Τι ενέπνευσε την ουκρανική επίθεση στα ρωσικά αεροδρόμια

Η πρόσφατη θεαματική επιχείρηση “Ιστός της Αράχνης” των Ουκρανών εναντίον ρωσικών αεροπορικών βάσεων, ακολούθησε τη λογική του Ντουέ. Δεν είναι η πρώτη –και ασφαλώς ούτε η τελευταία– επιχείρηση καταστροφής αεροσκαφών στο έδαφος. Προτού εξετάσουμε τη συγκεκριμένη επιχείρηση ας δούμε πώς έχουν εξελιχθεί ανάλογες επιχειρήσεις μέχρι σήμερα. Συγκεκριμένα, επίγειες επιθέσεις εναντίον αεροπορικών βάσεων 1940-1990.

Αμερικανικές έρευνες των επιχειρήσεων καταστροφής αεροσκαφών στο έδαφος έδειξαν ότι οι επίγειες επιθέσεις σε αεροπορικές βάσεις ήταν πολύ πιο συχνές και επιτυχημένες από ό,τι συνήθως εκτιμάται. Σε τυπικές περιπτώσεις, μικρά και ελαφρά οπλισμένα τμήματα, χτυπώντας γρήγορα, κατάφεραν να καταστρέψουν πολύτιμα αεροσκάφη και εξοπλισμό.

Οι μελέτες εξέτασαν εκατοντάδες τέτοιες περιπτώσεις, δίνοντας πρωταρχική σημασία σε τρεις περιοχές, στις οποίες σημειώθηκαν οι περισσότερες επιθέσεις: την Κρήτη και τη Βόρεια Αφρική (Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος) και τη Νοτιοανατολική Ασία (πόλεμος του Βιετνάμ). Οι Βρετανοί υπήρξαν πρωτοπόροι στη σχεδίαση και εκτέλεση επιχειρήσεων προσβολής αεροπορικών βάσεων, ήταν από τις πρώτες αποστολές που ανέλαβαν οι μονάδες τους ειδικών επιχειρήσεων στη Βόρεια Αφρική.

Το 1942 αποφάσισαν να επεκτείνουν την περιοχή επιχειρήσεων στην Ελλάδα, προσβάλλοντας τον Ιούνιο τέσσερα αεροδρόμια της Κρήτης και τον Σεπτέμβριο δύο αεροδρόμια της Ρόδου, καταστρέφοντας, κατά δήλωσή τους, 29 αεροσκάφη στην Κρήτη και 20 στη Ρόδο. Τον Ιούνιο 1943 επανέλαβαν την επιχείρησή τους στην Κρήτη, καταστρέφοντας αυτή τη φορά μόνο πέντε αεροσκάφη, επειδή οι Γερμανοί είχαν αυστηροποιήσει τα μέτρα ασφαλείας.

Οι επίγειες επιθέσεις σε αεροπορικές βάσεις μπορούν να ταξινομηθούν με βάση τέσσερις ξεχωριστούς στόχους:

• Κατάληψη του αεροδρομίου
• Άρνηση χρήσης του αεροδρομίου από τους αμυνόμενους
• Παρενόχληση των αμυνομένων
• Καταστροφή αεροσκαφών και εξοπλισμού.

Από τις 645 επιθέσεις που αναλύθηκαν, 384 (60%) επιχείρησαν να καταστρέψουν αεροσκάφη και εξοπλισμό. Οι προσπάθειες κατάληψης αεροδρομίων ήταν σπάνιες, ειδικά μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αποτελώντας το 6% του συνόλου. Μόνο το 7% των επιθέσεων είχαν ως κύριο στόχο την άρνηση χρήσης των αεροδρομίων. Το υπόλοιπο 27% είχε ως κύριο στόχο την παρενόχληση των αμυνομένων. Στο Βιετνάμ, σχεδόν όλες οι επιθέσεις σε αεροπορικές βάσεις επικεντρώθηκαν σε δύο μόνο στόχους: την καταστροφή αεροσκαφών και την παρενόχληση των αμυνομένων.

Τακτικές διείσδυσης

Στα παραδείγματα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η διείσδυση σε αεροπορικές βάσεις ήταν η πιο κοινή τακτική επίθεσης. Στη Νοτιοανατολική Ασία, ωστόσο, οι επιτιθέμενοι Βιετκόνγκ και Βορειοβιετναμέζοι χρησιμοποίησαν όπλα που εκτοξεύονται από απόσταση στο 96% των περιπτώσεων. Κούρδοι και Φιλιππινέζοι αντάρτες χρησιμοποίησαν τακτικές διείσδυσης. Οι αντάρτες σε Ελ Σαλβαδόρ και Αφγανιστάν βασίστηκαν σε όπλα που εκτοξεύονται από απόσταση.

Το μέγεθος των επιτιθέμενων δυνάμεων ποίκιλλε ανάλογα με τον στόχο. Ενώ η κατάληψη αεροδρομίων απαιτούσε δυνάμεις επιπέδου συντάγματος, οι περισσότερες προσπάθειες καταστροφής αεροσκαφών και εξοπλισμού χρειάστηκαν περιορισμένες δυνάμεις. Τέτοιες επιθέσεις συνήθως διεξάγονταν από διμοιρίες. Με εξαίρεση ορισμένες μηχανοκίνητες επιδρομές στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, σχεδόν όλοι οι επιτιθέμενοι σε αεροπορικές βάσεις είχαν φτάσει με τα πόδια. Και οι 493 επιθέσεις από την εποχή του Πολέμου του Βιετνάμ πραγματοποιήθηκαν χωρίς μηχανοκίνητα μέσα. Η πεζή μετακίνηση ήταν η πιο κοινή τεχνική εισαγωγής στις άλλες συγκρούσεις, ακολουθούμενη από τη συνδυασμένη εισαγωγή οχημάτων και πεζών, κυρίως κατά τη διάρκεια των βρετανικών επιχειρήσεων στη Βόρεια Αφρική.

Οι Βρετανοί σε Βόρεια Αφρική και Μεσόγειο κατέστρεψαν 367 αεροσκάφη. Το αποτέλεσμα ήταν να ενισχυθεί η ισορροπία αεροπορικής ισχύος της βρετανικής αεροπορίας έναντι της γερμανικής χωρίς ωστόσο κάποιο αποφασιστικό αποτέλεσμα. Στον Βιετνάμ, οι επίγειες επιθέσεις μεταξύ 1964 και 1973 προκάλεσαν την καταστροφή 393 και τη βλάβη 1.185 αεροσκαφών. Η απειλή ανάγκασε τους Αμερικανούς να αφιερώσουν σημαντικούς πόρους στην προστασία των αεροδρομίων. Οι περισσότερες επιθέσεις αεροπορικών βάσεων προκάλεσαν ελάχιστες ή καθόλου ζημιές και μόνο ελάχιστα αεροσκάφη υψηλής αξίας υπέστησαν ζημιές ή καταστράφηκαν. Αν και οι επιθέσεις περιόρισαν τις επιχειρήσεις σε αρκετές περιπτώσεις, οι απώλειες αεροσκαφών που προκάλεσαν, αντιπροσώπευαν μόνο το 4% των συνολικών απωλειών της αμερικανικής αεροπορίας και δεν επηρέασαν ουσιαστικά την έκβαση του πολέμου.

Επιθέσεις σε αεροπορικές βάσεις (1990-2020)

Μολονότι δεν έχουμε λεπτομερή στοιχεία, επίγειες επιθέσεις εναντίον αεροδρομίων πραγματοποιήθηκαν σε διάφορες συγκρούσεις μετά το 1990. Από το 2003, οι δυνάμεις των ανταρτών εξαπέλυσαν περισσότερες από 1.800 χερσαίες επιθέσεις σε αμερικανικά αεροδρόμια σε Ιράκ και Αφγανιστάν, κυρίως με όλμους ή ρουκέτες, αν και τα στοιχεία είναι ακόμη διαβαθμισμένα. Οι επιθέσεις από απόσταση ήταν συνήθως μικρής κλίμακας. Αν και προκάλεσε μικρές ζημιές, μια επίθεση με ρουκέτες των Ταλιμπάν τον Αύγουστο 2012 στο αεροδρόμιο Bagram, έλαβε δημοσιότητα επειδή προκάλεσε ελαφρές ζημιές στο C-17 του Αμερικανού αρχηγού ΓΕΕΘΑ, στρατηγού Μάρτιν Ντέμπσεϊ.

Οι προσπάθειες για άμεση επίθεση ή διείσδυση στην περίμετρο των αεροπορικών βάσεων ήταν σπάνιες, με μόνο μία θεαματική επιτυχία. Αυτή ήταν η καταδρομική επίθεση στις 14 Σεπτεμβρίου 2012 στο Camp Bastion του Αφγανιστάν, μία από τις καλύτερα φυλασσόμενες αμερικανικές βάσεις. Δεκαπέντε Ταλιμπάν ντυμένοι με αμερικανικές στολές διείσδυσαν ανοίγοντας τρύπα στην περίμετρο και κατέστρεψαν έξι αεροσκάφη AV-8B Harrier των Πεζοναυτών, προκαλώντας ζημιές σε άλλα δύο.

Παρόλο που αυτές οι επιθέσεις προκάλεσαν απώλειες ζωών και υλικού, σε καμία περίπτωση δεν διέκοψαν τις επιχειρήσεις για μεγάλα χρονικά διαστήματα, δεν εμπόδισαν την αεροπορική υποστήριξη χερσαίων επιχειρήσεων ούτε προκάλεσαν ζημιές σε μεγάλο αριθμό αεροσκαφών. Εκτός από την καταδρομική ενέργεια των Ταλιμπάν το 2012, υπήρξαν μόνο τρία περιστατικά στα οποία οι επιθέσεις με όλμους ή ρουκέτες κατέστρεψαν ή προκάλεσαν ζημιές σε αεροσκάφη σε Ιράκ και Αφγανιστάν. Πάντως η αντιμετώπιση των προκλήσεων που αντιπροσώπευαν οι απειλές των όλμων και των ρουκετών, οδήγησε σε ορισμένες σημαντικές καινοτομίες, όπως το σύστημα Εναντίον Ρουκετών, Πυροβολικού και Όλμων (Counter-Rocket Artillery and Mortar C-RAM), που χρησιμοποιούνται πλέον και εναντίον drones.

Επιχείρηση “Ιστός της Αράχνης”

Πρέπει να είμαστε προσεκτικοί όταν εξάγουμε μεγάλα συμπεράσματα από μεμονωμένα γεγονότα, όσο θεαματικά και αν είναι. Οι επιθέσεις με drones της 1ης Ιουνίου περιελάμβαναν πρωτότυπα στοιχεία, όπως η νέα τεχνολογία, αλλά κάποια άλλα (μυστικότητα και αιφνιδιασμός) είναι διαχρονικά. Τα αεροσκάφη που προσβλήθηκαν ήταν ικανά να μεταφέρουν τόσο συμβατικά όσο και πυρηνικά όπλα. Η μεγαλύτερη σημασία για την Ουκρανία ήταν ο ρόλος τους στην εκτόξευση πυραύλων κρουζ. Πολλά από τα αεροσκάφη ήταν παλιά αλλά εξακολουθούσαν να λειτουργούν.

Οι Ουκρανοί κατασκευάζουν συστήματα μεγάλης εμβέλειας, αλλά αυτές οι αεροπορικές βάσεις θα ήταν ακόμα εκτός εμβέλειας και αυτά τα συστήματα έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να εντοπιστούν και να καταρριφθούν πριν προκαλέσουν ζημιές. Η ιδιοφυΐα της επιχείρησης έγκειται στη μυστικότητα. Οι Ουκρανοί εκμεταλλεύτηκαν το γεγονός ότι οι Ρώσοι δεν περίμεναν τέτοια επίθεση. Γι’ αυτό και προχώρησαν σε εκτεταμένη και ταυτόχρονη επιχείρηση εναντίον πολλών στόχων, επειδή δεν θα αιφνιδίαζαν ξανά τους Ρώσους. Βάσιμα υποθέτουμε ότι συμβουλεύτηκαν και έλαβαν σχετική βοήθεια από τους πρωτοπόρους των επιθέσεων εναντίον αεροδρομίων.

Οι πρακτικές συνέπειες αυτής της επιχείρησης είναι μάλλον περιορισμένες, χωρίς στρατηγικό αντίκτυπο. Οι Ρώσοι έχουν ήδη αποδείξει ότι μπορούν ακόμα να εξαπολύσουν μαζικές επιθέσεις χρησιμοποιώντας πυραύλους κρουζ καθώς και drones. Παρ’ όλα αυτά, η επίθεση προκάλεσε αμηχανία και άγχος στη Μόσχα. Η Ουκρανία αυξάνει σταθερά τις επιθέσεις της σε ρωσικό έδαφος, στοχοποιώντας πετρελαϊκές εγκαταστάσεις, στρατιωτικές βάσεις, αποθήκες όπλων, εργοστάσια παραγωγής όπλων κλπ. Η επίθεση εκτιμάται παρά ταύτα ότι θα αφαιρέσει μεγάλο μέρος της πίεσης που ασκεί ο Τραμπ προς τον Πούτιν για κατάπαυση του πυρός.

Συμπεράσματα

Η ανάλυση των επιθέσεων σε αεροδρόμια δείχνει ότι οι βασικές τεχνικές δεν έχουν αλλάξει δραματικά τα τελευταία 80 χρόνια. Με καλές πληροφορίες, σχεδιασμό αποστολών και δεξιότητες όπλων, οι δυνάμεις χαμηλής τεχνολογίας έχουν ικανότητα να προκαλούν σημαντικές ζημιές. Οι απλές αλλά αποτελεσματικές τακτικές τους και η στρατηγική λογική για τις επιθέσεις είναι τόσο σχετικές σήμερα όσο ήταν το 1940. Πράγματι, η κεντρική θέση της αεροπορικής ισχύος στον σύγχρονο πόλεμο καθιστά τα αεροδρόμια ακόμη πιο δελεαστικούς στόχους από ό,τι στο παρελθόν.

Η χρησιμοποίηση drones και στην περίπτωση προσβολής αεροδρομίων έχει προσδώσει νέες δυνατότητες, κυρίως αυξάνοντας την απόσταση προσβολής. Εφόσον αεροδρόμια ακόμη και στην αχανή Σιβηρία δεν είναι πλέον ασφαλή, αυτό ισχύει πολύ περισσότερο για στόχους σε μικρότερες αποστάσεις. Ακόμη και οι Αμερικανοί, συνηθισμένοι στην ασφάλεια που τους παρείχαν οι ωκεανοί, αρχίζουν να μην αισθάνονται ασφαλείς. Και φυσικά το ζήτημα δεν είναι απλώς τα αεροδρόμια αλλά οι πάσης φύσεως κρίσιμες εγκαταστάσεις.

Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος άρχισε να θολώνει τη διάκριση μεταξύ πρώτης γραμμής και μετόπισθεν και σήμερα πλέον δεν υπάρχει τέτοια διάκριση. Τα τελευταία χρόνια, δισ. δολάρια έχουν δαπανηθεί από τις αεροπορικές δυνάμεις σε καταφύγια αεροσκαφών, αεράμυνες και προγράμματα για την ενίσχυση της επιβιωσιμότητας των αεροπορικών βάσεων. Ωστόσο, σήμερα, με τις νέες απειλές, απαιτούνται επιπλέον επενδύσεις τόσο σε τεχνολογικές όσο και οργανωτικές λύσεις.