Δεν υπάρχουν δικαιολογίες για τη μυωπία μας

του Frederic Worms  –  

Είναι αρκετό να σκεφτούμε το 1968 για να καταλάβουμε πόσο ανάγκη έχουμε να σκεφτούμε την πραγματικότητα με ευρωπαϊκό τρόπο. Θα γιορτάσουμε με διάφορους τρόπους την πεντηκοστή επέτειο των γεγονότων, που στη Γαλλία είναι γνωστά απλώς με το όνομα «68», σαν να ξέρουμε περί τίνος πρόκειται και σαν να είναι κάτι δικό μας.

Όμως το «68» δεν ήταν μόνο κάποια μικρά γεγονότα, στη Γαλλία ή αλλού. Τη χρονιά εκείνη συνέβησαν σε όλο τον κόσμο γεγονότα σημαντικά, κριτικά, λυτρωτικά, και αυτό δείχνει ότι η ιστορία, ναι, η οικουμενική ιστορία, δεν έχει εξαφανιστεί.

Σήμερα εξακολουθούν να υπάρχουν παγκόσμιες τάσεις, και αυτό ακριβώς είναι το πρόβλημα! Μπορούμε, είμαστε υποχρεωμένοι, να ελπίζουμε ότι το «2018» θα αντιστρέψει ένα από τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά της εποχής μας: μια ταχεία και γενικευμένη αντιδημοκρατική υποχώρηση.

Αν όμως είναι πράγματι αυτή η πρόκληση, και αν θέλουμε να ανταποκριθούμε με επιτυχία σε αυτήν, θα πρέπει πρώτα να την καταλάβουμε. Και για τον σκοπό αυτό είναι αναγκαία μια πληρέστερη ματιά στα γεγονότα, τόσο τα σημερινά όσο τα παλιά, μια ματιά ταυτόχρονα συγκεντρωμένη και αποκεντρωμένη, γιατί αυτό απαιτεί μια ευρωπαϊκή οπτική της ιστορίας.

Πρέπει να επανεφεύρουμε την άλλη πλευρά

Τι θα είχε συμβεί αλήθεια, αν το «68» είχαμε σκεφτεί με έναν πραγματικά ευρωπαϊκό τρόπο; Θα είχαμε υποχρεωθεί να αντιμετωπίσουμε τα λυτρωτικά γεγονότα σε ορισμένες χώρες, περιλαμβανομένης της Γαλλίας, λαμβάνοντας υπόψη την καταστολή που επικρατούσε σε έναν πόλεμο όχι και τόσο ψυχρό.

Μαζί με την Ecole normale suprieure, θα βρεθούμε φέτος με συναδέλφους, φοιτητές και φίλους στην Πράγα και την Βαρσοβία στο πλαίσιο ενός γενικότερου ευρωπαϊκού προβληματισμού. Στις δύο αυτές πόλεις, και χώρες, το «68» δεν έχει ακριβώς το ίδιο νόημα με αυτό που έχει στη Γαλλία. Παραπέμπει περισσότερο στην καταστολή των ανοίξεων, παρά στις ίδιες τις ανοίξεις. Και το δικό μας «68» θα έπρεπε να έχει διακρίνει και να έχει κατανοήσει αυτή τη διάσταση, ώστε να αποφύγει τις δικές του παρεκκλίσεις.

Να σημαίνει αυτό ότι το δικό μας «68» χαρακτηριζόταν από τύφλωση, όπως υποστηρίζουν ορισμένοι από τους αντιδραστικούς συμπατριώτες μας; Σε καμιά περίπτωση. Θα ήταν προτιμότερο να μιλήσουμε για «μυωπία». Τι είναι η μυωπία; Ένα πρόβλημα της όρασης που σου επιτρέπει να βλέπεις καθαρά κοντά, αλλά σε υποχρεώνει να βάλεις γυαλιά για να δεις μακριά. Έχουμε όμως ανάγκη και από τις δύο ματιές ταυτοχρόνως: «διόφθαλμος» δεν είναι μόνο ο εγκέφαλός μας, πρέπει να είναι και η ματιά μας, καθώς και η ιστορική μας αίσθηση. Γιατί η ιστορική αίσθηση δεν έχει αντιστραφεί με την έννοια που αναφέρουμε συχνά, σαν να πρόκειται για ένα εκκρεμές. Αν υπάρχει «αντιστροφή», και δημοκρατική υποχώρηση, είναι με την έννοια πως το «2018» κινδυνεύουμε να βλέπουμε μόνο την αντιδημοκρατική πλευρά του πλανήτη, ή της Ευρώπης, για παράδειγμα την Πολωνία.

Πρέπει λοιπόν να επανεφεύρουμε την άλλη πλευρά: ένα λυτρωτικό και κριτικό «2018», όπως ήταν το «68». Με όλες τις πλευρές του «68», απέναντι στα νέα κοινά προβλήματα της σημερινής εποχής, τη ζωή των ανθρώπων στην Ευρώπη και τον πλανήτη. Γιατί υπάρχουν ακόμη παγκόσμια προβλήματα, η οικουμενική ιστορία δεν έχει εξαφανιστεί. Ούτε το νόημά της, που συνίσταται στην αντίθεση ανάμεσα στα δύο νοήματά της.

Ας θυμηθούμε το 1989

Ας θυμηθούμε το «89». Εννοώ το «1989». Τη χρονιά κατά την οποία έπεσε το Τείχος, αλλά συνετρίβη και η εξέγερση της Τιανανμέν. Οι εικόνες εκείνης της εποχής, με έναν άνδρα μόνο απέναντι στα τανκς, δεν βάρυναν και τόσο πολύ. Ο Λιου Σιαομπό πέθανε πρόσφατα στη φυλακή. Πού βρίσκεται άραγε σήμερα η γυναίκα του; Πρέπει λοιπόν να διατηρήσουμε μια ολοκληρωμένη ματιά, και στις δύο όψεις της ιστορίας. Δεν υπάρχουν δικαιολογίες για τη μυωπία μας.

Η Ευρώπη δεν είναι φυσικά ο ιδανικός κόσμος. Επειδή όμως διαπερνάται από τάσεις, διαθλά και αποσαφηνίζει τις παγκόσμιες τάσεις. Ή, εν πάση περιπτώσει, είναι σε θέση υπό ορισμένες προϋποθέσεις να το κάνει. Απαιτείται όμως μια κριτική ματιά, που διατηρεί τα ηθικά, πολιτικά και δημοκρατικά της γνωρίσματα. Που τα εφαρμόζει στον εαυτό της, κάτι που κάνει τη διαφορά ανάμεσα στη δημοκρατική κριτική και τη συνωμοσιολογική μετα-κριτική. Και που λαμβάνει υπόψη την αντίθεση μεταξύ διαφορετικών καταστάσεων, γιατί καμιά ματιά δεν είναι οικουμενική από μόνη της.

Έχουμε πληρώσει ακριβά το γεγονός ότι δεν καταλαβαίνουμε ο ένας την άποψη του άλλου, ακόμη και σε σχέση με τη χαμένη ειρήνη του 1918, όπου θα πρέπει να επανέλθουμε. Όλα αυτά είναι εφικτά, και αναγκαία. Για να το πετύχουμε, όμως, πρέπει να επανεφεύρουμε την κριτική ζωτικότητα που χαρακτήρισε τόσο έντονα το «68».

---

(*) Ο Φρεντερίκ Βορμς είναι καθηγητής φιλοσοφίας στην Ecole normale suprieure

Πηγή: Liberation/ ΑΠΕ