Πως θα λειτουργήσει το ευρωπαϊκό σχέδιο για το Ταμείο Ανάκαμψης

Tων Jim Brunsden, Sam Fleming και Mehreen Khan

Οι ηγέτες της ΕΕ κατέληξαν επιτέλους σε συμφωνία για το σχέδιο των 750 δισ. ευρώ για την αναδιάρθρωση των οικονομιών της περιοχής που έχουν πληγεί από την πανδημία, μετά από τέσσερις ημέρες διαπραγματεύσεων στη Σύνοδο που δοκίμασαν τα όρια της ικανότητας του μπλοκ να ξεπεράσει τους εσωτερικούς πολιτικούς διχασμούς. Καρπός των μαραθώνιων διαπραγματεύσεων που άρχισαν την Παρασκευή, θα είναι ένα Ταμείο Ανάκαμψης που θα είναι συνδεδεμένο με τον επερχόμενο επταετή προϋπολογισμό της ΕΕ, ύψους 1,074 τρισ. ευρώ, γνωστού ως πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο.

Ο τελικός συμβιβασμός είναι μια μετριασμένη εκδοχή αυτού που η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, είχε ζητήσει αρχικά από τους ηγέτες τον Μάιο. Το βασικό στοιχείο των επιχορηγήσεων στην προσπάθεια ανάκαμψης μειώθηκε σε 390 δισ. ευρώ, σημαντικά λιγότερα από τα 500 δισ. ευρώ που είχε συστήσει η Κομισιόν και προωθούσαν η Γερμανία και η Γαλλία.

Εν τούτοις, εξακολουθεί να είναι μια συμφωνία-ορόσημο, παρά της σημαντικές αντιξοότητες, που θα δώσει στις Βρυξέλλες την πρωτοφανή εξουσία να δανειστεί εκατοντάδες δισεκατομμύρια από τις αγορές και να τα μοιράσει ως στήριξη του προϋπολογισμού στα κράτη μέλη. Παρακάτω παρατίθεται το πώς θα λειτουργήσει το σχέδιο και τι πρέπει να συμβεί στη συνέχεια για να “τρέξει”.

Πώς θα λειτουργήσει το Ταμείο Ανάκαμψης;

Η βασική πρόταση, που ονομάζεται Next Generation EU (NGEU), προβλέπει πως η Κομισιόν θα δανειστεί έως και 750 δισ. ευρώ στις χρηματαγορές. Περίπου 390 δισ. ευρώ από τα χρήματα αυτά θα κατανεμηθούν υπό τη μορφή επιχορηγήσεων, με τα υπόλοιπα να έρχονται υπό τη μορφή δανείων για να διευκολυνθεί η ανάκαμψη στα κράτη-μέλη.

Το βασικό στοιχείο των επιχορηγήσεων αυτών –αξίας 312,5 δισ. ευρώ – ονομάστηκε Μηχανισμός Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (Recovery and Resilience Facility), και σε αυτό έχουν επικεντρωθεί περισσότερο τα κράτη μέλη. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να προετοιμάσουν εθνικά σχέδια ανάκαμψης, δεσμευόμενα για μεταρρύθμιση των οικονομιών τους, προκειμένου να “ξεκλειδώσου”» το μερίδιο της χρηματοδότησης που τους αναλογεί, το οποίο θα διανεμηθεί από το 2021 έως το 2023.

Τα υπόλοιπα 77,5 δισ. ευρώ από τις επιχορηγήσεις θα χρησιμοποιηθούν για να ενισχυθούν τα κανονικά προγράμματα του προϋπολογισμού της ΕΕ. Οι κανόνες που καθορίζουν το πώς θα κατανεμηθούν τα χρήματα μεταξύ των χωρών, καθώς και οι μηχανισμοί επίβλεψης που θα διασφαλίζουν πως τα κεφάλαια θα χρησιμοποιηθούν για να υλοποιηθούν μεταρρυθμίσεις, ήταν από τα πιο ακανθώδη θέματα στη Σύνοδο, όπως και το μέγεθος του ίδιου του ταμείου ανάκαμψης.

Πώς θα δοθούν τα χρήματα;

Κατόπιν επιμονής πολλών κυβερνήσεων, οι ηγέτες τροποποίησαν το προσχέδιο των Βρυξελλών ώστε να συνδέονται ξεκάθαρα οι κατανομές των χρημάτων ανάκαμψης στις χώρες με την οικονομική ζημιά που έχει προκαλέσει η πανδημία, αντί να ανακυκλώνονται τα προ-κρίσεως δεδομένα για την ανάπτυξη και την ανεργία.

Μετά από μια μακρά μάχη μεταξύ της Ολλανδίας και της Ιταλίας, θεσμοθέτησαν επίσης έναν μηχανισμό διακυβέρνησης που θα επιτρέπει σε ένα κράτος μέλος να εκφράζει αντιρρήσεις εάν αισθάνεται πως κάποιο κράτος μέλος δεν τηρεί τις μεταρρυθμιστικές υποσχέσεις του ως αντάλλαγμα για τα χρήματα που λαμβάνει από την Κομισιόν.

Το σύστημα, που ήταν βασική απαίτηση του Ολλανδού πρωθυπουργού Μαρκ Ρούτε, θα επιτρέπει σε οποιαδήποτε εθνική κυβέρνηση να μπλοκάρει προσωρινά τις χρηματοοικονομικές μεταφορές από τις Βρυξέλλες προς μια χώρα, απαιτώντας οι ηγέτες της ΕΕ να εξετάσουν εάν πραγματικά τηρούνται οι δεσμεύσεις.

Αλλά η διαδικασία εξέτασης προβλέπεται να έχει χρονικό περιορισμό τριών μηνών και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επισήμως έχει τον τελευταίο λόγο. Οι ηγέτες έδωσαν επίσης μάχη για έναν νέο μηχανισμό που θα αναγκάζει τα κράτη-μέλη να συμμορφώνονται με τις βασικές δημοκρατικές αξίες της ΕΕ και τις αρχές του κράτους δικαίου προκειμένου να συνεχίσει να ρέει το χρήμα.

Ο αντιφιλελεύθερος πρωθυπουργός της Ουγγαρίας, Βίκτορ Όρμπαν, αντιστάθηκε σε αυτές τις προτάσεις, με αποτέλεσμα οι ηγέτες εν μέρει να “πετάνε το μπαλάκι” στην Κομισιόν για να σχεδιάσει νέες δικλείδες ασφαλείας για τον προϋπολογισμό, ενώ συμφώνησαν πως μια ειδική πλειοψηφία κυβερνήσεων μπορεί να μπλοκάρει τις πληρωμές προς μια χώρα για λόγους που έχουν να κάνουν με το κράτος δικαίου.

Ποια είναι η σχέση με τον προϋπολογισμό της ΕΕ

Ολόκληρο το πακέτο διαπραγματεύτηκε μαζί με τον επόμενο επταετή προϋπολογισμό της ΕΕ (MFF), ύψους 1,074 τρισ. ευρώ, που θα “τρέχει” μέχρι το 2027. Μεταξύ των πιο ακανθωδών στοιχείων αυτού ήταν οι επιστροφές που εξασφάλισαν οι “φειδωλές” χώρες και η Γερμανία έναντι των κανονικών συνεισφορών τους στον προϋπολογισμό. Αυτό σημαίνει πως οι ηγέτες έχουν διευθετήσει τις εθνικές συνεισφορές των χωρών τους στον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό για τα επόμενα χρόνια, ενώ παράλληλα έχουν δώσει στις Βρυξέλλες νέες εξουσίες να δανείζεται στις κεφαλαιαγορές για να καταπολεμήσει την ύφεση.

Ενώ τα περισσότερα από τα χρήματα που θα δανειστεί θα πάνε στο νέο ταμείο ανάκαμψης, τα υπόλοιπα θα διοχετευθούν μέσω των κανονικών προγραμμάτων του προϋπολογισμού της ΕΕ, με τα μετρητά που θα δανειστεί η Κομισιόν να ξεπερνούν τα υφιστάμενα προγράμματα περιλαμβανομένων του Horizon, του προγράμματος επιστημονικής έρευνας, της αγροτικής ανάπτυξης και του πράσινου Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης (Just Transition Fund).

Όμως, το στοιχείο των επιχορηγήσεων σε αυτές τις δαπάνες μειώθηκε κατά πολύ σε σχέση με τις προηγούμενες προτάσεις της Κομισιόν. Η Κομισιόν σχεδίαζε να δημιουργήσει μια καμπύλη αποδόσεων των εκδόσεων χρέους, με όλες τις υποχρεώσεις να αποπληρώνονται μέχρι το τέλος του 2058. Αυτό απειλεί να “αποστραγγίσει” τους μελλοντικούς προϋπολογισμούς της ΕΕ, και ορισμένες χώρες βιάζονται να αυξήσουν τις συνεισφορές τους στον κορβανά της ΕΕ.

Πρόθεση των Βρυξελλών ήταν τα κράτη μέλη να συμφωνήσουν να δώσουν στην ΕΕ τα έσοδα δυνητικών νέων περιβαλλοντικών τελών και ψηφιακών φόρων –που συνολικά ονομάζονται Ίδιοι Πόροι- ώστε να βοηθήσουν στη χρηματοδότηση του χρέους. Αλλά η συμφωνία της Τρίτης παρέχει μόνο ψήγματα ελπίδας. Το περισσότερο στο οποίο θα δεσμεύονταν οι ηγέτες θα ήτα ένα νέο τέλος για τα πλαστικά απορρίμματα.

Τι θα συμβεί στη συνέχεια;

Για τα υπόλοιπα, υπήρξε μόνο ένας οδικός χάρτης προς τους νέους Ίδιους Πόρους, που περιλαμβάνει αιτήματα η Επιτροπή να καταρτίσει προσχέδια για έναν “διασυνοριακό μηχανισμό προσαρμογής άνθρακα” και ένα ψηφιακό τέλος. Ως αποτέλεσμα, το κόστος εξυπηρέτησης του χρέους μπορεί να καταλήξει να επιβαρύνει το κανονικό πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο της ΕΕ στους μελλοντικούς γύρους του προϋπολογισμού.

Η συμφωνία της Τρίτης δεν είναι το τέλος της ιστορίας. Για να δανειστεί τα επιπλέον κεφάλαια, η Κομισιόν έχει ζητήσει επέκταση του περιθωρίου του προϋπολογισμού της, ή της διαφοράς μεταξύ των πραγματικών δαπανών και του μέγιστου που μπορεί η ΕΕ να αντλήσει από τα κράτη μέλη. Αυτό θα πρέπει να περάσει από το τα εθνικά κοινοβούλια σε όλη την ΕΕ, σε μια διαδικασία που αναμένεται να διαρκέσει μέχρι και τον επόμενο χρόνο.

Επιπλέον, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα παίξει ρόλο-κλειδί σε ό,τι αφορά τη νομοθέτηση των σχεδίων. Οι ευρωβουλευτές θα πρέπει να επικυρώσουν τον προϋπολογισμό της ΕΕ –επί του οποίου έχουν δεσμευτικό λόγο. Η συνέλευση είναι αποφασισμένη να εκμεταλλευτεί αυτό το δικαίωμα για να έχει λόγο επί του ταμείου ανάκαμψης, ιδίως για να εξασφαλίσει μια ξεκάθαρη σύνδεση μεταξύ των χρημάτων της ΕΕ και του σεβασμού του κράτους δικαίου.

Πηγή: Financial Times-Euro2day