Πώς ο λαϊκισμός ρίζωσε στη Γαλλία

Γιούρι Φρήντμαν

Η ιδέα ότι οι πολιτικοί λειτουργούν σε ένα φάσμα, με τη Δεξιά στο ένα άκρο και την Αριστερά στο άλλο ξεκίνησε με τη Γαλλική Επανάσταση, όπου οι φιλοβασιλικοί κάθονταν στη δεξιά πλευρά της Εθνοσυνέλευσης και οι επαναστάτες στην αριστερή. Είναι, λοιπόν, ταιριαστό, 228 χρόνια αργότερα η Γαλλία να βρίσκεται στο προσκήνιο του φαινομένου που εμφανίζεται σε πολλές δημοκρατίες: την κατάρρευση της πολιτικής ως Δεξιάς ή Αριστερής.

Από τους τέσσερις βασικούς υποψήφιους για τη γαλλική Προεδρία μόνο ο ένας προέρχεται από ένα κλασικού τύπου αριστερό/δεξιό κόμμα. Και αυτή η εξαίρεση, ο ρεπουμπλικάνος Φρανσουά Φιγιόν, εμπλέκεται σε σκάνδαλο διασπάθισης δημοσίου χρήματος υπέρ μελών της οικογένειάς του. Όπως σημειώνουν μερικοί αναλυτές, το γαλλικό πολιτικό σύστημα μοιάζει πλέον με έναν κύκλο – ή, ακριβέστερα, ένα μπλεγμένο κουβάρι όπου οι πιο σημαντικές διαφορές δεν βρίσκονται μεταξύ Αριστεράς και Δεξιάς, αλλά ανάμεσα σε εθνικιστές και διεθνιστές, λαϊκιστές και πλουραλιστές, ριζοσπάστες και συντηρητικούς.

Η Μαρίν Λεπέν του Εθνικού Μετώπου διακηρύσσει ακροδεξιές μεταναστευτικές πολιτικές και ακροαριστερές οικονομικές πολιτικές. Ο Ζαν-Λυκ Μελανσόν, ο υποψήφιος του κινήματος Νέα Γαλλία βρίσκεται αριστερά της Λεπέν σε πολλά ζητήματα, αλλά όχι πολύ μακριά της στη συμπάθεια που τρέφει για τον Βλαντιμίρ Πούτιν και την εχθρότητά της απέναντι στην παγκοσμιοποίηση και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο Εμμανουέλ Μακρόν, του κινήματος “Εμπρός!” (En Marche!) απορρίπτει συλλήβδην τις ταμπέλες “αριστερός”-“δεξιός”.

Η Λεπέν και ο Μακρόν αναμένεται να προχωρήσουν στον δεύτερο γύρο, σηματοδοτώντας για πρώτη φορά εδώ και έξι δεκαετίες την απουσία των κλασικών αριστερών/δεξιών κομμάτων από αυτή τη φάση των εκλογών. Η κατάσταση είναι αντίστοιχη σαν ο Ντόναλντ Τραμπ να έφτιαχνε το δικό του “Πρώτα η Αμερική” κόμμα και να συναγωνιζόταν τον Μάικλ Μπλούμπεργκ με το “Αμερική για Όλους” κόμμα του στις προεδρικές εκλογές του 2020, ενώ οι Ρεπουμπλικάνοι και οι Δημοκράτες θα παρέμεναν θεατές.

Μια νέα ανάλυση της Gallup φέρνει στο φως μερικά σημαντικά στοιχεία για τις αιτίες που η αριστερή/δεξιά πολιτική απαξιώνεται στη Γαλλία και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Η μελέτη εστιάζει στους παράγοντες που τροφοδοτούν τον λαϊκισμό, μια λογική τόσο παλιά όσο και η ίδια η πολιτική. Σύμφωνα με αυτή, οι πολιτικοί διατείνονται ότι αντιπροσωπεύουν αποκλειστικά τους έντιμους ανθρώπους απέναντι σε μια ηθική πάλη κατά της ανήθικης ελίτ.

Ο λαϊκισμός παίρνει τόσο αριστερές όσο και δεξιές μορφές και συχνά προσκολλάται σε άλλες ιδεολογίες. Στη Γαλλία τόσο η Λεπέν όσο και ο Μελανσόν μπορούν να χαρακτηριστούν λαϊκιστές. Και όπως σημειώνει η έρευνα, τα λαϊκίστικα κόμματα ανεβαίνουν σε χώρες που ισχύουν δύο παράγοντες: 1) Πολλοί άνθρωποι είναι απογοητευμένοι από την κυβέρνηση και 2) Πολλοί άνθρωποι αισθάνονται αβεβαιότητα για το μέλλον τους.

 

Από τη δημοσκόπηση προκύπτει ότι οι Γάλλοι έχουν λίγη πίστη στην κυβέρνηση και μικρές προσδοκίες ότι η ζωή τους θα είναι καλύτερη σε πέντε χρόνια από σήμερα. Τον φόβο αυτό συμμερίζεται πάνω από το 40% των Γάλλων ερωτηθέντων. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, η Ευρώπη είναι πιο επιρρεπής στον λαϊκισμό από την Αμερική, παρά το γεγονός ότι ο Ντόναλντ Τραμπ παραμένει ο πιο σημαντικός (ημι)λαϊκιστής ηγέτης στη Δύση. Σε 18 από τις 27 χώρες της ΕΕ η έρευνα καταδεικνύει μεγαλύτερα ποσοστά δυσαρέσκειας και απογοήτευσης από τις ΗΠΑ.

 

 

Ανάμεσα στις χώρες με εκλογές το 2017 η Γαλλία έρχεται δεύτερη σε δυσαρέσκεια και απογοήτευση μετά τη Σλοβενία. Μια έρευνα από την εταιρία Έντελμαν κατέληξε σε παρόμοια συμπεράσματα. Η Γαλλία έχει από τα χαμηλότερα ποσοστά εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση ανάμεσα στις 28 χώρες που μετείχαν στην έρευνα. Μόνο η Νότια Αφρική, η Πολωνία, η Βραζιλία και το Μεξικό τα πήγαν χειρότερα. Ο επικεφαλής της εταιρίας Ρίτσαρντ Έντελμαν σχολίασε ότι σε χώρες όπως η Γαλλία το “σύστημα” μοιάζει να καταρρέει στα μάτια του κόσμου: “Δεν έχουμε ισότητα, οι πλούσιοι παίρνουν τα περισσότερα. Δεν έχουμε ευκαιρίες. Δεν έχουμε καλούς ηγέτες. Απαιτούμε αλλαγή”. Έδωσε μια εξίσωση: Έλλειψη εμπιστοσύνης στο σύστημα + οικονομικοί και κοινωνικοί φόβοι + έλλειψη πίστης στους θεσμούς = πρόσφορο έδαφος για τον λαϊκισμό. “Ο λαϊκισμός είναι οι άνθρωποι που παίρνουν την εξουσία πίσω από τους θεσμούς που έχουν πάψει να εμπιστεύονται,” εξηγεί.

Αλλά αυτά τα δεδομένα δεν παράγουν πάντοτε λαϊκισμό. Συχνά απλά κατακερματίζουν το πολιτικό τοπίο, διασπείροντας τους ψήφους σε ένα φάσμα κομμάτων, καθώς οι άνθρωποι ψάχνουν νέες μορφές δημοκρατικής αντιπροσώπευσης. Οι απογοητευμένοι και αγανακτισμένοι πολίτες δεν αποτελούν απλά βορά των λαϊκιστών που καταδικάζουν το “κατεστημένο” και καθησυχάζουν με νοσταλγικές αναφορές σε περασμένα μεγαλεία. Υπάρχουν συνέπειες και για την πολιτική. Εάν υπάρχει έλλειψη εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση εν γένει, μάλλον θα είναι δύσκολη και η διάκριση μεταξύ Αριστεράς, Δεξιάς και Κέντρου. Εάν υπάρχει αμφιβολία για το μέλλον δύσκολα κάποιος θα ικανοποιηθεί με τον παραδοσιακό πινγκ-πονγκ μεταξύ Κεντροαριστεράς και Κεντροδεξιάς.

Ειδικά στη Γαλλία, η έξαρση των τρομοκρατικών επιθέσεων, η βαθιά κρίση στην οικονομία και η μακρά προσπάθεια της αφομοίωσης των μεταναστών έχουν προκαλέσει απόγνωση και καχυποψία. Η κατάσταση πλέον είναι τέτοια που το μόνο που απομένει ως ανάχωμα σε μια λαϊκιστική επανάσταση στη Γαλλία είναι ένας βετεράνος της πολιτικής υπό το μικροσκόπιο της εισαγγελίας και ένας ανεξάρτητος που δεν κατείχε ποτέ εκλεγμένο αξίωμα.

Πηγή: The Atlantic