Γιατί ανατρέπονται τα σχέδια του Σαουδάραβα πρίγκιπα Σαλμάν

Το προαύλιο γύρω από το Μεγάλο Τέμενος στη Μέκκα θα έπρεπε να βρίθει εκατοντάδων χιλιάδων προσκυνητών, επισφραγίζοντας την έναρξη του Ραμαζανιού. Αντίθετα, είναι έρημο. Η πανδημία έχει πλήξει την πόλη που γεννήθηκε ο προφήτης Μωάμεθ. Η ανταπόκριση της Σαουδικής Αραβίας στον Covid-19 ήταν ένα γρήγορο lockdown, αποσπώντας επαίνους από πολλούς Σαουδάραβες. Οι οικονομικές επιπτώσεις, όμως, δεν θα μπορούσαν να έρθουν σε πιο κρίσιμη στιγμή.

Υποτίθεται ότι το 2020 θα ήταν η χρονιά του πρίγκιπα Μοχάμετ Μπιν Σαλμάν. Το σχέδιο ήταν η Σαουδική Αραβία να επιδείξει μερικούς από τους πρώτους καρπούς του μεγαλόπνοου προγράμματος εκσυγχρονισμού της: από τον αριθμό ρεκόρ πιστών μουσουλμάνων να επισκέπτονται ιερούς χώρους, μέχρι νέες βιομηχανίες που δείχνουν ότι η κοινωνία έγινε πιο ανοικτή και ότι θα μπορούσε, μια μέρα, να ευημερήσει χωρίς το πετρέλαιο.

Και τον ερχόμενο Νοέμβριο, ο 34χρονος Σαλμάν, ντε φάκτο αρχηγός του βασιλείου, θα ερχόταν μπροστά στο διεθνές προσκήνιο, φιλοξενώντας τους άλλους αρχηγούς των G20. Ένας συνδυασμός δικών του κινήσεων, όμως, και καταστροφικών συγκυριών, γεννά σκληρά προβλήματα για τον πρίγκιπα, σχετικά με το κατά πόσο το οικονομικό του όνειρο παραμένει εφικτό στην τωρινή του μορφή.

Παρά τις προσπάθειές του να κατατροπώσει τους αντιφρονούντες εντός συνόρων και να κάνει τους επικριτές του εκτός συνόρων να σιωπήσουν, ο ρόλος του στην κλιμάκωση του πετρελαϊκού πολέμου με τη Ρωσία έδειξε μια απερισκεψία που σημάδεψε μερικές από τις αποφάσεις του. Μεταξύ αυτών και το αποτοχυμένο μποϊκοτάζ του γειτονικού Κατάρ, και μια καταστροφική στρατιωτική επέμβαση στην Υεμένη. Ήταν, επίσης, και η φρικτή δολοφονία του Τζαμάλ Κασόγκι, το 2018, από Σαουδάραβες πράκτορες, επί θητείας Σαλμάν.

Κανένας ηγέτης δεν θα μπορούσε να είχε προβλέψει την κρίση του κορωνοϊού. Η ησυχία στη Μέκκα και τη Μεδίνα είναι τώρα η πιο χαρακτηριστική σκιαγράφηση των προκλήσεων που αντιμετωπίζει ο πρίγκιπας. Που διακύβευσε την ηγεμονία του για να φέρει οικονομική ευημερία σε ένα έθνος που τα δύο τρίτα του πληθυσμού είναι κάτω από 35 ετών. Σύμφωνα με το σχέδιο που αποκάλυψε ο πρίγκιπας Μοχάμετ πριν τέσσερα χρόνια, με την ονομασία “Όραμα 2030”, ένας από τους στόχους του ήταν να αυξήσει το εισόδημα από τις θρησκευτικές επισκέψεις στις ιερές πόλεις του Ισλάμ.

Συνεχίζεται η εξάρτηση από πετροδολάρια

Η Σαουδική Αραβία σχεδίαζε να διευκολύνει το μικρό προσκύνημα, την “ούμρα” για περίπου 15 εκατομμύρια μουσουλμάνους από το εξωτερικό, το 2020, διπλασιάζοντας τις αφίξεις του 2019. Αυτό θα επιτυγχανόταν με την αύξηση της χωρητικότητας και τη βελτίωση της ποιότητας των υπηρεσιών προς τους επισκέπτες. Όμως οι περιορισμοί λόγω κορωνοϊού εμποδίζουν τα ταξίδια και η Μέκκα παραμένει αποκλεισμένη. Στην πραγματικότητα, το μεγάλο σχέδιο μετασχηματισμού αντιμετώπιζε προβλήματα και πριν την πανδημία ή πριν καταρρεύσουν οι τιμές του πετρελαίου.

Η προσέλκυση περισσότερων προσκυνητών και το άνοιγμα του τουρισμού δεν ήταν οι μόνοι τρόποι που η Σαουδική Αραβία θέλησε να δώσει ώθηση στον ιδιωτικό τομέα και να διαφοροποιήσει την οικονομική δραστηριότητα. Τα πιο αξιοπρόσεκτα προγράμματά της περιλαμβάνουν τη φουτουριστική πόλη Νεόμ στην Ερυθρά Θάλασσα και ένα τεράστιο συγκρότημα διασκέδασης, τεχνών και φύσης στα περίχωρα της πρωτεύουσας Ριάντ. Όλα αυτά εξαρτώνται από έναν υγιή προϋπολογισμό, τις ξένες επενδύσεις και την προσέλκυση ειδικευμένων εργατών από το εξωτερικό.

«Αν και ήταν δύσκολο στο παρεθλόν, τώρα είναι σχεδόν αδύνατο να υλοποιηθούν όλα τα στοιχεία του Οράματος», αναφέρει ο Αϊχάμ Καμέλ, επικεφαλής του τμήματος Μέσης Ανατολής του συμβουλευτικού ομίλου Eurasia. Ο πρίγκιπας πρέπει, έτσι, να κάνει «δύσκολες επιλογές σε ό,τι αφορά αυτά που σκέπτεται ως διαφοροποίηση επενδύσεων, τα μεγάλα προγράμματα, τις επενδύσεις στο εξωτερικό και εντός της χώρας», εξηγεί.

Οι βραχυπρόθεσμες συνέπειες θα γίνουν αισθητές κυρίως οικονομικά, αλλά το πολιτικό κόστος θα συσσωρευθεί μακροπρόθεσμα. Το βασίλειο έχει ήδη μετριάσει τις θέσεις του απέναντι στο Ιράν και το Κατάρ, και ανακοίνωση παύση του πυρός στην Υεμένη, τον Απρίλιο. Η οικονομία της Σαουδικής Αραβίας είναι ακόμα γαντζωμένη στα πετροδολάρια, παρά την επιμονή του πρίγκιπα, το 2016, ότι μέχρι το 2020 η χώρα θα μπορούσε να «ζει χωρίς το πετρέλαιο». Με τόσο νεαρό πληθυσμό, η κυβέρνηση δεν μπορεί να συνεχίσει να είναι ο κύριος εργοδότης και χρειάζεται να δημιουργήσει θέσεις εργασίας στον ιδιωτικό τομέα, καθώς και να εντάξει περισσότερες γυναίκες στο εργατικό δυναμικό.

Έχει σημειωθεί πρόοδος στη δημιουργία κινηματογράφων και συναυλιακών χώρων, καθώς και στην αύξηση των εσόδων που δεν σχετίζονται με το πετρέλαιο, μέσα από προμήθειες και φόρους. Αλλά το σοκ του πετρελαίου και της πανδημίας δυσκολεύουν τη χρηματοδότηση έργων, τη στιγμή που πάνω από το 60% των εσόδων του έτους προοριζόταν να προέλθει από τις πωλήσεις αργού.

Μετά τον ιό, αρχίζουν τα δύσκολα

Σε συνέντευξη Τύπου, στις 22 Απριλίου, ο υπουργός Οικονομικών Μοχάμετ Αλ-Τζαντάν διαβεβαίωσε τους πολίτες ότι το βασίλειο έχει βιώσει παρόμοιες κρίσεις στην ιστορία του και «μπόρεσε να τις ξεπεράσει». Το τεράστιο Ταμείο Δημοσίων Επενδύσεων έχει αποκτήσει μερίδια σε ευρωπαϊκές πετρελαϊκές και μια μεγάλη εταιρεία διοργανώσεων, και συζητά να αγοράσει ποδοσφαιρική ομάδα της αγγλικής Premier League.

Ωστόσο, ο Αλ-Τζαντάν ανέφερε επίσης ότι η χώρα μπορεί να καταλήξει να δανειστεί μέχρι και 220 δισεκατομμύρια ριάλ (58 δισ. δολάρια) το τρέχον έτος, και η κυβέρνηση εξετάζει περαιτέρω περικοπές δαπανών. «Η Σαουδική Αραβία και οι νεαροί Σαουδάραβες, που είναι η κύρια βάση απήχησης του πρίγκιπα, θα αντιμετωπίσουν μια νέα πραγματικότητα: μια φτωχότερη χώρα, βραδεία ανάπτυξη και ένας ακόμα πιο αδύναμος ιδιωτικός τομέας», τονίζει η Κάρεν Γιάνγκ, ερευνήτρια του American Enterprise Institute. 

Προς στιγμήν, η έμφαση δίνεται στα αναρίθμητα μέτρα που έχει ανακοινώσει η κυβέρνηση για να στηρίξει τις επιχειρήσεις κατά το lockdown του κορωνοϊού, συμπεριλαμβανομένου και σχεδίου να καλύψει το 60% των μισθών μιας μερίδας εργαζομένων ιδιωτικών εταιρειών. Ο πρίγκιπας MBS, όπως είναι γνωστός, είναι το νέο πρόσωπο της χώρας από το 2017. Αλλά είναι αξιωσημείωτο πως ο πατέρας του, βασιλιάς Σαλμάν Μπιν Αμπντουλαζίζ, έχει αναλάβει προεξέχοντα ρόλο κατά το ξέσπασμα της πανδημίας. «Λόγω της κρίσης των τιμών του πετρελαίου και του κορωνοϊού, ο πρίγκιπας θα ήθελε τον πατέρα του να είναι παρών», αναφέρει η Γιασμίν Φαρούκ, ερευνήτρια του μεσοανατολικού προγράμματος στη δεξαμενή σκέψης Carnegie. «Όσο ο βασιλιάς είναι εκεί, σε αυτή τη φάση, ο πρίγκιπας είναι ασφαλής».

Υπάρχει αρκετή καλή θέληση απέναντι στον πρίγκιπα Σαλμάν, καθώς το βασίλειο εργάζεται για να αντιμετωπίσει τον κορωνοϊό. Αλλά από τη στιγμή που τον θέσει υπό έλεγχο, τα βλέμματα θα στραφούν στις βασικές προκλήσεις της χώρας, σύμφωνα με τον Καμράν Μποκαρί, διευθυντή του Center for Global Policy της Ουάσιγκτον. Ο πρίγκιπας έχει εργαστεί σκληρά για να εξασφαλίσει ότι δεν υπάρχει οργανωμένη αμφισβήτηση της εξουσίας του, «αλλά αυτό είναι το ελάχιστο», σημειώνει ο Μποκαρί. Αν δεν υλοποιήσει τις υποσχέσεις του, θα είναι «ένας αδύναμος μονάρχης που θα αντιμετωπίζει πολλά κοινωνικά και προβλήματα στο εσωτερικό, καθώς και απειλές από το εξωτερικό».

---

Πηγή: Bloomberg Businessweek