Ώρα μηδέν στον πολιτισμό! – Πρέπει να απαγορευτεί ο Τεντέν;

Αποτελούν πλέον Αρχαιότητα και Αναγέννηση μια αισθητική και ηθική παρέκκλιση; Πρόκειται για έναν νέο φονταμενταλισμό με “ηθικά” μέσα και την παρουσία “αστυνομίας των φρονημάτων”; Είναι καιρός πάντως για μια εκ βαθέων και ασυμβίβαστη απογραφή και αξιολόγηση της ευρωπαϊκής υψηλής και ποπ κουλτούρας.

Ο γνωστός στη χώρα μας “Τεντέν” ανήκει σίγουρα στα πιο σοβαρά παραδείγματα μιας δυτικής-ανδρικής-αλαζονικής νοοτροπίας και των αισθητικών της μορφών έκφρασης. Από το Blackfacing (The Arumbaya Fetish) μέχρι την πολιτιστική ιδιοποίηση (The Blue Lotus, The Seven Crystal Balls), από τα αντισημιτικά στερεότυπα (The Mysterious Star) μέχρι τη ρατσιστική αλαζονεία (Ο Τεντέν στο Κονγκό, 1930-31), ο Βέλγος σκιτσογράφος καρτούν Ερζέ (1907-1983) διέπραττε για πολλές δεκαετίες κάθε ατόπημα κατά της πολιτικής ορθότητας.

Πώς πρέπει να αντιμετωπιστεί αυτό σήμερα; Η πρόωρη εξαφάνιση ολόκληρης της σειράς (αυτού του) κόμικ θα ήταν μια πιθανή επιλογή, προκειμένου να αποφευχθούν μακροχρόνιες και δαπανηρές νομικές διαδικασίες. Διότι έρχονται ακόμη χειρότερα! Ακόμη, και οι δευτερεύοντες χαρακτήρες (του εν λόγω κόμικ) έχουν τα θέματά τους. Το καλειδοσκόπιο των κοινωνικά παθολογικών χαρακτήρων φτάνει από τον μεθυσμένο Κάπτεν Haddock και τους πλουτοκράτες που διακινούν λαθραία όπιο, μέχρι έναν ξετρελαμένο Κινέζο. Μια ξεκάθαρη υπόθεση για την προστασία των ανηλίκων, ή για το υπουργείο Εξωτερικών! Είναι παρήγορο πάντως που ο δημιουργός του Τεντέν Ερζέ, εντελώς προφητικά, δεν έκρυψε τα αντιρωσικά του αισθήματα (Ο Τεντέν στη χώρα των Σοβιέτ, 1929-1930). Έτσι, τουλάχιστον θα ήταν ένας καλός τρόπος στην παρούσα κατάσταση να κερδίσει πόντους.

Η μεγάλη εκκαθάριση ξεκίνησε

Εν ολίγοις, στον Ερζέ όλοι οι χαρακτήρες που δεν είναι Ευρωπαίοι, που δεν ανήκουν στο κατεστημένο και δεν είναι αστοί βρίσκονται σε χαμηλότερο υπαρξιακό επίπεδο. Αυτοί πρέπει είτε να σωθούν από τον Τεντέν είτε να νικηθούν με πανουργία. Σήμερα βρίσκουμε τη βασική θέση που εκφράζεται στο κόμικ γελοία και αφόρητη, σκανδαλώδη και άξια καταδίκης! Συγχρόνως, αυτή η θέση εκφράζει σχεδόν ακριβώς τη λεγόμενη, “καθοδηγούμενη από αξίες της εποχής μας” εξωτερική πολιτική. Αυτό όμως μόνο παρεμπιπτόντως.

Ειλικρινά: Όλη η παγκόσμια λογοτεχνία είναι μια πρόκληση για τους καλοπροαίρετους ανθρώπους. Ο πόλεμος, ο φόνος, η ζήλια, η απάτη, η καταπίεση και η σκληρότητα όλων των ειδών παρέχουν εύγλωττη μαρτυρία για ανθρώπινες αποτυχίες, τις οποίες οι άνθρωποι σήμερα δεν θέλουν πλέον να γνωρίζουν. Ο Τολστόι σκάβει μέσα στην ταραχώδη εσωτερική ζωή μιας μοιχαλίδας – του επιτρέπεται να το κάνει αυτό; Ως απόγονος ιδιοκτητών λευκών φυτειών, ο Φώκνερ γράφει για τις πολιτισμικές και ατομικές συνέπειες της δουλείας – θράσος! Στον “Έμπορο της Βενετίας”, ο Σαίξπηρ σχεδιάζει μια καρικατούρα ενός Εβραίου τοκογλύφου – μια ξεκάθαρη περίπτωση αντισημιτισμού. Σε αυτό το πλαίσιο δε θέλει να μιλήσει κανείς για τον Σάυλοκ.

Βέβαια, στην Αυτοκρατορία της Τέχνης υπάρχουν και πολλά άλλα που πρέπει να κάνουν οι αστυνομικοί φρονημάτων. Όλοι αυτοί οι Ολλανδοί δημοτικοί σύμβουλοι (17ος αιώνας) με τους λευκούς γιακάδες από μυλόπετρα δεν είναι άλλο παρά σύμβολα της πρώιμης καπιταλιστικής εκμετάλλευσης. Ο Τζόσουα Ρέινολντς ζωγράφισε ένα οικογενειακό πορτρέτο Βρετανών αποικιοκρατών, μαζί με μια Ινδή νταντά – Εξύμνηση της λευκής υπεροχής! Παρακαλώ ξεκρεμάστε τον πίνακα.

Ας βουλιάξει η Βενετία

Ναι, γενικά υπάρχουν λίγα πράγματα που πρέπει να ωραιοποιήσουμε στην ευρωπαϊκή ιστορία και ειδικότερα στην ιστορία της τέχνης. Τώρα που σε δημόσιους χώρους ανατρέπονται ξανά τα αγάλματα θα πρέπει με ησυχία να συνεχίσουμε με τα μουσεία! Τι είναι όλα αυτά τα αιμομικτικά κρανία των Φαραώ, οι προτομές του Καίσαρα και οι εικόνες έφιππων αιμοδιψών πολέμαρχων; Τα λάφυρα θέτουν σε κίνδυνο την εύθραυστη ψυχική μας υγεία! Αυτό που χρειαζόμαστε εμείς εδώ στη Δύση είναι μια πολιτιστική επανάσταση με το σύνθημα του Χάινε: «Μετά τους ήρωες έρχονται οι κλόουν».

Ας αντιμετωπίσουμε τις συνέπειες της δυτικής ιστορίας. Γιατί, τι είναι μερικά αποκαταστημένα μπρούντζινα (αγαλματίδια) του Μπενίν όταν όλη η δυτική τέχνη και λογοτεχνία είναι έκφραση αποκλεισμού, ρατσισμού, δομικής βίας, σεξισμού και κοινωνικής ανισότητας! Αυτή η υπερεκπροσώπηση ευγενών, στρατηγών και εστεμμένων κεφαλών είναι ενοχλητική. Δεν θα μπορούσε ο Βατώ να απεικονίσει έναν γενναίο αγρότη και ο Ρέμπραντ έναν τίμιο καθαριστή αποχετεύσεων;

Άδικος κόπος! Αντίθετα, υπάρχουν παντού στα μουσεία αυτές οι θεές και θεοί που δολοφονούν άντρες, κλέβουν γυναίκες και που προβαίνουν σε αιμομιξία. Αρχαιότητα και Αναγέννηση – μια αισθητική και ηθική παρέκκλιση; Ευτυχώς, παραδόθηκαν και ένας ή δύο ερμαφρόδιτοι, διαφορετικά τα πράγματα θα έμοιαζαν πολύ ζοφερά για την ευρωπαϊκή κληρονομιά.

Μιλώντας για πολιτιστική κληρονομιά, η Βενετία δεν έγινε ισχυρή και φιλότεχνη μέσα από την ανηλεή εξερεύνηση-εκμετάλλευση της Ανατολικής Μεσογείου; Αφήστε την να βυθιστεί στη λάσπη της λιμνοθάλασσας, μαζί με τη Βασιλική του Αγίου Μάρκου και τα χάλκινα άλογά του, αυτήν τη μεγαλομανή έκφραση της χριστιανικής-δυτικής ύβρεως! Αυτό θα ήταν τουλάχιστον μια καθυστερημένη ικανοποίηση!

Μέσα στην αλαζονεία σημερινών (ορθοπολιτικών) θέσεων αποκαλύπτεται ολόκληρη η παραφροσύνη ενός πολιτισμικού αυτονόητου που θέλει μονίμως να εξαλείψει την αισθητική με ηθικά μέσα. Ο ευρωπαϊκός, πολιτιστικός κανόνας εκκαθαρίζεται για να μπορούν όσοι γεννήθηκαν αργότερα να κάνουν το χλιαρό μπάνιο τους στο καλλιτεχνικό τοπίο με ήσυχη τη συνείδησή τους! Το μέτρο του παρόντος είναι το μέτρο όλων των πραγμάτων – Ώρα μηδέν. Νομίζω ότι αυτό λέγεται φονταμενταλισμός. Πρόσφατα ένας τόμος του Νίτσε έπεσε κάτω από το “δηλητηριώδες ντουλάπι” – «η ύπαρξη και ο κόσμος δικαιολογούνται αιώνια μόνο ως αισθητικό φαινόμενο». Ο Ναός της Τέχνης θα παραμείνει ανοιχτός μέχρι νεοτέρας. Τουλάχιστον στο πνεύμα.

 

---

 

Άρθρο του καθηγητή επικοινωνίας στο πανεπιστήμιο του Αμβούργου Dominik Pietzcker που δημοσιεύτηκε στο έγκριτο περιοδικό CICERO στις 13 Μαρτίου 2024. Μετάφραση από τα γερμανικά Βασίλης Στοϊλόπουλος.