Γιατί τα «fake news» θα χάσουν τη μάχη με την αλήθεια

Γράφει ο Gideon Rachman – 

H πολιτική σήμερα μετατρέπεται όλο και περισσότερο σε μια μάχη για την αλήθεια. Ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ δεν χάνει ευκαιρία να κατηγορήσει τα μέσα ενημέρωσης ότι προπαγανδίζουν «fake news». Oι επικριτές του κ. Τραμπ απαντούν ότι είναι ο Αμερικανός πρόεδρος που λέει ψέματα. Την περασμένη εβδομάδα, η Washington Post μετέδωσε ότι ο «πρόεδρος Τραμπ έχει κάνει 4.229 λανθασμένους και παραπλανητικούς ισχυρισμούς τις τελευταίες 558 ημέρες».

O ρόλος του Facebook και της Google στη διάδοση των «fake news» έχει προσθέσει ακόμα περισσότερη υστερία στην όλη συζήτηση. Η ανησυχία για τα κοινωνικά δίκτυα δημιουργεί τη λάθος εντύπωση ότι η μάχη για την αλήθεια στην πολιτική είναι μια αποκλειστικά σύγχρονη υπόθεση. Αλλά η αλήθεια είναι πως η μάχη αυτή έχει δοθεί πολλές φορές.

Η δημοφιλία που απολαμβάνει το δυστοπικό μυθιστόρημα 1984 του Τζορτζ Όργουελ (που εκδόθηκε το 1949) ή το δοκίμιο του 1971 της Χάνα Άρεντ «Λέγοντας Ψέματα στην Πολιτική» υπογραμμίζει ότι προηγούμενες γενιές βρέθηκαν στο σημείο που είμαστε σήμερα. Τα κοινωνικά δίκτυα δημιουργούν νέα όπλα, αλλά δεν αλλάζουν την ουσιαστική φύση της μάχης αυτής.

Αυτοί που ανησυχούν ότι ο Λευκός Οίκος του Τραμπ ή το Κρεμλίνο του Βλαντιμίρ Πούτιν ή το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα του Σι Τζιπίνγκ, μπορεί να επιτύχουν στη δημιουργία μιας νέας πολιτικής πραγματικότητας στην οποία το ψέμα θα θριαμβεύει έναντι της αλήθειας, μπορούν να βρουν ανακούφιση στην ιστορία του 20ού αιώνα. Τα καθεστώτα που βασίζονται στο ψέμα καταρρέουν γιατί έρχονται τελικά αντιμέτωπα με την πραγματικότητα.

Πολλοί ιστορικοί που ειδικεύονται στη Γερμανία του Άντολφ Χίτλερ δεν παρουσιάζουν πλέον το ναζιστικό καθεστώς ως αδίστακτα αποτελεσματικό. Αντίθετα, δίνουν έμφαση στην αναποτελεσματικότητα και την αδυναμία που προκαλούσε η ανάγκη να ακούει καθησυχαστικά ψέματα ένας φύρερ που απέρριπτε τα δυσάρεστα συμβάντα ως «fake news» ή ως ένδειξη προδοσίας.

Η σοβιετική προπαγάνδα

Η μοιραία αδυναμία του σοβιετικού συστήματος ήταν ακόμα πιο στενά συνδεδεμένη με την αντίσταση του καθεστώτος στην αλήθεια. Στο δοκίμιο «Να μη ζούμε με το Ψέμα» που δημοσιεύτηκε το 1974, ο Αλεξάντερ Σολζενίτσιν, Ρώσος συγγραφέας και αντιφρονούντας, υποστήριζε ότι «το ψέμα έχει ενσωματωθεί στο κρατικό σύστημα ως ένας ζωτικής σημασίας σύνδεσμος που στηρίζει τα πάντα». Όταν μια δεκαετία αργότερα, ο τελευταίος ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης, Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, προσπάθησε να επιτρέψει περισσότερες ελευθερίες, το σύστημα άρχισε να καταρρέει. Όπως παρατηρεί ο συγγραφέας Αρκάντι Οστρόφσκι, «η σοβιετική κατάρρευση επήλθε από την διάλυση των ψεμάτων».

H απόσταση ανάμεσα στα ψέματα που προπαγάνδιζε το σοβιετικό σύστημα και την καθημερινότητα των πολιτών (και των Σοβιετικών ηγετών) έγινε τελικά πολύ μεγάλη για να είναι βιώσιμη. Κάτι παρόμοιο αναμένεται να συμβεί και στα σύγχρονα πολιτικά συστήματα που βασίζονται στα ψέματα. Και αυτά θα έρθουν αντιμέτωπα με τη βάναυση διάψευση από την πραγματικότητα.

Η σύγκριση με την ναζιστική Γερμανία ή τη Σοβιετική Ένωση μπορεί να μην είναι ιδιαίτερα καθησυχαστική, δεδομένου ότι και τα δύο καθεστώτα είχαν διαπράξει φρικαλεότητες πριν από την τελική τους κατάρρευση. Ως ολοκληρωτικά καθεστώτα, με πλήρη έλεγχο του τύπου, του δικαστικού σώματος και με ένα σύστημα εσωτερικής τρομοκρατίας, ήταν σε θέση να καταπνίγουν την αλήθεια για πολλά χρόνια, αν και όχι για πάντα. Αλλά οι δυτικές δημοκρατίες θα φέρουν πιθανότατα πολύ πιο γρήγορα αντιμέτωπους με την πραγματικότητα τους ανέντιμους ηγέτες και τα πολιτικά τους προγράμματα.

Δυτικές δημοκρατίες

Δείτε για παράδειγμα πως εξελίσσεται το Brexit. Είναι συζητήσιμο αν οι οπαδοί του Brexit διέδιδαν ψευδείς ειδήσεις όταν ισχυρίζονταν πως η αποχώρηση από την ΕΕ θα απελευθέρωνε 350 εκατ. στερλίνες την εβδομάδα για δαπάνες στο εθνικό σύστημα υγείας. Θα έλεγα ότι είναι ένοχοι για έναν εν γνώση τους παραπλανητικό ισχυρισμό, αντί για ένα ωμό ψέμα. Αλλά όποια και αν είναι η ακριβής επιστημολογική φύση των ισχυρισμών της καμπάνιας υπέρ της αποχώρησης, έχει έρθει σήμερα αντιμέτωπη με την σκληρή πραγματικότητα.

Oι ουτοπικές υποσχέσεις του Brexit έχουν αρχίσει να εξαφανίζονται από τον ορίζοντα, με το πρωτοπαλίκαρο του Brexit, Τζέικομπ Ρις-Μόγκ να υποστηρίζει τώρα ότι θα πρέπει να περάσουν 50 χρόνια για να φανούν τα πλεονεκτήματα του Brexit. H φήμη των σημαντικότερων υπέρμαχων του Brexit δύσκολα θα επιβιώσει από το χάος που θα ακολουθήσει μια αποχώρηση χωρίς συμφωνία ή μια παράδοση με τη μορφή της συμμόρφωσης στους νόμους της ΕΕ.

Θα χτυπήσει την πόρτα Τραμπ

Η άποψη ότι η κλιματική αλλαγή είναι «fake news» έρχεται τώρα αντιμέτωπη με την αλήθεια, καθώς η εκτίναξη της θερμοκρασίας μειώνει τον αριθμό των αμφισβητιών σε μια ιδρωμένη και συρρικνούμενη μειοψηφία.

Σε κάποιο σημείο, η πραγματικότητα θα χτυπήσει και την πόρτα του κ. Τραμπ. Μπορεί να είναι η ζημιά που θα έχουν προκαλέσει στην αμερικάνικη βιομηχανία και γεωργία οι εμπορικοί πόλεμοι του Αμερικανού προέδρου. Μπορεί να είναι η κατάρρευση του κατά τα λεγόμενα του διπλωματικού θριάμβου με τη Βόρεια Κορέα. Μπορεί τέλος να είναι η δικαστική διαδικασία που έχει ξεκινήσει ο Ρόμπερτ Μιούλερ, ο ειδικός εισαγγελέας που ερευνά την υπόθεση σχετικά με τη ρωσική εμπλοκή στις προεδρικές εκλογές του 2016. Τα δικαστήρια ασκούν σημαντικό έλεγχο στους πολιτικούς, καθώς οι νόμοι για την ψευδορκία και η προσεκτική εξέταση των στοιχείων καθιστούν πολύ πιο δύσκολο να ψεύδεται κανείς ανεξέλεγκτα.

Είναι πιο εύκολο για τους ηγέτες της Κίνας και της Ρωσίας να ελέγχουν τα πολιτικά αφηγήματα, από τη στιγμή που δεν είναι αναγκασμένοι να αντιμετωπίσουν ένα ανεξάρτητο δικαστικό σύστημα ή ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης. Αλλά ακόμα και οι Ρώσοι και Κινέζοι ηγέτες έχουν λόγους να ανησυχούν για γεγονότα που μπορεί να υπονομεύσουν την επίσημη προπαγάνδα. Ο κ. Πούτιν είναι αντιμέτωπος με αντιδράσεις για την αύξηση του ορίου συνταξιοδότησης στη Ρωσία.

Ένας λόγος για την ισχύ του μονοκομματικού κινεζικού κρατικού συστήματος μπορεί να είναι πως η επίσημη κυβερνητική γραμμή (που ισχυρίζεται ότι η ζωή γίνεται καλύτερη) ευθυγραμμίζεται σε μεγάλο βαθμό με την εμπειρία των μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων τις τελευταίες δεκαετίες. Αλλά μια επιβράδυνση της οικονομίας ή μια διεθνής υποχώρηση, μπορούν πολύ εύκολα να υπονομεύσουν το αφήγημα του κ. Σι για την «μεγάλη αφύπνιση» του κινεζικού έθνους.

Η επίθεση κατά της αλήθειας είναι ένα από τα μεγάλη προβλήματα της εποχής μας. Αλλά η ιστορία μας καθησυχάζει. Στο τέλος, η αλήθεια θα αποκαλυφθεί.

---

Πηγή: Financial Times-Euro2day