Ρωσία – Τουρκία ή ο ορισμός της λυκοφιλίας

Γράφει ο Burak Bekdil

Θεωρητικά οι σχέσεις Ρωσίας και Τουρκίας ποτέ δεν υπήρξαν λαμπρότερες. Ωστόσο πίσω από την πρόσοψη υπάρχει μια αμοιβαία έλλειψη εμπιστοσύνης, βαθιά ιδεολογική διαφοροποίηση και διαφορετικά συμφέροντα.

Οκτώ δεκαετίες μετά το άνοιγμα του Κεμάλ Ατατούρκ στους Σοβιετικούς οι Τούρκοι ισλαμιστές ηγέτες ακολουθούν την ίδια γραμμή. Για τον Ερντογάν η Ρωσία δεν είναι παρά ένας ισχυρός εμπορικός εταίρος και βασικός προμηθευτής ενέργειας τη Τουρκίας. Αποτελεί επίσης το εφαλτήριο των ακροβασιών του έναντι της Δύσης.

Η Τουρκία κατά τον Ψυχρό Πόλεμο διατήρησε μια ισχυρή συμμαχική σχέση με τη Δύση λόγω του φόβου της ΕΣΣΔ. Τα τελευταία χρόνια όμως υπάρχει μια πιο περίπλοκη δυναμική στις σχέσεις Μόσχας-Άγκυρας που συχνά παρακάμπτεται λόγω των συνεχών τουρκικών ελιγμών μεταξύ Ρωσίας και δυτικών συμφερόντων.

Μετά την ομαλοποίηση των διμερών σχέσεων, ακολούθως της κατάρριψης του ρωσικού βομβαρδιστικού Su-24, η Άγκυρα δεσμεύτηκε να αγοράσει ρωσικά πυραυλικά συστήματα S-400. Το διμερές εμπόριο και ο τουρισμός ανθούν και η Ρωσία υπέγραψε συμφωνία ύψους 22 δισ. δολαρίων με την Τουρκία για τον πυρηνικό σταθμό του Ακουγιού.

Η Μόσχα επέτρεψε την τουρκική εισβολή στην Συρία επιτρέποντας, παράλληλα, σοβαρά πολιτικά κέρδη στον Ερντογάν, αντί όμως πραγματικών κερδών στους στόχους της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής.

Στα χνάρια του Κεμάλ

Λίγοι Τούρκοι γνωρίζουν πως στην πλατεία Τακσίμ της Πόλης, σε γλυπτό σύμπλεγμα, εικονίζεται πέραν των Κεμάλ, Ινονού και Τσακμάκ και οι Σοβιετικοί στρατηγοί Φρούνζε και Βοροσίλοφ. Με τον τρόπο αυτό τιμάται η σοβιετική βοήθεια προς την Τουρκία στον πόλεμο κατά Ελλήνων και Ευρωπαίων. Οι Σοβιετικό βοήθησαν με όπλα και χρυσό.

Σήμερα η ισλαμιστική τουρκική ηγεσία ακολουθεί τα βήματα του Κεμάλ. Ωστόσο η ιδεολογία που αποτελεί πολλές φορές οδηγό της εξωτερικής πολιτικής του Ερντογάν, βλάπτει τον ρεαλισμό. Μια ματιά στην ιστορία του τουρκικού πολιτικού Ισλάμ τον 20ο αιώνα βοηθά στην κατανόηση των βασικών προβλημάτων μεταξύ Μόσχας και Άγκυρας.

Τον Απρίλιο του 1946 το αμερικανικό θωρηκτό USS Missouri έπλευσε στα Δαρδανέλια σε μια συμβολική κίνηση έναντι της σοβιετικής επιθετικότητας. Τρία τουρκικά πολεμικά το συνόδευσαν στον Βόσπορο ενώ σε κοντινό τζαμί υψώθηκαν σημαίες. Ήταν το πρώτο μη θρησκευτικό έμβλημα που υψώθηκε σε τζαμί.

Τον Φεβρουάριο του 1969 ο αμερικανικός 6ος Στόλος αγκυροβόλησε στην Κωνσταντινούπολη παρά τις αντιδράσεις αριστερών Τούρκων. Και τότε Τούρκοι ισλαμιστές σχημάτισαν ένοπλες ομάδες προστασίας των Αμερικανών από τους «άθεους κομμουνιστές».

Στις συγκρούσεις που επακολούθησαν δύο αριστεροί φοιτητές σκοτώθηκαν. Ένας από τους μετέχοντες με την ισλαμιστική πλευρά ήταν ο Αμπντουλάχ Γκιουλ, μετέπειτα συνεργάτης του Ερντογάν και πρόεδρος της Τουρκίας.

Στη Ρωσία δεν κυριαρχούν πλέον οι «άθεοι κομμουνιστές» όμως η ιδεολογία της είναι ενάντια στις διάφορες εκφάνσεις του σουνιτικού Ισλάμ στη Μέση Ανατολή και ειδικά στην Συρία και η κυριαρχία του σουνιτικού Ισλάμ αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της ισλαμιστικής ιδεολογίας του Ερντογάν.

Φαντασιώσεις Ερντογάν

Η Τουρκία του Ερντογάν, θεωρητικά, συνεργάζεται με τη Ρωσία στην Συρία, αλλά χρειάστηκαν χρόνια για να κατανοήσει η Άγκυρα πως συνεργασία μπορούσε να υπάρξει μόνο αν συμμαχούσε με το Μόσχα. Το 2012 ο Ερντογάν έλεγε πως υπήρξε συνεννόηση με τη Ρωσία για τη Συρία, αλλά τρία χρόνια μετά η Ρωσία επενέβη αφήνοντας τον Ερντογάν κάθε άλλο παρά χαρούμενο.

Επίσης τον Ιούλιο του 2012 ο Ερντογάν έλεγε πως η Ρωσία έβλεπε θετικά μια μεταβατική κυβέρνηση στην Συρία χωρίς τον Άσαντ. Παρόμοια δήλωσε και το 2014, αλλά και το 2015, πριν τη ρωσική επέμβαση. Τρεις μήνες μετά όλα άλλαξαν.

Τον Νοέμβριο του 2015 η Τουρκία επέμενε πως η Ρωσία έβλεπε μια Συρία χωρίς τον Άσαντ. Μια εβδομάδα αργότερα ο Πούτιν, μαζί με τον Λαβρόφ, από την Τεχεράνη δήλωσε πως μαζί με το Ιράν θα αντισταθεί στις προσπάθειες από το εξωτερικό σε σενάρια πολιτικών λύσεων στην Συρία και πως μόνο ο συριακός λαός μπορεί να αποφασίσει την έκπτωση Άσαντ μετά την κατάπαυση του πυρός.

Ο Ερντογάν πάντως το 2015 εξακολουθούσε να δηλώνει: «Η Ρωσία δε συνορεύει με την Συρία. Γιατί ενδιαφέρεται τόσο; Θέλω να καταλάβω το γιατί. Θα ρωτήσω τους Ρώσους για αυτό». Οι Ρώσοι δεν απάντησαν ποτέ φυσικά. Αντίθετα έδειξαν τα επιχειρήματά τους με την πολιτική και στρατιωτική τους παρουσία στην Συρία. Οι τουρκικές αεροπορικές επιδρομές στη Συρία κατά τη διάρκεια της επιχείρησης «Κλάδος Ελαίας» έγιναν με την άδεια της Ρωσίας.

Άλλα συμφέροντα, καμία εμπιστοσύνη

Τα διαφορετικά ρωσικά και τουρκικά συμφέροντα στην Συρία και στο βάθος και στο Ιράν, θα διατηρήσουν τις ρωσοτουρκικές σχέσεις όμηρο των θρησκευτικών πραγματικοτήτων σε αυτή τη γωνιά του κόσμου.

Ο Ερντογάν θέλει αλλαγές στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ διεκδικώντας μόνιμη θέση για την Τουρκία, αλλά ο Πούτιν είναι αδύνατο να δει σοβαρά μια τέτοια περίπτωση.

Υπάρχει και η αμοιβαία έλλειψη εμπιστοσύνης. Για την Άγκυρα η Μόσχα παραμένει ενδεχόμενος αντίπαλος που μπορεί να την πλήξει σοβαρά αν χρειαστεί. Η Τουρκία δεν είναι σύμμαχος αλλά τακτικός εταίρος για όσο ευθυγραμμίζει την πολιτική της με τα ρωσικά συμφέροντα.

Σημάδι της έλλειψης εμπιστοσύνης υπάρχουν στους όρους της συμφωνίας πώλησης των S-400 από τη Ρωσία στην Τουρκία, με τους Ρώσους να αρνούνται να μοιραστούν τεχνολογία με τους Τούρκους.

ΠΗΓΗ:BESA