Τί γνωρίζουμε για τον ρωσικό πυρηνοκίνητο πύραυλο

Ένα πρόβλημα σχεδιασμού ήταν η ανάγκη βαριάς θωράκισης για την προστασία του πληρώματος και των επιβατών από την ακτινοβολία. Άλλα πιθανά προβλήματα περιλάμβαναν την αντιμετώπιση ενδεχόμενων συντριβών. Ορισμένα δε σχέδια πυραύλων περιλάμβαναν υπερηχητικούς πυραύλους κρουζ, με πυρηνική ενέργεια. Οι διηπειρωτικοί πύραυλοι και τα πυρηνικά υποβρύχια εξοπλισμένα με πυραύλους με πυρηνικές κεφαλές, έβαλαν αυτά τα σχέδια στο ντουλάπι.

Τώρα ο Βλαντιμίρ Πούτιν ισχυρίζεται ότι η Ρωσία δοκίμασε ένα «νέο είδος όπλου», σε μια νεότερη εξέλιξη. Σε συνέντευξη Τύπου στο Τατζικιστάν, ο Ρώσος πρόεδρος δήλωσε ότι η χώρα του συνεχίζει να αναπτύσσει και να δοκιμάζει νέα πυρηνικά όπλα. Το κινεζικό ειδησεογραφικό δίκτυο Sohu κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο νέος πύραυλος που ανακοίνωσε πρόσφατα ο Πούτιν θα είναι θεμελιωδώς διαφορετικός από όλους τους υπάρχοντες τύπους όπλων.

Το Sohu εξετάζει ο Πούτιν να αναφέρονταν στον εδώ και καιρό φημολογούμενο Burevestnik, έναν πυρηνοκίνητο πύραυλο κρουζ που βρίσκεται υπό δοκιμή στη Ρωσία. Το δημοσίευμα σημείωσε ότι αυτό το σύστημα, εάν τελικώς τεθεί σε ισχύ, θα σηματοδοτήσει ένα νέο στάδιο στην εξέλιξη των στρατηγικών δυνατοτήτων αποτροπής. Ο πύραυλος είναι γνωστός στα ρωσικά ως 9M730 Burevestnik (το πουλί “Κοινός Υδροβάτης”, Hydrobates pelagicus, σπάνιο στη χώρα μας), το ΝΑΤΟ τον αποκαλεί SSC-X-9 Skyfall. Περιγράφεται ως πύραυλος κρουζ, ικανός να τροφοδοτείται από πυρηνικό αντιδραστήρα.

Ο Burevestnik

Ο Burevestnik φέρεται να έχει σχεδιαστεί για να χρησιμοποιεί μια «πυρηνική μονάδα ισχύος» – ουσιαστικά έναν μικρό αντιδραστήρα ή ταχυ-αντιδραστήρα – που του επιτρέπει να πετάει σε πολύ μεγάλες αποστάσεις, πιθανώς με (θεωρητικά) σχεδόν απεριόριστη εμβέλεια, ή τουλάχιστον μια εμβέλεια πολύ πέρα από τους συμβατικούς πυραύλους κρουζ. Η Ρωσία έχει κατά καιρούς υπονοήσει ότι θα μπορούσε πλήξει στόχους οπουδήποτε στις ΗΠΑ, πετώντας από απομακρυσμένο ή εσωτερικό ρωσικό έδαφος.

Ο πύραυλος λέγεται ότι εκτοξεύεται από το έδαφος, πετάει χαμηλά, πιθανώς αγκαλιάζοντας το έδαφος (αποφυγή ραντάρ), με απρόβλεπτη διαδρομή/τροχιά. Επειδή δεν ακολουθεί βαλλιστικό τόξο, θα μπορούσε πιο εύκολα να αποφύγει την ανίχνευση και την αναχαίτιση. Είναι πυρηνικά οπλισμένος (ή σχεδιασμένος να φέρει πυρηνική κεφαλή) με διπλό δυναμικό (πυρηνικό ή συμβατικό) σύμφωνα με ορισμένες αναφορές.

Ο Burevestnik αποκαλύφθηκε για πρώτη φορά δημοσίως το 2018 από τον πρόεδρο Πούτιν ως ένα από ένα σύνολο «στρατηγικών όπλων επόμενης γενιάς». Από τουλάχιστον το 2016, το Burevestnik έχει υποβληθεί σε περίπου 13 γνωστές δοκιμές πτήσης. Πολλές από αυτές φέρεται να κατέληξαν σε αποτυχία. Σύμφωνα με πηγές είχε μόνο δύο μερικές επιτυχίες σε αυτό το διάστημα. Οι δοκιμές αυτές έχουν οδηγήσει σε ατυχήματα. Το 2019 υπήρξε μια έκρηξη κατά τη διάρκεια των δοκιμών, που σκότωσε αρκετούς μηχανικούς και στρατιωτικούς. Υπήρξαν τότε μέχρι και αναφορές για διαρροή ακτινοβολίας.

Τον Οκτώβριο του 2023, ο Πούτιν ανακοίνωσε αυτό που χαρακτήρισε «επιτυχημένη-τελική δοκιμή» του πυραύλου Burevestnik. Ωστόσο, δεν επήλθε σε λεπτομέρειες. Οι ουκρανικές στρατιωτικές υπηρεσίες πληροφοριών είχαν πάντως αναφέρει ότι η Ρωσία προετοιμάζει μια ακόμη δοκιμή του πυραύλου.

Εγκαταστάσεις δοκιμών

Υποστηρίζεται επίσης ότι η Ρωσία έχει κατασκευάσει ή ολοκληρώνει εγκαταστάσεις σε μια τοποθεσία στη Βόλογκντα (χώρους αποθήκευσης, σταθερές θέσεις εκτόξευσης). Στα μέσα του 2025, πολλές πηγές ανέφεραν ότι η Ρωσία προετοιμάζει μια ακόμη δοκιμή του Burevestnik. Το Reuters επικαλέστηκε μια δυτική πηγή ασφαλείας που επιβεβαίωσε τις σχετικές προετοιμασίες δοκιμών, με δορυφορικές εικόνες να δείχνουν αυξημένη δραστηριότητα στο ρωσικό πεδίο δοκιμών Pankovo, στη Νόβαγια Ζεμλιά.

Εικόνες ανοιχτού κώδικα επιβεβαιώνουν ότι η υποδομή δοκιμών στη Νόβαγια Ζεμλιά, που παλαιότερα συνδεόταν με τις δοκιμές του Burevestnik, παραμένει ενεργή. Η Ρωσία μετέφερε τις δοκιμές σε αυτό το απομακρυσμένο αρχιπέλαγος, μετά το ατύχημα του Nyonoksa το 2019, για να μειώσει τον κίνδυνο για τις κατοικημένες περιοχές.

Το 2024, οι αναλυτές εικόνων Ντέκερ Έβελεθ και Τζέφρι Λούις εντόπισαν την κατασκευή οριζόντιων εξεδρών εκτόξευσης δίπλα στο συγκρότημα αποθήκευσης πυρηνικών κεφαλών Vologda-20/Chebsara, υποδεικνύοντας μια ενδεχόμενη-μελλοντική τοποθεσία ανάπτυξης του προαναφερόμενου όπλου.

Τεχνικές και λειτουργικές προκλήσεις

Το να κατασκευάσεις έναν “μικρό αντιδραστήρα” σε σταθερό έδαφος είναι θεωρητικά εφικτό, αλλά το να κατασκευάσεις έναν αντιδραστήρα που θα καταπονείται με ελιγμούς σε τρεις διαστάσεις αποτελεί κάτι φοβερά πολύπλοκο, το οποίο μάλλον θα απαιτεί και προηγμένη υπολογιστική δύναμη, ίσως τεχνητή νοημοσύνη – άρα ημιαγωγούς – από αυτούς που ελάχιστη πρόσβαση έχει η Ρωσία. Υπάρχουν και ερωτήματα επί αυτού:  Ο αντιδραστήρας θα είναι πάντα εντός του πυραύλου; Μήπως θα τοποθετείται πριν την πτήση; Το καύσιμο θα είναι προ-τοποθετημένο στον αντιδραστήρα, ή όχι; Ποιος, πότε και πως θα το φορτώνει, χωρίς να κινδυνεύσει;

Οι αναλυτές παραμένουν αβέβαιοι εάν το Burevestnik χρησιμοποιεί αντιδραστήρα ανοιχτού βρόχου (ο αέρας ρέει απευθείας μέσω του πυρήνα του αντιδραστήρα) ή σχεδιασμό κλειστού βρόχου (οι εναλλάκτες θερμότητας μονώνουν τον αντιδραστήρα από τη ροή του αέρα). Κάθε ένα έχει συμβιβασμούς στην πολυπλοκότητα, το βάρος και τον ραδιολογικό κίνδυνο. Το επίπεδο ισχύος του αντιδραστήρα, ο τύπος καυσίμου, τα συστήματα ψύξης και η θερμική διαχείριση είναι όλα άγνωστα.

Τα ερωτήματα δεν τελειώνουν. Η σχεδιαστική ιδέα (ειδικά οι προτάσεις για αντιδραστήρες ανοιχτού βρόχου) ενέχει υψηλό κίνδυνο εκπομπών ραδιενεργών σωματιδίων στα καυσαέρια (εάν τα υλικά του αντιδραστήρα υποβαθμιστούν) ή καταστροφικής μόλυνσης σε περίπτωση σύγκρουσης.

Επειδή το όπλο είναι (θεωρητικά) χαμηλής πτήσης, μη βαλλιστικό, με πιθανώς απρόβλεπτες διαδρομές, θα μπορούσε να αποφύγει, ή να μειώσει την αποτελεσματικότητα των υπαρχόντων συστημάτων πυραυλικής άμυνας. Η Ρωσία μπορεί να το δει αυτό ως στρατηγικό πλεονέκτημα για αποτροπή, αλλά και ως διαπραγματευτικό χαρτί. Η ετοιμότητα και οι δυνατότητες αυτού του όπλου θα μπορούσαν να επιτρέψουν στη Μόσχα να αποσπάσει παραχωρήσεις από αντιπάλους της.

Πάντως, πολλοί ειδικοί είναι επιφυλακτικοί. Οι βασικές μηχανικές προκλήσεις περιλαμβάνουν την κατασκευή ενός συμπαγούς πυρηνικού αντιδραστήρα αρκετά ελαφρού, αξιόπιστου, ασφαλούς και ικανού να λειτουργεί σε έναν πύραυλο υπό τις καταπονήσεις της πτήσης (θερμοκρασία, κραδασμοί, σοκ). Κάποιοι αμφισβητούν εάν ο υποτιθέμενος πυρηνικός αντιδραστήρας υπάρχει σε λειτουργική μορφή.

Τί σηματοδοτεί για την ρωσική στρατηγική

Ακόμα και η Ρωσία αναγνωρίζει ότι η πλήρης δοκιμή, η αξιόπιστη παραγωγή και η ασφαλής ανάπτυξη ενός τέτοιου συστήματος απαιτεί χρόνο και αντιμετωπίζει επιστημονικά και υλικοτεχνικά εμπόδια. Οι ειδικοί προειδοποιούν ότι ο πύραυλος βρίσκεται ακόμη σε πειραματικό στάδιο και ότι οι ισχυρισμοί για «απεριόριστη εμβέλεια» είναι θεωρητικοί.

Αμφισβητίες του οπλικού project υποστηρίζουν ότι πολλές από τις δυνατότητες που ακούγονται για το Burevestnik είναι παρόμοιες ή καλύπτονται ήδη από τα υπάρχοντα ρωσικά συστήματα πυραύλων κρουζ και βαλλιστικών πυραύλων μεγάλου βεληνεκούς. Επομένως, το πρόσθετο όφελος μπορεί να μην δικαιολογεί τον κίνδυνο και το κόστος, άρα ο Πούτιν ενδέχεται να μπλοφάρει.

Δεδομένης της χρήσης πυρηνικού αντιδραστήρα, τα ατυχήματα θα μπορούσαν να είναι καταστροφικά, μεταξύ άλλων κατά τη διάρκεια δοκιμών, κατά τη διάρκεια εκτοξεύσεων, σε περίπτωση συντριβής, ή δυσλειτουργίας του πυραύλου. Οι περιβαλλοντικές ζημιές και οι κίνδυνοι για τους κοντινούς πληθυσμούς δεν είναι ασήμαντοι. Μια τέτοια καταστροφή είναι σαν μία βρώμικη βόμβα.

Η διατήρηση ενός πυρηνοκίνητου πυραυλικού συστήματος απαιτεί υψηλά τεχνικά πρότυπα, ισχυρά πρωτόκολλα ασφαλείας, εξειδικευμένο προσωπικό, ποιότητα υλικών και υποδομές. Όλα αυτά μπορεί να παρουσιάσουν προβλήματα. Επίσης, η χαμηλή του πτήση για να αποφεύγει τα ραντάρ, καθιστά τις πτήσεις αυτές πιο δύσκολες (έδαφος, καιρικές συνθήκες κλπ).

Τρέχουσα κατάσταση και προοπτικές

Η Ρωσία ισχυρίζεται ότι οι δοκιμές (συμπεριλαμβανομένης αυτής που ονόμασε «τελική επιτυχημένη δοκιμή» το 2023) έχουν ολοκληρωθεί, αλλά ο ισχυρισμός δεν επαληθεύεται από μη δυτικές πηγές.  Οι ειδικοί πιστεύουν ότι μπορεί να χρειαστούν χρόνια ακόμη πριν ένα τέτοιο σύστημα (εάν είναι εφικτό) γίνει αξιόπιστο και ασφαλές. Οι κίνδυνοι στο μεταξύ (περιβαλλοντικοί, παραβιάσεις παγκόσμιων συνθηκών, πιθανά ατυχήματα) παραμένουν υψηλοί.

Το εάν ο Burevestnik θα αλλάξει ουσιαστικά τις στρατηγικές ισορροπίες εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το πόσο επιτυχημένα μπορεί η Ρωσία να ξεπεράσει αυτά τα εμπόδια – όπως και από το πώς θα αντιδράσει η Δύση, αλλά και από ενδεχόμενες συνέπειες από παραβίαση διεθνών οπλικών συνθήκων. Μια πρόσφατη εργασία από την Σχολή Πολέμου του Στρατού των ΗΠΑ περιγράφει το Burevestnik ως «κακό εργαλείο για πολεμικές επιχειρήσεις». Τα αμερικανικά επιχειρήματα έχουν ως εξής:

• Τα δυνατά του σημεία (σχεδόν απεριόριστη εμβέλεια, αποφυγή άμυνας) είναι θεωρητικά και μένει να αποδειχθούν.
• Οι ραδιολογικές «παρενέργειες» του είναι περισσότερο μειονέκτημα (δηλαδή, θα ακτινοβολούσε κατά μήκος των διαδρομών πτήσης).
• Είναι αδύναμο για χρήση σε πρώτο πλήγμα ή έλεγχο κλιμάκωσης – είναι πιο κατάλληλο ως απειλή ή αποτρεπτικό μέσο (πχ σε ρόλο δεύτερου πλήγματος) παρά ως τακτικό όπλο.

Πολλοί αναλυτές υποστηρίζουν ότι μεγάλο μέρος της αξίας του Burevestnik είναι περισσότερο συμβολικό: Μία επίδειξη τεχνολογικής φιλοδοξίας και στρατηγικής απρόβλεπτης ικανότητας, παρά ένας επιχειρησιακός παράγοντας που μπορεί να αλλάξει τα δεδομένα. Αξιόπιστες αξιολογήσεις υποδηλώνουν ότι δεν αρκεί η ανακάλυψη ενός όπλου, καθώς απέχει χρόνια από μια αξιόπιστη-λειτουργική ανάπτυξη του. Ειδικοί επί αμυντικών θεμάτων, εκτιμούν ότι η απόδοση, η ασφάλεια και ο ποιοτικός έλεγχος ενός όπλου, πρέπει πάντα να αποδεικνύονται, πριν από την πραγματική χρήση.

Πάντως είναι μεγάλο το χάσμα μεταξύ πολιτικών δηλώσεων και τεχνικής πραγματικότητας. Οι ισχυρισμοί περί αήττητου ή απεριόριστης εμβέλειας, πρέπει να αντιμετωπίζονται με σκεπτικισμό, εκτός εάν υποστηρίζονται από επαληθεύσιμες δοκιμές. Το σύστημα παραμένει πειραματικό, με τρομακτικά τεχνικά εμπόδια, ειδικά σε ό,τι αφορά τη σμίκρυνση του αντιδραστήρα, την ασφάλεια από την ακτινοβολία, την ακεραιότητα υπό καταπονήσεις πτήσης και την ανθεκτικότητα σε συγκρούσεις.

Οι αναλυτές βλέπουν το Burevestnik σήμερα περισσότερο ως ένα μακροπρόθεσμο στρατηγικό όπλο – ένα μελλοντικό εργαλείο  αποτροπής και της προβολής ισχύος έναντι του αντιπάλου– παρά ως ένα έτοιμο προς χρήση πολεμικό μέσο. Σε περίπτωση που η Ρωσία ξεπεράσει τα τεχνικά εμπόδια, ο πύραυλος θα μπορούσε τελικά να χρησιμεύσει για ένα δεύτερο πλήγμα, ή ως στρατηγική αποτροπή, αντί για χρήση στην πρώτη γραμμή της μάχης.