέρει εντός της επόμενης δεκαετίας να τα αποκτήσει, οπότε η σύγκρουση θα τεθεί σε νέα βάση. Μέχρι τότε θα έχουμε πολλούς γύρους ακόμη στην ιρανοϊσραηλινή σύγκρουση, τόσο μεταξύ των δύο χωρών, όσο και των αντιπροσώπων τους.

Kαι η Ελλάδα;

Το στοιχείο που έχει σχέση με το θέμα μας είναι οι βαλλιστικοί πύραυλοι και η αύξηση του όγκου των πυρών εν γένει εκ μέρους της Τουρκίας, η οποία έχει επέλθει σταδιακά και συνεχίζεται. Για την Ελλάδα, εκτός από το ζήτημα των αυξημένων απαιτήσεων αεράμυνας και αντιβαλλιστικής άμυνας, εξίσου επιτακτική είναι και η επιθετική διάσταση, η αύξηση δηλαδή του όγκου των πυρών όλων των προελεύσεων.