Το ReArm, η Τουρκία και το ελληνικό βέτο

Πρόκειται περί ενός νέου χρηματοδοτικού μέσου, χαμηλότοκων δανείων, ύψους 150 δισ. ευρώ που στοχεύει στην ενίσχυση των ικανοτήτων των κρατών μελών που επιθυμούν να ενισχύσουν την αμυντική τους βιομηχανία μέσω κοινών προμηθειών εστιάζοντας σε δυνατότητες προτεραιότητας.

Μέσω του SAFE επιδιώκεται ταχεία ενίσχυση της ευρωπαϊκής αμυντικής τεχνολογικής και βιομηχανικής βάσης (ΑΤΒΒ) με μεγάλης κλίμακας επενδύσεις για αύξηση της ικανότητας παραγωγής, κάλυψη υφιστάμενων κενών, ενδυνάμωση της Ευρωπαϊκής αμυντικής ετοιμότητας και διασφάλιση της έγκαιρης διαθεσιμότητας αμυντικού εξοπλισμού όταν χρειάζεται. Προβλέπεται επίσης περαιτέρω στήριξη της ΕΕ στην αμυντική βιομηχανία της Ουκρανίας.

Ο κανονισμός είναι μέρος του σχεδίου αμυντικών δαπανών ύψους 800 δισ. ευρώ έως το 2030 γνωστού ως ReArm Europe και είναι ανοικτός σε συμμετοχή από τρίτες χώρες. Δύνανται να συμμετάσχουν χώρες όπως αυτές της Ευρωπαϊκής Ζώνης Ελεύθερων Συναλλαγών (ΕΖΕΣ) και του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ), (Ισλανδία, Λιχτενστάιν, Νορβηγία, Ελβετία), υποψήφιες για ένταξη όπως η Τουρκία, το Ηνωμένο Βασίλειο που συνήψε εταιρική σχέση για την άμυνα και την ασφάλεια με την ΕΕ, και ενόψει σύσφιξης της διατλαντικής συνεργασίας και διαλειτουργικότητας με ΝΑΤΟ, οι ΗΠΑ και ο Καναδάς.

Στις συμβάσεις προμήθειας θα πρέπει να διασφαλίζεται ότι το κόστος των συστατικών μερών προέλευσης από χώρες εκτός της ΕΕ, των κρατών ΕΖΕΣ-ΕΟΧ και της Ουκρανίας δεν υπερβαίνει το 35% του εκτιμώμενου κόστους των κατασκευαστικών μερών του τελικού προϊόντος.

Τί προβλέπεται για τις τρίτες χώρες

Ο κανονισμός υιοθετήθηκε με ειδική πλειοψηφία με την επίκληση έκτακτων περιστάσεων. Αποφάσεις για θέματα εξωτερικής πολιτικής και ασφάλειας λαμβάνονται με ομοφωνία. Εκείνη τη στιγμή η Ελλάδα δεν μπορούσε να εμποδίσει την έγκριση του κανονισμού, αφού 26 κράτη-μέλη – της Κύπρου συμπεριλαμβανομένης – συναινούσαν. Από τη στιγμή που αποφασίστηκε ότι ο κανονισμός θα υιοθετείτο με ειδική πλειοψηφία είχε δρομολογηθεί μια προδιαγεγραμμένη πορεία. Αυτό, όμως, δεν προέκυψε παραμονές του ΣΓΥ. Ήταν μια διαδικασία που είχε αρχίσει αρκετά πριν. Τότε ήταν που έπρεπε να είχαν γίνει οι επιβαλλόμενες πολιτικές ενέργειες αποτροπής.

Για συμμετοχή τρίτων χωρών θα χρειάζονται ξεχωριστές διμερείς συμφωνίες με την ΕΕ οι οποίες θα υιοθετούνται ομόφωνα ενώ προβλέπεται ότι η συμμετοχή εταιρειών και οντοτήτων τους υπόκειται σε αξιολόγηση που λαμβάνει υπόψη τα συμφέροντα άμυνας και ασφάλειας της ΕΕ και των κρατών-μελών. Αντίθεση στην υιοθέτηση του κανονισμού με ειδική πλειοψηφία εξέφρασε και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (ΕΚ) που έκρινε ότι παρακάμπτεται από τη διαδικασία εφαρμογής.

Ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης επεξήγησε τη θέση της Λευκωσίας λέγοντας ότι η Κύπρος θα αξιοποιήσει τον κανονισμό SAFE σε συνδυασμό και με την πρόσφατη απόφαση των ΗΠΑ για πρόσβαση της Κύπρου σε αμερικανικό στρατιωτικό υλικό, αλλά και με την πολλά υποσχόμενη κυπριακή αμυντική βιομηχανία. Θα αξιοποιηθεί επίσης για αναβάθμιση αμυντικών υποδομών,(ν/β Μαρί και α/β Πάφου), προσφεύγοντας και στις δανειοδοτικές δυνατότητες που παρέχονται πλέον μέσω της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων. Αναφερόμενος στην Τουρκία επεσήμανε ότι συμμετοχή από τρίτες χώρες προϋποθέτει ξεχωριστές συμφωνίες που υιοθετούνται με ομοφωνία.

Η τουρκική ΑΤΒΒ

Τις τελευταίες δεκαετίες και ιδιαίτερα τα τελευταία 10 χρόνια η Τουρκία ανέπτυξε σημαντικά την αμυντική-τεχνολογική και βιομηχανική της βάση (ΑΤΒΒ) ξεπερνώντας κατά πολύ την κρίσιμη μάζα. Έφτασε σε βαθμό αυτάρκειας που εκτιμάται ότι ξεπερνά το 75% και μπορεί να ικανοποιεί τις εθνικές της ανάγκες απεξαρτούμενη από ξένους προμηθευτές και περιορισμούς έκτος κάποιας τεχνολογίας αιχμής για την πολεμική αεροπορία και τα υποβρύχια.

Απέκτησε σύγχρονη τεχνογνωσία και εμπειρογνωμοσύνη με ψηλό επίπεδο φιλοδοξίας. Πέτυχε ποιοτική μετάβαση από την έρευνα στην εφαρμογή και η αμυντική της βιομηχανία είναι σήμερα κερδοφόρος τομέας της ευρύτερης εθνικής της βιομηχανίας με έντονο εξαγωγικό προσανατολισμό με έσοδα που ανέρχονται σε 7.1 δισ. δολάρια το 2024 από 5.5 δισ. δολάρια το 2023. Διαθέτει ευρύ φάσμα διεθνών συνεργασιών με φήμη στην κατασκευή μη επανδρωμένων αεροσκαφών (UAV), τεθωρακισμένων οχημάτων και πυροβόλων.

Η τουρκική ΑΤΒΒ αξιοποιείται ως ένας αποτελεσματικός πολλαπλασιαστής ισχύος. Εξάγει και συνεργάζεται με Βραζιλία, Γαλλία, Ινδονησία, Πακιστάν, Μαλαισία, Αζερμπαϊτζάν, Ν. Κορέα, ΗΑΕ, Σαουδική Αραβία, Νιγηρία, Καζακστάν, Γεωργία, Κατάρ και Αίγυπτο. Με Ιταλία, Γερμανία και Ισπανία έχει ιδιαίτερα δομημένη συνεργασία, όπως και με Σουηδία, Ηνωμένο Βασίλειο, Ολλανδία και ΗΠΑ. Οι σχέσεις με Ρωσία, Κίνα και Ισραήλ δεν εξέλειπαν αλλά μειώθηκαν στα πλαίσια της προώθησης της εγχώριας παραγωγής.

Πρέπει να θεωρείται βέβαιο ότι η Τουρκία θα επιχειρήσει να εξασφαλίσει χρηματοδότηση από το SAFE και θα το επιχειρήσει μέσω των κοινοπραξιών και των συνεργασιών της με τους ευρωπαίους εταίρους της. Αν στο στάδιο της αξιολόγησης των εταιρειών και των οντοτήτων που θα προσφεύγουν για χρηματοδότηση θα υπάρχει δυνατότητα εξέτασης των συμμετεχόντων, θα είναι δύσκολος ο αποτελεσματικός έλεγχος συμμόρφωσης μετά την έγκριση. Πιο δύσκολο θα είναι ακόμα να παρεμποδιστεί η εξασφάλιση πολύτιμης τεχνογνωσίας μέσω των συνεργασιών που προβλέπονται.

Αρνητικές εκθέσεις προόδου της ΕΕ, καταδικαστικά ψηφίσματα και εκθέσεις του ΕΚ ή άλλων διεθνών Οργανισμών, κράτος δικαίου, φυλακίσεις δημοσιογράφων και διαφωνούντων, τουρκικές απειλές στο Αιγαίο, τουρκική κατοχή στην Κύπρο, οριοθέτηση ΑΟΖ, UNCLOS, παραβιάσεις διεθνούς δικαίου, εργαλειοποίηση του μεταναστευτικού παραγνωρίστηκαν και η Τουρκία θα έχει κέρδη και οφέλη με ευρωπαϊκούς πόρους στην ευρωπαϊκή άμυνα. Βεβαίως αυτά τα ζητήματα δεν μπορούν να αποτελούν αντικείμενο ευκαιριακής συζήτησης την υστάτη. Πρέπει να αποτελούν τον σκληρό πυρήνα μιας συγκροτημένης, διαρκούς διεκδικητικής πολιτικής από Αθήνα και Λευκωσία.

Η Τουρκία κατάλαβε ότι τα συμφέροντα της εξυπηρετούνται καλύτερα με το καθεστώς της υποψηφίας χώρας, έστω και σε παγωμένη μορφή, παρά με ένταξη αφού στο τέλος παίρνει ό,τι θέλει χωρίς κόστος ή λογοδοσία. Μόνον οφέλη, χωρίς υποχρεώσεις ή δεσμεύσεις. Από πλευράς της η ΕΕ βολεύεται με αυτήν την σχέση αφού τόσα χρόνια δεν είχε το θάρρος να τής πει την αλήθεια.

Τουρκία και πρόγραμμα SAFE

Εν τω μεταξύ η Τουρκία συνεχίζει να αξιοποιεί τη συμμετοχή της στο ΝΑΤΟ όπως και τον δήθεν ευρωπαϊκό της προσανατολισμό για δημιουργία εντυπώσεων, προβολή κύρους και ισχύος για εξυπηρέτηση εθνικών της συμφερόντων σε χώρες που δεν κάνουν δύσκολες ερωτήσεις, και όχι μόνον τελικά. Έχει φήμη δύστροπου συνομιλητή με τον οποίο δεν πρέπει κάποιος να αντιπαρατίθεται αν επιθυμεί να προχωρήσουν τα πράγματα μαζί της και δεν χάνει ευκαιρία να επιβεβαιώνει τη φήμη της και να κεφαλαιοποιεί.

Αν παρεμβληθούν εμπόδια στη συμμετοχή της Τουρκίας στο SAFE δεν νομίζω να δυσκολευθεί να καταφύγει στις προσφιλείς της τακτικές και μεθόδους με εκβιασμούς, απειλές, δημιουργία κρίσεων πραγματικών ή τεχνητών, παρέμβαση τρίτων για εκτόνωση, αδιαλλαξία, εμμονή σε θέσεις και παραλογισμούς και τέλος πίεση ή παραινέσεις στον αδύνατο να υποχωρήσει.

Είναι ανησυχητικό ότι υπό το πρόσχημα του επείγοντος υιοθετήθηκε η διαδικασία της ειδικής πλειοψηφίας για έγκριση του κανονισμού. Δεν είναι η πρώτη φορά που επιχειρείται κατάργηση της ομοφωνίας σε θέματα εξωτερικής πολιτικής και ασφάλειας. Είναι γνωστό ότι τα μεγάλα κράτη μέλη, ακόμα και η ίδια η Επιτροπή, επιθυμούν την κατάργηση της για παράκαμψη των αντιρρήσεων μικρών χωρών όπως η Κύπρος και η Ελλάδα.

Φοβούμαι πως ό,τι έγινε ήταν μια δοκιμή. Αν πέτυχε μια φορά μπορεί να επαναληφθεί ή χειρότερα ακόμα μπορεί να επιχειρηθεί πιο συγκροτημένη προσπάθεια κατάργησης της. Για να γίνει, όμως, αυτό απαιτείται συναίνεση όλων των κρατών μελών και δεν μπορώ να σκεφτώ ηγέτη που θα εκχωρήσει τέτοιο κυριαρχικό δικαίωμα. Θα είναι αυτοκαταστροφικό και, σε ό,τι μας αφορά, ένα απρόσμενο δώρο στην Τουρκία. Ηγέτης που θα συναινέσει σε τέτοια απόφαση θα αυτοαναιρηθεί και θα μετατρέψει εαυτόν από ενεργό δρώντα σε θεατή εξελίξεων και παθητικό κομιστή ειλημμένων αποφάσεων προς εφαρμογή στην πρωτεύουσα του.

Ολοκληρώνοντας ήθελα να παραθέσω ένα απόσπασμα από το βιβλίο του Παναγιώτη Κονδύλη, Η ηδονή, η ισχύς, η ουτοπία (σελ.58): “Μόνον οι αδύνατοι αντλούν από τη θεία ή φυσική τάξη μίαν ηθική – όμως η ηθική, ως επιχείρημα και ως όπλο, δεν μπορεί να είναι ισχυρότερη από όσους υποχρεώνονται να καταφύγουν σ’ αυτήν. Η πίστη στην υπερίσχυση των ηθικών κανόνων γεννά απλώς φρούδες ελπίδες, ωθεί σε απελπισμένες και αυτοκαταστροφικές ενέργειες”.