H τουρκική εμμονή για την Κύπρο από τον 16ο αιώνα

Η Κύπρος, που βρίσκεται 80 χιλιόμετρα από τις ακτές της Τουρκίας, κάποτε αποτελούσε τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Συγκεκριμένα, από το 1571 μέχρι την κατάρρευση της αυτοκρατορίας μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Πριν από το 1571, η Κύπρος βρισκόταν υπό την κατοχή της Βενετίας που ήταν μια ιταλική πόλη-κράτος, η οποία αποτελούσε απειλή για την Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Εκείνη την εποχή, η Βενετία ήταν μια πλούσια, εμπορική πόλη που αν και δεν ήταν ιδιαίτερα ισχυρή στην ξηρά, διέθετε ωστόσο έναν από τους εντυπωσιακότερους στόλους στην Ευρώπη. Συνεπώς, μπορεί τους Οθωμανούς να μην τους ανησυχούσε τυχόν βενετσιάνικη εισβολή στα εδάφη τους αλλά το προπύργιο των Βενετών, η Κύπρος αποτελούσε σοβαρή απειλή για την οθωμανική ναυτιλία και το εμπόριο.

Οι Οθωμανοί έπρεπε να διατηρήσουν ανοικτές τις γραμμές επικοινωνίας με τη βόρεια Αφρική, από τις οποίες εξαρτιόταν εν πολλοίς το εμπόριο και ο πλούτος τους. Η Βενετία χρησιμοποίησε συχνά τη στρατηγική θέση της Κύπρο για να διαταράξει αυτές τις εμπορικές οδούς.

Όταν οι Οθωμανοί εισέβαλαν στο νησί το 1571, ο πόλεμος που προέκυψε ανάμεσα σε έναν ευρωπαϊκό συνασπισμό και τους Οθωμανούς οδήγησε σε μία από τις μεγαλύτερες ναυμαχίες στην ιστορία και στη μεγαλύτερη σύγκρουση γαλέρων στη σύγχρονη ιστορία. Ενώ σήμερα οι ναυμαχίες δεν διεξάγονται πλέον με πλοία που κινούνται με κουπιά, η θέση της Κύπρου εξακολουθεί να ενέχει στρατηγικούς κινδύνους για τη θέση της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο.

Το ιστορικό αυτό εξηγεί εν μέρει τις πρόσφατες τριβές μεταξύ της Τουρκίας και της Ιταλίας γύρω από τα δικαιώματα έρευνας για ενέργεια κοντά στην Κύπρο. Στις 9 Φεβρουαρίου, τα τουρκικά πολεμικά πλοία εμπόδισαν το πλοίο που είχε αναλάβει για λογαριασμό του ιταλικού ενεργειακού ομίλου Εni που κατευθυνόταν προς την Κύπρο, για να αρχίσει να διερευνά το φυσικό αέριο. Πρόκειται για πρώτη φορά στην πρόσφατη ιστορία, που η Τουρκία μπλοκάρει ενεργά τη διέλευση ενός ευρωπαϊκού πλοίου.

Οι γαλέρες των ενεργειακών ομίλων

Η Eni, η Total της Γαλλίας και η Exxon Mobil είναι εξουσιοδοτημένες από την κυβέρνηση της Κυπριακής Δημοκρατίας να συμμετάσχουν στις έρευνες για φυσικό αέριο στη νότια ακτή της Κύπρου. Ωστόσο, η Τουρκία ισχυρίζεται ότι η Κύπρος δεν έχει το δικαίωμα να προβαίνει σε συμβάσεις για γεώτρηση στις ευρωπαϊκές εταιρείες, δεδομένου ότι τα νέα αποθέματα, που βρίσκονται στο τρίτο τμήμα της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης της Κύπρου, υπάγονται στη δικαιοδοσία της Τουρκικής Δημοκρατίας της Βόρειας Κύπρου.

Ωστόσο, μπορεί η Τουρκία να ισχυρίζεται ότι η ΑΟΖ της Βόρειας Κύπρου συμπίπτει με αυτήν της Κυπριακής Δημοκρατίας, αλλά στην πραγματικότητα καμία χώρα, εκτός της Τουρκίας, δεν αναγνωρίζει την κυριαρχία της Βόρειας Κύπρου.

Η πρόσφατη αντιπαράθεση της Τουρκίας με την Ιταλία, αν και μικρότερης κλίμακας απ’ ότι στο παρελθόν, έχει ένα σημαντικό ιστορικό προηγούμενο και η γεωπολιτική που διέπει αυτό το προηγούμενο παραμένει σήμερα. Για να δημιουργήσει μεγαλύτερο χώρο προστασίας στα δυτικά της, Τουρκία πρέπει να έχει τον έλεγχο της ανατολικής Μεσογείου και αυτός ο έλεγχος εξαρτάται από την Κύπρο.

Οι διεκδικήσεις της Τουρκίας

Μέχρι σήμερα, η Κύπρος παραμένει ένα αδύναμο κράτος και η πρωταρχική ανησυχία της Τουρκίας στη Μεσόγειο είναι η μακροχρόνια αντίπαλη Ελλάδα. Ο ανταγωνισμός ανάμεσα στις δύο χώρες αναβίωσε πρόσφατα όταν η Ελλάδα ισχυρίστηκε ότι σκάφος της τουρκικής ακτοφυλακής εμβόλισε σκοπίμως ένα ελληνικό ακτοπλοϊκό πλοίο στο Αιγαίο.

Αν η Κύπρος ανοίξει τις πόρτες της στη Δυτική Ευρώπη για να επωφεληθεί από τους πόρους της, τότε η Τουρκία θα αντιμετωπίσει μια κατάσταση στην οποία χώρες, πολύ ισχυρότερες από την Ελλάδα, έχουν αποκτήσει οικονομικά συμφέροντα στο νησί τα οποία εξαρτώνται από τον αποκλεισμό της Τουρκίας.

Η σημερινή αντιπαράθεση είναι απίθανο να οδηγήσει σε επικείμενες συγκρούσεις μεταξύ Τουρκίας και Δυτικής Ευρώπης. Αντ ‘αυτού, η Τουρκία θα χρησιμοποιήσει τη στάση της για να αποσπάσει πολιτικές και οικονομικές παραχωρήσεις από την Κύπρο, όπου οι συνομιλίες για την ενοποίηση του νησιού -υπό την επίβλεψη του ΟΗΕ- κατέρρευσαν λόγω της άρνησης της Τουρκίας να αποσύρει τα 30.000-40.000 στρατεύματά της που βρίσκονται στο νησί.

Το εάν αυτή η στάση εξελίσσεται σε κάτι περισσότερο από μια απόσπαση της προσοχής, εξαρτάται εν μέρει από την Τουρκία και εν μέρει από το πόσο πολύ η Ιταλία και η Δυτική Ευρώπη θέλουν να εγκαθιδρύσουν και να διατηρήσουν την παρουσία τους στην Ανατολική Μεσόγειο.