Paul Mason

Ο Γιάνης Βαρουφάκης κάποτε με κέρασε ένα τζιν με τόνικ. Η σύζυγός του κάποτε μου προσέφερε μία κούπα τσάι. Καθώς απέφευγε τις ερωτήσεις μου, όπως είναι υποχρεωμένοι οι υπουργοί οικονομικών, ποτέ δεν μου είπε κάποιο εξωφρενικό ψέμα. Και τον είχα φιλοξενήσει σε σημαντικά events. Καταγράφω αυτές τις “συναλλαγές” εξαιτίας αυτών που θα πω: Πως τα πολιτικά απομνημονεύματα που έγραψε ο Βαρουφάκης είναι από τα πιο σημαντικά έργα όλων των εποχών.

Στέκεται επάξια δίπλα σε αυτά των Alan Clark, Denis Healey και πιθανώς θα αποκτήσει το ίδιο “ανάστημα” με την βιογραφία του Lyndon B Johnson που έγραψε ο Robert Caro. Επιπλέον, η οπτική του Βαρουφάκη για την κρίση που σημάδεψε την Ελλάδα από το 2010 μέχρι σήμερα, αποτελεί μία κατηγορία από μόνη της: Είναι η “εκ των έσω” εξιστόρηση της υψηλής πολιτικής, από έναν “ξένο”.

Ο Βαρουφάκης ξεκίνησε από έξω -τόσο από την πολιτική ελίτ όσο και την ακροαριστερά της Ελλάδας- παρέκκλινε προς τα “μέσα” και μετά τα εγκατέλειψε όλα απότομα, όταν ”απολύθηκε” από τον πρώην σύμμαχό του, Έλληνα πρωθυπουργό, Αλέξη Τσίπρα, τον Ιούλιο του 2015. Δραματοποιεί την άποψή του καθόλη τη διάρκεια της κρίσης, παρουσιάζοντας ανέκδοτες ιστορίες.

Βρίσκεται στην Ουάσινγκτον για μια συνάντηση με τον Larry Summers, τον πρώην Γραμματέα του Θησαυροφυλακίου των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής και έμπιστο συνεργάτη του Μπαράκ Ομπάμα. Ο Summers τον ρωτά ξεκάθαρα: Θέλεις να είσαι “από μέσα” ή “απ’ έξω”; “Όσοι είναι “απ’ έξω” έχουν ως προτεραιότητα το να έχουν την ελευθερία να λένε την δική τους εκδοχή της αλήθειας. Το τίμημα είναι πως τους αγνοούν οι “από μέσα”, αυτοί που παίρνουν όλες τις σημαντικές αποφάσεις”, τον προειδοποίησε ο Summers.

Οι εκλεγμένοι πολιτικοί έχουν μικρή εξουσία. Η Wall Street και ένα δίκτυο από hedge funds, δισεκατομμυριούχους και ιδιοκτήτες των media έχουν την πραγματική εξουσία και το “κλειδί” του να μπορείς να είσαι μέσα στην πολιτική είναι να το αναγνωρίζεις αυτό ως δεδομένο της ζωής και να προσπαθείς αν πετυχαίνεις ό, τι μπορείς χωρίς να “ενοχλείς” το σύστημα.

Αυτή ήταν η προσφορά.Ο Βαρουφάκης όχι μόνο την απέρριψε – περιγράφοντάς την πλέον με λεπτομέρειες, αλλά πλέον μας συστρατεύει ενάντια στην ηλιθιότητα των περιστασιακών φαντασιώσεων της Αριστεράς, πως το σύστημα που δομήθηκε από τον νεοφιλελευθερισμό, μπορεί με κάποιο τρόπο να “λυγίσει” ή να συμβιβαστεί με τις επιθυμίες μας για κοινωνική δικαιοσύνη.

Ο… Ζορμπάς, ο Άρης και η διαπλοκή

Σε αυτό το βιβλίο, ο Βαρουφάκης παρουσιάζει μία από τις πιο ακριβείς και λεπτομερείς περιγραφές της μοντέρας εξουσίας που έχουν γραφτεί ποτέ. Ένα επίτευγμα που υπερτερεί συγκριτικά με τον στόχο του για αυτοπροσδιορισμό κατά την διάρκεια της ελληνικής κρίσης. Εξηγεί, με μία κόπωση που γεννήθηκε μέσα από τις νύχτες σε άψυχα ξενοδοχεία και φωτισμένα δωμάτια διαπραγματεύσεων, το πώς έχει χτιστεί το δίκτυο της μοντέρνας εξουσίας.

Ο Άρης παίρνει ένα δάνειο από την τράπεζα του Ζορμπά. Ο Ζορμπάς διαγράφει το δάνειο αλλά η κατασκευαστική εταιρεία του Ζορμπά παίρνει ένα συμβόλαιο από την επιχείρηση του Άρη. Ο γιος του Άρη πιάνει δουλειά στον τηλεοπτικό σταθμό του Ζορμπά, ο οποίος για κάποιο λόγο είναι πάντα χρεοκοπημένος και συνεπώς δεν μπορεί ποτέ να πληρώσει τους φόρους του – και πάει λέγοντας…

“Το κλειδί για τέτοια δίκτυα εξουσίας είναι η αποκλεισμός και η αδιαφάνεια”, γράφει ο Βαρουφάκης. Καθώς ανταλλάσσονται ευαίσθητες πληροφορίες, “συμμαχίες των δύο ατόμων σφυρηλατούν επαφές με άλλες παρόμοιες συμμαχίες… εμπλέκοντας συνωμότες που συνωμοτούν de facto χωρίς να έχουν επίγνωση πως συνωμοτούν”. Καθώς λέει αυτή την ιστορία, ο Βαρουφάκης όχι μόνο αποκαλύπτει άγνωστες πληροφορίες, αλλά το κάνει με τον πιο “ζουμερό” τρόπο”.

Οι δύο αποκαλύψεις “φωτιά”

Η πρώτη αποκάλυψη είναι πως όχι μόνο η Ελλάδα ήταν χρεοκοπημένη το 2010, με το πρόγραμμα διάσωσης της ΕΕ, και όχι μόνο πως το πρόγραμμα διάσωσης είχε σχεδιαστεί για να σώσει τις γαλλικές και τις γερμανικές τράπεζες, αλλά πως η Άνγκελα Μέρκελ και ο Νικολά Σαρκοζί το γνώριζαν αυτό – και γνώριζαν πως κάτι τέτοιο θα ήταν καταστροφικό.

Η κατηγορία αυτή δεν είναι καινούρια – την απέδιδαν εκείνη την εποχή στην οικονομική ελίτ αρκετοί αριστεροί ακτιβιστές και δεξιοί οικονομολόγοι. Ο Βαρουφάκης όμως την τεκμηριώνει με πραγματικά λεγόμενα των εμπλεκομένων – από τη “συλλογή” που έχει από ηχογραφημένες συνομιλίες και τηλεφωνήματα που έκανε εκείνη την εποχή και οι συνομιλητές του δεν γνώριζαν.

Ακόμη και τώρα, δύο χρόνια μετά τις τελευταίες εκλογές στην Ελλάδα, αυτό το έργο είναι κάτι περισσότερο από ενδιαφέρον ακαδημαϊκά. Η Ελλάδα παραμένει περικυκλωμένη από δισεκατομμύρια ευρώ χρέους που δεν μπορεί να αποπληρώσει. Εξαιτίας των επιλογών της διετίας 2010-11, τη διάσωση δηλαδή των ιδιωτικών τραπεζών φορτώνοντας τα βόρεια ευρωπαϊκά κράτη με τεράστια χρέη, είναι οι Γάλλοι και οι Γερμανοί πολίτες αυτοί που θα πληρώσουν το τίμημα όταν το ελληνικό χρέος αναπόφευκτα διαγραφεί.

Η δεύτερη αποκάλυψη είναι πως κοντινά μέλη της οικογένειας του Βαρουφάκη δέχθηκαν απειλές, όταν με τις μάζες να έχουν τον έλεγχο των δρόμων και των πλατειών, εκείνος ξεκίνησε να συντάσσεται με αυτούς που κατήγγειλαν το πρόγραμμα διάσωσης ως ανεφάρμοστο. Η απάντηση σε αυτές τις απειλές -που έγιναν μέσω ενός ανώνυμου τηλεφωνήματος με ολιγαρχική ηρεμία- ήταν το ότι ο Βαρουφάκης άφησε την Ελλάδα για τις Ηνωμένες Πολιτείας της Αμερικής.

Ο “γάμος” με τον ΣΥΡΙΖΑ και η στρατηγική σύγκρουσης

Ως αποτέλεσμα, όταν επέστρεψε και συντάχθηκε δυναμικά με το ριζοσπαστικό κόμμα του ΣΥΡΙΖΑ, ο Βαρουφάκης έζησε την εξελισσόμενη κρίση με μια διαφορετική οπτική ως “ξένος”. Όταν του ζητήθηκε να μιλήσει στο πλήθος στην πλατεία Συντάγματος τον Μάιο του 2011, απάντησε: “Η τελευταία φορά που μίλησα σε μια διαδήλωση ήταν το 1984 στο Nottinghamshire, κατά την διάρκεια μιας απεργίας ανθρακωρύχων”.

Ήταν έτοιμος να συνταχθεί με αριστερές πρωτοβουλίες -των οποίων ηγούνταν ο Τσίπρας μαζί με τον “υπαρχηγό” του και εκπαιδευμένο στη Γλασκώβη, Νίκο Παππά – σε μία μάχη μέχρις εσχάτων ενάντια στον νεοφιλελευθερισμό. Είχε όμως ελάχιστη εμπειρία από την οργανωμένη Αριστερά στην Ελλάδα και πολλοί από αυτούς τον θεωρούσαν και τον ίδιο νεοφιλελεύθερο.

Τα ακαδημαϊκά επιτεύγματα του Βαρουφάκη σχετίζονταν με την εφαρμογή της θεωρίας των παιγνίων στα οικονομικά. Συνεπώς, όταν σχεδίασε την στρατηγική κρούσης του ΣΥΡΙΖΑ, ήταν ξεκάθαρος: Ο εχθρός πρέπει να πιστέψει πως ο ΣΥΡΙΖΑ ήταν αποφασισμένος για την χρεοκοπία, ή για να κόψει τους δεσμούς με το ευρώ. Αρκετά αποφασισμένος για να πείσει τις ευρωπαϊκές δυνάμεις να διαγράψουν δάνεια που δεν μπορούσαν να πληρωθούν αλλά και να τις αποτρέψει από το να πυροδοτήσουν την κατάρρευση του ελληνικού τραπεζικού συστήματος.

Η βραδιά του δημοψηφίσματος και το τελεσίγραφο Σόιμπλε

Αυτό δούλεψε -παρόλο που το τίμημα ήταν η τεράστια αλλαγή της ρητορικής του ΣΥΡΙΖΑ και η υποχώρηση του οικονομικού προγράμματος του ΣΥΡΙΖΑ, τον Φεβρουάριο του 2015. Απέτυχε τον Ιούλιο, επειδή ενώ ο Τσίπρας πολέμησε και κέρδισε ένα έντονα συναισθηματικό δημοψήφισμα, επέλεξε να συμβιβαστεί υπό τον φόβο μιας επανάληψης του ελληνικού εμφυλίου.

Πήρα συνέντευξη από τον Βαρουφάκη τη νύχτα της νίκης του δημοψηφίσματος. Έμοιαζε έκπληκτος από την έκτασή της (παραδέχεται στο βιβλίο ότι περίμενε να χάσει) και βέβαιος πως θα έδινε στον Τσίπρα τα πολεμοφόδια για να αντιμετωπίσει την λεγόμενη τρόικα.

Είναι πλέον ξεκάθαρο, ωστόσο, πως και οι δύο άνδρες δεν τα υπολόγισαν καλά. Ο Βαρουφάκης κατάλαβε -από τον υπουργό Γερμανό Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε- πως η Γερμανία δεν θα επιχειρούσε να σπρώξει την Ελλάδα έξω από το ευρώ. Όταν τελικά έγινε ακριβώς αυτό, δύο εβδομάδες κλειστών τραπεζών και κατάρρευσης της ανάπτυξης μετέτρεψαν τις πιθανότητες του παιχνιδιού ως εξής: Όλα ή τίποτα. Η αποπομπή του Βαρουφάκη τον βρήκε αλώβητο – παρόλο που το τίμημα ήταν και πάλι η αυτο-εξορία από την ενεργή πολιτική στην Ελλάδα.

Αποθέωση Τσίπρα για το προσφυγικό

Συνεχίζω να πιστεύω όμως ότι ο Τσίπρας έκανε σωστά που υποχώρησε απέναντι στο τελεσίγραφο της ΕΕ και πως ο Βαρουφάκης έκανε λάθος στον σχεδιασμό της στρατηγικής. Για τον Τσίπρα -και για τις μεγαλύτερες γενιές πρώην πολιτικών κρατουμένων και θύματα βασανισμών που έχτισαν ξανά την Αριστερά στην Ελλάδα μετά το 1974- το να μείνει στην εξουσία ως ασπίδα απέναντι στη λιτότητα, ήταν προτιμότερο από το να παραδώσει την εξουσία πίσω, σε ένα τσούρμο πολιτικών μαφιόζων, που υποστηρίζονται από μια μαφία πλουσιόπαιδων fashionistas που γαυγίζουν.

Τελικά, η κυβέρνηση Τσίπρα δεν αποδείχθηκε μία πολύ αποτελεσματική ασπίδα για την ελληνική εργατική τάξη, αλλά μια αποτελεσματική προστασία για τα εκατομμύρια Σύρων προσφύγων που έφτασαν στις ελληνικές ακτές τις επόμενες εβδομάδες της οικονομικής παράδοσης.

Παρόλο που ο χειρισμός της μαζικής μετανάστευσης δεν ήταν πάντοτε ο καλύτερος από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, στην κρίσιμη στιγμή -από τον Ιούλιο μέχρι τον Δεκέμβριο του 2015- η Ελλάδα της Αριστεράς έδωσε καταφύγιο σε ανθρώπους που προσπαθούσαν να αποφύγουν την τρομοκρατία και την καταστροφή. Μια δεξιά, συντηρητική κυβέρνηση θα επεφύλλασσε μια πολύ διαφορετική και πολύ σκληρότερη υποδοχή στους Σύρους πρόσφυγες.

“Τελικά χρειαζόμαστε έναν Τσίπρα κι έναν Βαρουφάκη”

Στο πλαίσιο αυτό, η εκδοχή του Βαρουφάκη για την ιστορία του Τσίπρα πρέπει να αμφισβητηθεί. Ο Βαρουφάκης ισχυρίζεται πως ο Τσίπρας είναι επιρρεπής στην “ελαφρότητα”, την μελαγχολία και την αναποφασιστικότητα και πως είναι αποφασισμένος να αποδείξει πως δεν είναι ένας “διάττοντας αστέρας”.

Όμως αντίθετα με τον Βαρουφάκη, ο Τσίπρας έχτισε ένα κόμμα ικανό να συντρίψει την ελίτ των πολιτικών που ξεζούμισαν τον πλούτο και την αξιοπιστία της Ελλάδας.
Ο Τσίπρας, μαζί με τον σύμμαχό του Παππά, τον οποίο ο Βαρουφάκης περιγράφει σωστά ως μία μεγάλη επιρροή, έχτισε κάτι που υπολόγισε πως μπορεί να επιζήσει της ήττας.

Ο Βαρουφάκης έχτισε μια φήμη, αλλά όχι ένα κόμμα. Όντως, ο κόσμος των κομμάτων -των ακτιβιστών που είναι συνωστισμένοι στα παράθυρα καφετεριών, των απεργιών και των αντιφασιστικών διαδηλώσεων- είναι απών από το έργο του.

Εάν η Αριστερά παγκοσμίως, που ήταν “πάνω στο κύμα” τη διετία 2011-13, μπορεί να αποκτήσει και πάλι το momentum, χρειάζεται ηγέτες σαν τον Τσίπρα, να μπορούν να βρουν ανθρώπους που είναι ικανοί και αποφασισμένοι για πράξεις, όπως ο Βαρουφάκης και να τους “καλλιεργήσουν”. Πάνω από όλα όμως χρειάζεται να μιλάς στο λαό σε γλώσσα που έχει γεννηθεί μέσα από χρόνια μόχθου, χρειάζεται να χτίσεις ένα κόμμα κι ένα κίνημα.

 

Πηγή: theguardian.com – Ινφογνώμων