Δύο διδάγματα από την πανδημία και την παγκοσμιοποίηση
19/03/2020
Γράφει ο Luigi Ferrajoli * –
Μτφρ. Δημήτρης Δεληολάνης
Ο κορονοϊός δεν γνωρίζει σύνορα. Ήδη έχει διασπαρεί σε σχεδόν όλο τον κόσμο και σίγουρα σε όλη την Ευρώπη. Είναι μια διεθνής κατάσταση εκτάκτου ανάγκης που απαιτεί μια διεθνή απάντηση. Μπορούμε λοιπόν να εξάγουμε από την κατάσταση αυτή δύο διδάγματα, που μας αναγκάζουν να προβληματιστούμε για το μέλλον μας. Το πρώτο αφορά στο πόσο εύθραυστοι και ταυτόχρονα πόσο αλληλοεξαρτώμενοι είμαστε.
Παρά τις τεχνολογικές κατακτήσεις, την αύξηση του πλούτου και την εφεύρεση όπλων όλο και πιο καταστρεπτικών, εξακολουθούμε όλοι μας, απλώς διότι είμαστε ανθρώπινα όντα, να είμαστε εκτεθειμένοι σε μάστιγες, κάποιες από τις οποίες τις προκαλούμε εμείς οι ίδιοι όταν μολύνουμε ανεύθυνα το περιβάλλον, ενώ άλλες, όπως η τωρινή πανδημία, αποτελούν φυσικές καταστροφές.
Σε κάτι διαφέρουν όμως από τις τραγωδίες του παρελθόντος: στον παγκόσμιο χαρακτήρα που έχουν οι τωρινές καταστροφές, καθώς πλήττουν την ανθρωπότητα, χωρίς διακρίσεις εθνικότητας, πολιτισμού, γλώσσας, θρησκείας, αλλά ούτε και οικονομικών και πολιτικών συνθηκών. Αυτή η πανδημία δυστυχώς επιβεβαιώνει πόσο δραματική και πόσο επείγουσα αναγκαιότητα είναι να θεσμοθετηθεί ένα συνταγματικό σύστημα για όλο τον πλανήτη. Αυτό ακριβώς προτείναμε και προωθήσαμε στη Σχολή “Συνταγματική Συνέλευση της Γης” που εγκαινιάσαμε στη Ρώμη στις 21 Φεβρουαρίου.
Το δεύτερο δίδαγμα αφορά στην αναγκαιότητα να αντιμετωπιστούν έκτακτες καταστάσεις σαν τη σημερινή με μέτρα αποτελεσματικά αλλά προ παντός ομοιογενή. Έτσι, θα αποφύγουμε τον κίνδυνο τα πολλαπλά και διαφορετικά μέτρα, σε πολλές περιπτώσεις εντελώς ακατάλληλα, να διευκολύνουν τελικά τη μετάδοση του ιού και να κάνουν πολύ χειρότερη την κατάσταση για όλους μας.
Σήμερα, κάθε χώρα λαμβάνει διαφορετικά μέτρα –ενίοτε εντελώς ανεπαρκή–, όπως οι ΗΠΑ και η Βρετανία, οι κυβερνήσεις των οποίων υποτίμησαν τον κίνδυνο προκειμένου να μη ζημιώσουν τις οικονομίες τους. Ακόμη και στην Ευρώπη τα 27 κράτη μέλη κινούνται με τρόπο ασυντόνιστο, καθώς κάθε ένα ακολουθεί διαφορετική στρατηγική: από τα αυστηρά μέτρα της Ιταλίας και της Ισπανίας έως τα πιο ήπια της Γαλλίας και της Γερμανίας. Κι όμως, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά την ΕΕ, η από κοινού αντιμετώπιση της επιδημίας επιβάλλεται από τις ίδιες τις Συνθήκες.
Το άρθρο 168 της Συνθήκης περί της λειτουργίας της Ένωσης, που αφορά τη δημόσια υγειονομική περίθαλψη, αφού αναφέρει ότι «η Ένωση εγγυάται υψηλού επιπέδου προστασία της ανθρώπινης υγείας», ορίζει πως «τα κράτη μέλη συντονίζουν μεταξύ τους, σε επαφή με την Κομισιόν, τις πολιτικές τους σχετικά με το θέμα της υγείας» και πως «το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο μπορούν να θεσπίσουν μέτρα προστασίας της ανθρώπινης υγείας και πιο συγκεκριμένα για να καταπολεμήσουν μεγάλες μάστιγες που διαχέονται ξεπερνώντας τα σύνορα».
Τι περιμένει η Κομισιόν
Επίσης το άρθρο 222 με τίτλο «Ρήτρα αλληλεγγύης» ορίζει ότι «η Ένωση και τα κράτη μέλη ενεργοποιούνται από κοινού με πνεύμα αλληλεγγύης στην περίπτωση που ένα κράτος μέλος υποστεί φυσική καταστροφή». Είναι δυνατόν η ΕΕ να είναι ικανή να επιβάλει στα κράτη μέλη μόνον περικοπές και πολιτικές λιτότητας για να εξασφαλίσει τον ισοσκελισμό του προϋπολογισμού και να μην μπορεί να επιβάλει μέτρα για να εξασφαλίσει τη σωτηρία της ζωής των πολιτών της;
Στην Κομισιόν υπάρχει ένας επίτροπος αρμόδιος για θέματα υγείας, ένας άλλος για τα κοινωνικά δικαιώματα, ένας τρίτος για τη συνοχή και τις μεταρρυθμίσεις κι έχουμε μάλιστα και έναν επίτροπο αρμόδιο για τη διαχείριση κρίσεων. Τι περιμένουν όλοι αυτοί για να πάρουν στα χέρια τους την κατάσταση εκτάκτου ανάγκης και να προωθήσουν, με δεσμευτικές οδηγίες, σε όλη την Ευρώπη ομοιογενή και αποτελεσματικά μέτρα για την αντιμετώπισή της;
Κυρίως όμως ο διεθνής χαρακτήρας αυτής της επιδημίας επιβεβαιώνει την αναγκαιότητα –ήδη είχε γίνει εμφανέστατη με τις καταστροφές στο περιβάλλον, αλλά κατέστη ακόμη πιο εμφανής και επείγουσα εξαιτίας της τρομακτικής καθημερινής καταμέτρησης θυμάτων και νοσούντων– να συγκροτηθεί μια “Συνταγματική Συνέλευση της Γης” που θα θεσπίσει ελευθερίες και θεσμούς στο ύψος των παγκόσμιων προκλήσεων και με σκοπό την προστασία της ζωής όλων μας.
Υπάρχει ήδη ένας Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας. Αλλά δεν διαθέτει τα απαραίτητα μέσα και μηχανισμούς ούτε καν για να προσφέρει στις φτωχές χώρες εκείνα τα 460 φάρμακα που σώζουν ζωές, εκείνα που πριν 40 χρόνια ο ίδιος ο οργανισμός είχε καθορίσει ότι έπρεπε να είναι προσιτά σε όλους και η έλλειψη των οποίων προκαλεί τώρα τον θάνατο 8 εκατ. ανθρώπων κάθε χρόνο.
Παγκοσμιοποίηση και προστασία
Σήμερα η πανδημία πλήττει τους πάντες, χωρίς να κάνει διακρίσεις μεταξύ πλούσιων και φτωχών. Θα έπρεπε λοιπόν να είναι η κατάλληλη ευκαιρία για να καταστήσουμε τον ΠΟΥ έναν αυθεντικό οργανισμό παγκόσμιας προστασίας της υγείας, ενδεδυμένο με τις απαραίτητες εξουσίες και εξοπλισμένο με τα οικονομικά μέσα ώστε να αντιμετωπίσει την κρίση με ορθολογικά και κατάλληλα μέτρα, τα οποία να μην δεσμεύονται από συγκυριακά πολιτικά ή οικονομικά συμφέροντα, ώστε να έχουν ως μοναδικό στόχο να προστατεύσουν τη ζωή όλων των ανθρώπων, απλώς και μόνο διότι είναι άνθρωποι.
Σήμερα υπάρχουν όλες οι προϋποθέσεις ώστε να γίνει αυτό το πολιτιστικό άλμα, η δημιουργία δηλαδή ενός παγκόσμιου συνταγματισμού και ενός πλανητικού δημόσιου χώρου. Δεν υπάρχουν μόνον οι θεσμικές προϋποθέσεις, αλλά και οι κοινωνικές και οι πολιτιστικές. Αυτή η επιδημία είχε, μεταξύ άλλων, ως αποτέλεσμα να αναδείξει στο κοινό αίσθημα τον δημόσιο χώρο, να επαναφέρει το πρωτείο του κράτους απέναντι στις Περιφέρειες και τις τοπικές κοινότητες σε θέματα υγείας.
Kυρίως να αναπτύξει –μετά πολλά χρόνια μίσους και διαφόρων ειδών ρατσισμούς και σεχταρισμούς– ένα εξαιρετικό και αναπάντεχο αίσθημα αλληλεγγύης μεταξύ των ανθρώπων και των λαών. Αυτό εκδηλώθηκε στη βοήθεια από μέρους της Κίνας, στα ομαδικά τραγούδια και στις εκφράσεις αγάπης και ευγνωμοσύνης στα μπαλκόνια προς τους γιατρούς και τους νοσηλευτές, στην αίσθηση τελικά ότι είμαστε ο ίδιος λαός της Γης, που συμμερίζεται την ίδια κατάσταση. Ίσως από την παρούσα τραγωδία μπορεί επιτέλους να αναδειχθεί μια ευρεία και διαδεδομένη συνείδηση ότι η μοίρα μας είναι κοινή. Η συνείδηση αυτή όμως απαιτεί ένα κοινό σύστημα που να διασφαλίζει τα δικαιώματά μας και την ειρηνική και αλληλέγγυα συνύπαρξη όλων μας.
* O Λουΐτζι Φεραγιόλι είναι καθηγητής Φιλοσοφίας του Δικαίου. Στα ελληνικά τα βιβλία του κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Στοχαστής. Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην ιταλική εφημερίδα il Manifesto στις 17 Μαρτίου 2020 και μεταφράστηκε από τον Δημήτρη Δεληολάνη.
