Τί αλλάζει στην εναέρια μάχη η χρήση τεράστιων πυραύλων αέρος-αέρος BVR

Η Κίνα δημοσίευσε μια φωτογραφία μαχητικών J-16 Flanker εξοπλισμένα με πυραύλους αέρος-αέρος και ξαφνικά οι αναλυτές εναέριων τακτικών πήραν φωτιά. Η πιο εντυπωσιακή φωτογραφία εμφανίζει τέσσερα J-16 με ένα να φέρει τον τεράστιο πύραυλο BVR αέρος-αέρος μεγάλου βεληνεκούς PL-17.

Η εικόνα δείχνει τον σχηματισμό των τεσσάρων αεροσκαφών με ποικίλες διαμορφώσεις βλημάτων αέρος-αέρος, δύο εκ των οποίων είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακά. Τα εν λόγω μαχητικά φέρουν τέσσερα PL-10, ένα PL-12, τέσσερα PL-15 και ένα μεγάλο PL-17. Αυτές οι διαμορφώσεις εκτείνονται σε σενάρια εμπλοκής μικρού έως πολύ μεγάλης εμβέλειας, με το PL-17 να έχει πρωτοφανή εμβέλεια.

Η λεζάντα της φωτογραφίας γράφει: «Μαχητικά αεροσκάφη που συνδέονται με μια ταξιαρχία της Πολεμικής Αεροπορίας PLA πετούν σε σχηματισμό κατά τη διάρκεια εκπαίδευσης σε συνθήκες μάχης στις 25 Νοεμβρίου 2023». Είδαμε για πρώτη φορά σε επιχειρησιακές συνθήκες τον πύραυλο PL-17, που πρωτοπαρουσιάστηκε σαν στατικό έκθεμα πριν από επτά χρόνια. Φαίνεται ότι ο εν λόγω πύραυλος αντικατέστησε τα σχέδια PL-12 και PL-21 με κινητήρα ramjet. Το νέο όπλο χρησιμοποιεί αντ’ αυτού έναν κινητήρα διπλού παλμού, ο οποίος ήταν πιο εύκολο να κατασκευαστεί όταν άρχισε το πρόγραμμα πριν 10-12 χρόνια, ίσως και περισσότερα.

Ο PL-17 είναι πολύ μεγαλύτερος από άλλους πύραυλους αέρος-αέρος μεγάλου βεληνεκούς, με μήκος 6m (οι PL-15, AIM-120 έχουν μήκος 4m), επειδή περιέχει περισσότερο στερεό καύσιμο. Το μήκος καθιστά τον εν λόγω πύραυλο ακατάλληλο για τον εσωτερικό χώρο όπλων του μαχητικού Chengdu J-20. Ο PL-17 βασίζεται σε αδρανειακή καθοδήγηση, δορυφορική πλοήγηση και σύνδεση δεδομένων για την παρακολούθηση στόχων.

Κατά τη διάρκεια της τερματικής φάσης, ο πύραυλος ενεργοποιεί την αναζήτηση πολλαπλών λειτουργιών με ενεργό ραντάρ AESA και IR-homing για να παρακολουθεί αυτόνομα τον στόχο. Ο πύραυλος διαθέτει προφίλ χαμηλής οπισθέλκουσας και η δυνατότητα ελιγμών παρέχεται από τέσσερα μικρά πτερύγια ελέγχου και κινητήρες ώθησης. Η αυτονομία φέρεται να είναι μεταξύ 300-500 km με τελική ταχύτητα μεγαλύτερη από 4 Mach. Το ότι η Κίνα επεκτείνει την εμβέλεια του πυραύλου αέρος-αέρος αποτελεί αιτία προβληματισμού για τους δυνητικούς αντιπάλους της. Ταυτόχρονα εγείρει σειρά προβληματισμών για τον ρόλο των πολεμικών αεροσκαφών στις αχανείς εκτάσεις του Ειρηνικού κι όχι μόνο.

Κλειστές αερομαχίες

Είχαμε μιλήσει στο παρελθόν για τα πλεονεκτήματα του πυραύλου μεγάλου βεληνεκούς Meteor –βρίσκεται πλέον και στο οπλοστάσιο της ελληνικής Πολεμικής Αεροπορίας– ο οποίος μπορεί να ρυθμίζει, λόγω κινητήρα, τις καύσεις του, επιτυγχάνοντας το μέγιστο του βεληνεκούς με πολύ αυξημένη πιθανότητα επιτυχούς πλήγματος. Πρόσφατα δημοσιεύματα στις ΗΠΑ εκθείαζαν τον Meteor ως το όπλο που θα ήθελαν να είχαν για την δική τους αεροπορία.

Ένας αναλυτής υποστήριξε ότι απαιτείται ένα μίγμα πυραύλων μεσαίου ίσως και μικρού βεληνεκούς σε κάθε μαχητικό, ώστε να μπορεί να αμυνθεί εναντίον ποικίλων απειλών. Όσο κι αν οι μάχες εκτός οπτικού βεληνεκούς διαφημίζονται στις μέρες μας και οι τεχνικοί σχεδιαστές έχουν εγκλωβιστεί σ’ αυτή την ιδέα, η επιχειρησιακή πραγματικότητα, στην οποία θα βρεθούν τα περισσότερα μαχητικά 4ης γενιάς, δείχνει ότι η κλειστή αερομαχία δεν έχει πεθάνει ακόμη.

Ταυτόχρονα, οι σημαντικές πρόοδοι στις ικανότητες πυραύλων IR μικρού βεληνεκούς τις τελευταίες δύο δεκαετίες θέτουν πλέον άλλες προδιαγραφές στις αερομαχίες εκ του σύνεγγυς. Οι πιο σύγχρονοι πύραυλοι υπερύθρων είναι ικανοί να πυροδοτηθούν από τα συστήματα κράνους (HMCS) και να στραφούν προς τον “κλειδωμένο” στόχο μετά την εκτόξευση. Πολλoί διαθέτουν επίσης έλεγχο διανύσματος ώθησης, που παρέχει εξαιρετική ευελιξία, αλλά και απεικόνιση συστοιχίας αναζητητών εστιακού επιπέδου υπερύθρων, που αναγνωρίζουν και εστιάζουν στο αεροσκάφος-στόχο αντί για απλές πηγές θερμότητας. Αυτοί οι πύραυλοι επιτρέπουν στους πιλότους να εκτοξεύουν εξαιρετικά θανατηφόρους πυραύλους IR σε οποιονδήποτε αντίπαλο μπορούν να δουν, ακόμα κι αν αυτός ο αντίπαλος βρίσκεται πίσω τους.

Με έναν αυξανόμενο αριθμό σύγχρονων πολεμικών αεροσκαφών εξοπλισμένων με συστήματα προειδοποίησης προσέγγισης πυραύλων, είναι πιθανό ένας πιλότος που δέχεται επίθεση να έχει αρκετό χρόνο για να στοχεύσει έναν επιτιθέμενο και να εκτοξεύσει επίσης πύραυλο. Μόλις και τα δύο αεροσκάφη έχουν πραγματοποιήσει αυτό το fire & forget, οι προοπτικές είναι ότι η εμπλοκή μικρού βεληνεκούς θα έχει ως αποτέλεσμα την αλληλοεξόντωση, με αναλογίες απωλειών μάχης μικρής εμβέλειας κοντά στο 1:1.

Οι πύραυλοι BVR στο προσκήνιο

Αυτό υποδηλώνει ότι έχουμε φτάσει ένα σημείο στην ανάπτυξη τεχνολογιών αεροπορικής μάχης μικρής εμβέλειας, η οποία ωθεί σοβαρούς και ικανούς αντιπάλους να προσπαθούν να την αποφύγουν. Αντ’ αυτής να αναζητήσουν πλεονέκτημα σε ανώτερες δυνατότητες πυραύλων μεγάλης εμβέλειας BVR (πέρα του οπτικού ορίζοντα). Αυτό δείχνει και η φωτογραφία του κινεζικού αεροσκάφους οπλισμένου με PL-17.

Η πραγματικότητα είναι, όμως, ότι οι πύραυλοι εκτοξεύονται στη διάρκεια επιχειρήσεων ακόμη με οπτική αναγνώριση του στόχου. Η χρήση ατρακτιδίων στόχευσης (όπως το Sniper pod) ή η χρήση του Ηλεκτροοπτικού Συστήματος Στόχευσης (EOTS) του F-35 ή του Rafale για εξέταση εναέριων στόχων μεγάλης εμβέλειας, μπορεί να βοηθήσει στην υπέρβαση. Το μόνο ζήτημα είναι ότι η χρήση αυτών των συστημάτων για την οπτική αναγνώριση πιθανού εχθρού βάζει το αεροσκάφος βαθιά εντός της εμβέλειας οποιασδήποτε παραλλαγής πυραύλων AIM-120. Ως εκ τούτου, τα οφέλη που προσφέρει το Meteor θα ακυρωθούν.

Με άλλα λόγια, αν κοιτάξετε την ιστορία των αεροπορικών επιχειρήσεων, η ακραία εμβέλεια του Meteor θα είναι περιττή. Αυτό μόνο άχρηστο δεν τον καθιστά, αλλά όλα εξαρτώνται από το τι μαχητικά έχει στη διάθεσή της μια αεροπορική δύναμη. Για παράδειγμα, μια χώρα που δεν αγοράζει το F-35 θα πρέπει να επενδύσει στο Meteor για να αποκτήσει το καλύτερο βεληνεκές για τα προηγμένα μαχητικά της 4ης γενιάς.

Ο στόχος της εναέριας μάχης εξακολουθεί να είναι η επίτευξη νίκης. Ο επιτιθέμενος μετά την εκτόξευση πρέπει να βγει εκτός της εμβέλειας μιας πιθανής αντεπίθεσης. Δεδομένης της αυξημένης σημασίας του αισθητήρα, του όπλου και των ικανοτήτων δικτύωσης για επιτυχία σε εναέριες μάχες σε σχέση με την ταχύτητα και την ικανότητα ελιγμών, ένα μελλοντικό μαχητικό πρέπει να διαθέτει τις δυνατότητες για να μεγιστοποιήσει αυτούς τους παράγοντες.

Οι ενεργειακές απαιτήσεις των μαχητικών

Οι απαιτήσεις ενεργειακής τροφοδοσίας για τα αεροσκάφη 5ης γενιάς αυξάνονται υπέρμετρα. Τα επόμενα tranche των F-35 απαιτούν νέες μονάδες αυξημένης παροχής ενέργειας για τροφοδοσία και ψύξη των νέων συστημάτων υπολογιστών και διασυνδέσεων. Αυτό απαιτεί αύξηση της ενέργειας που παράγουν οι κινητήρες, ή διοχέτευση περισσότερης ενέργειας στην τροφοδοσία, εις βάρος της ώσης. Απαιτούνται νέοι κινητήρες και επανασχεδιασμός πλαισίου. Αυτό, πέραν των χρημάτων, απαιτεί χρόνο. Και για την διατήρηση των χαρακτηριστικών στελθ ακόμη περισσότερα.

Η δικτύωση των συστημάτων για την στόχευση σε πυραύλους BVR, όπως ο Meteor, επιτρέπει να είναι διαφορετική η πλατφόρμα που φέρει το όπλο από τον αισθητήρα-καταυγαστή (π.χ. το Erieye EMB-145H της Πολεμικής Αεροπορίας). Οπότε, ο πύραυλος κατευθύνεται προς το στόχο και το αεροσκάφος που τον εκτόξευσε από οριακή απόσταση έχει ευκαιρία να διαφύγει. Μια αεροπορία που διαθέτει και θα διαθέτει μείγμα μαχητικών 4ης+ γενιάς (Rafale και F-16V) και 5ης γενιάς (F-35) μπορεί να χρησιμοποιήσει τα δεύτερα για να διεισδύσει στην εχθρική περιοχή και να επιφέρει πλήγματα. Μέχρι τώρα, όμως, είναι βέβαιο ότι πρέπει να συνοδεύονται από τα μαχητικά 4ης+ γενιάς.

Η αυξημένη σημασία των ηλεκτρονικών αισθητήρων, τα αντίμετρα ραδιοσυχνοτήτων και υπερύθρων, η μείωση ίχνους και εύρωστα δίκτυα εντός οπτικής αναγνώρισης στην οικοδόμηση κυρίαρχης επίγνωσης της κατάστασης και η πιθανή μειωμένη τακτική χρησιμότητα της υψηλής ταχύτητας και ευελιξίας επιφέρουν αλλαγές. Μπορεί να σημαίνουν ότι για πρώτη φορά στην προσπάθεια επίτευξης αεροπορικής υπεροχής τα μεγαλύτερα αεροσκάφη μπορεί να είναι ανταγωνιστικά ή ακόμη και ανώτερα από τα παραδοσιακά μαχητικά που δίνουν έμφαση στην ταχύτητα και την ευελιξία.

Σήμερα, οι Αμερικανοί πραγματοποιούν πολύ εξελιγμένα πειράματα για την δημιουργία σμηνών μη-επανδρωμένων αεροσκαφών μεγάλων μεγεθών που θα είναι δικτυωμένα και θα κατευθύνονται από ένα μεγάλο μητρικό αεροσκάφος όπως το Β-2, ή το καινούργιο Β-21. Αυτά θα είναι οι φορείς των πυραύλων BVR, ή των όπλων κρούσης, καθώς, τουλάχιστον για κάποιο χρόνο, δεν θα “βλέπουν” αντιπάλους να στοχεύσουν.