Τι αποκαλύπτει η πολιτική του Τραμπ έναντι του Ιράν για την ισχύ των Ευρωπαίων
27/06/2019
Γράφει ο Tom Mctague –
Μτφρ. Βαγγέλης Γεωργίου
Ο Τραμπ αναγκάζει την Ευρώπη να έρθει αντιμέτωπη με την δική της. Η επιθετική πολιτική του Αμερικανού έναντι του Ιράν έχει μέχρι στιγμής αντιμετωπιστεί με μια ασυνήθιστη ενότητα από τις τρεις μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις, το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Γαλλία και τη Γερμανία, καθώς και από την ίδια την ΕΕ. Και όμως, παρά το συνδυασμένο οικονομικό βάρος και την παρουσία τους στην παγκόσμια σκηνή, οι βασικοί “παίκτες” της Ευρώπης αποδείχθηκαν σε μεγάλο βαθμό ανίκανοι να κάνουν κάτι ενάντια στην ωμή ηγεμονία των ΗΠΑ.
Η ωμή πραγματικότητα, όπως πάνε τα πράγματα σήμερα, είναι ότι η Ευρώπη δεν έχει ακόμη τα εργαλεία – ή τη βούληση – να προβάλει τη δύναμή της. Το ευρώ δεν μπορεί να είναι μια αξιόπιστη εναλλακτική λύση στο δολάριο ως αποθεματικό νόμισμα μέχρι να αλλάξει ριζικά. Είναι γνωστό πως χωρίς ένα αξιόπιστο αποθεματικό νόμισμα η οικονομική δύναμη της Ευρώπης δεν μπορεί να συγκριθεί με εκείνη των ΗΠΑ. Ακόμη πιο σημαντικό είναι ότι παραμένουν ακόμα βαθιές οι διαιρέσεις εντός της Ευρώπης, σχετικά με το αν πρέπει να επιδιώξει να είναι μια δύναμη με ή χωρίς τη Βρετανία.
Για δεκαπέντε μήνες, μετά την απόφαση του Τραμπ τον Μάιο του 2018 να αποσύρει τις ΗΠΑ την πυρηνική συμφωνία με το Ιράν και την επακόλουθη απόφαση να επιβληθούν κυρώσεις στο καθεστώς της Τεχεράνης, οι εντάσεις αυξάνονται σταθερά μεταξύ του ΗΠΑ και Ιράν. Καθ ‘όλη τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η Ευρώπη προέτρεψε τις ΗΠΑ να επιστρέψουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων σε μια προσπάθεια να διατηρήσουν τη συμφωνία του 2015 ζωντανή με τη συμμετοχή των ΗΠΑ-Ηνωμένου Βασιλείου-Γαλλίας-Κίνας-Ρωσίας-Γερμανίας. Ωστόσο, δεν κατάφεραν και πολλά οι Ευρωπαίοι.
Είτε τους αρέσει είτε όχι, οι τρεις ισχυροί της Ευρώπης -Γερμανία, Γαλλία, Ηνωμένο Βασίλειο- θα πρέπει να απαντήσουν στην επιβολή περαιτέρω κυρώσεων της περασμένης Δευτέρας στην Ισλαμική Δημοκρατία από τον Τραμπ. Σε αυτές τις κυρώσεις συμπεριλαμβάνονται και περιορισμοί στον ανώτατο άρχοντα του Ιράν, τον Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ και τους ανθρώπους του περιβάλλοντός του.
Ο υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ Στήβεν Μνουσίν μάλιστα δήλωσε ότι σχεδιάζει επίσης να συμπεριλάβει στις κυρώσεις και τον υπουργό Εξωτερικών του Ιράν Μοχάμαντ Τζαβάντ Ζαρίφ τον βασικό συνομιλητή του Ιράν με τη Δύση. Αυτό, όχι μόνο διασφαλίζει ότι οι ΗΠΑ θα διακόψουν κάθε δίαυλο διαπραγματεύσεων με την Τεχεράνη για μείωση των εντάσεων, αλλά θέτει τις προσπάθειες της Ευρώπης για να κρατήσει ζωντανή την πυρηνική συμφωνία σε μεγάλο κίνδυνο. Το Ιράν χαρακτήρισε τις κυρώσεις “άχρηστες”.
Οι δημόσιες και ιδιωτικές προειδοποιήσεις της Ευρώπης σχετικά με τους κινδύνους της κλιμάκωσης έχουν αγνοηθεί. Η απόφασή της να παραμείνει εκτός του νέου καθεστώτος κυρώσεων των ΗΠΑ που εισήγαγε ο Τραμπ τον Νοέμβριο αποδείχθηκε σε μεγάλο βαθμό άνευ σημασίας. Ενόψει της συνεχιζόμενης κυριαρχίας του αμερικανικού χρηματοπιστωτικού συστήματος, υποστηριζόμενου από το παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα, η ευρωπαϊκή ισχύς έχει εξανεμιστεί. Το δολάριο παραμένει βασιλιάς και το ίδιο συμβαίνει και με τις ΗΠΑ, ανεξάρτητα από τη βεβαρημένη διεθνή εικόνα του προέδρου.
“Η θέση των ΗΠΑ σχετικά με το Ιράν έχει δείξει ότι η πολιτική ασφαλείας της ΕΕ ελέγχεται από τη σημασία του αμερικανικού δολαρίου στο παγκόσμιο εμπόριο“, μου είπε ο Tom Tugendhat, Βρετανός βουλευτής και πρόεδρος της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων του Κοινοβουλίου του Ηνωμένου Βασιλείου. “Οι αμερικανικές κυρώσεις καθορίζουν την πολιτική μας και, εκτός αν υπάρχει ένα νέο παγκόσμιο νόμισμα και τραπεζικό σύστημα, θα παραμείνει έτσι“.
Θέλει να είναι μια παγκόσμια δύναμη;
Αυτή η πραγματικότητα, την οποία αναγνωρίζουν πίσω από τις πόρτες οι Ευρωπαίοι διπλωμάτες, αξιωματούχοι και σύμβουλοι εξωτερικής πολιτικής, εξουδετέρωσε μέχρι στιγμής τις κινήσεις των Ευρωπαίων στην κρίση. Αλλά επίσης χρησιμεύει για να ρίξει φως στις εσωτερικές διαιρέσεις της ΕΕ όσον αφορά την εξωτερική της πολιτική και τις φιλοδοξίες της ατενίζοντας το μέλλον της μετά το βρετανικό δημοψήφισμα του 2016 για το Brexit. Η αυξανόμενη κρίση στο Ιράν αποκάλυψε τη βασική ένταση που βρίσκεται στην καρδιά της ΕΕ και το όραμά της για τον μελλοντικό της ρόλο στον κόσμο: Θέλει να είναι μια παγκόσμια δύναμη ή όχι;
Για να αντιμετωπίσει την οικονομική ισχύ των ΗΠΑ, η Ευρώπη μπορεί να χρειαστεί ένα ανταγωνιστικό νόμισμα και μια ενιαία νομισματική πολιτική. Αλλά για να αναπτυχθεί μια τέτοια εναλλακτική λύση, το ευρώ χρειάζεται αυτούς του είδους ριζικής μεταρρύθμισης την οποία πολεμάει έντονα το Βερολίνο. Η Γερμανία φοβάται να αναλάβει την ευθύνη των χρεών του μπλοκ, λόγω της διαφορετικής οικονομικής ισχύος των 19 μελών της Ευρωζώνης.
Το Βερολίνο επίσης ανησυχεί ότι ένας πραγματικός αντίπαλος στο αμερικανικό δολάριο θα αυξήσει μοιραία την αξία του ευρώ, βλάπτοντας έτσι το ιδιαίτερα πετυχημένο μοντέλο εξαγωγών της Γερμανίας. Και αν θέλει η Ευρώπη να ανταγωνιστεί τις ΗΠΑ ακόμα και στον στρατιωτικό τομέα, τότε θα χρειαστούν ακόμα πιο ριζικές μεταρρυθμίσεις στις δομές της και στο όραμά της – ένα βήμα που θεωρείται αμφιλεγόμενο ειδικά στο Βερολίνο.
Ο Charles Grant, κορυφαίος εμπειρογνώμονας στα ευρωπαϊκά θέματα και τις γαλλογερμανικές σχέσεις, λέει ότι η αδυναμία της Ευρώπης να ακουστεί στην κρίση με το Ιράν θίγει την καρδιά του προβλήματος, την εσωτερική της κρίση. «Το πρόβλημα είναι ότι η Γαλλία θέλει να είναι η Ευρώπη ισχυρή. Η Γερμανία δεν το θέλει. Αν θέλετε να είστε σοβαρή δύναμη, χρειάζεστε ένα σοβαρό παγκόσμιο νόμισμα. Η Γαλλία το θέλει. Η Γερμανία όχι».
Εξαρτημένα τα κράτη μέλη της ΕΕ
Δεν είναι απλώς η απροθυμία της Γερμανίας. Το 1997, το Ηνωμένο Βασίλειο δαπάνησε 2,7% του ΑΕΠ του για την άμυνα. Σήμερα το ποσοστό αυτό είναι μόλις 2% – και το Ηνωμένο Βασίλειο είναι μόνο μια από τις δύο σοβαρές στρατιωτικές δυνάμεις στην Ευρώπη, μαζί με τη Γαλλία. Ένας πρέσβης μιας μεγάλης ευρωπαϊκής εξουσίας, που ζήτησε να κρατηθεί η ανωνυμία του, μίλησε ειλικρινά για το θέμα. Μου είπε ότι στην πραγματικότητα υπήρχαν μόνο “τέσσερις ή πέντε” χώρες της ΕΕ που είχαν σοβαρή εθνική εξωτερική πολιτική. Τα υπόλοιπα κράτη μέλη δεν το ήθελαν, επειδή ήταν απόλυτα ικανοποιημένα μέσα στις δίδυμες προστατευτικές ασπίδες της ευρωπαϊκής οικονομικής προστασίας και της αμερικανικής στρατιωτικής προστασίας.
Ο πρεσβευτής είπε ότι η ήπειρος δεν είχε καν ένα πραγματικά ενιαίο νόμισμα – είχε πολλαπλά νομίσματα που όλα ονομάζονταν ευρώ, αλλά λειτουργούσαν ουσιαστικά ανεξάρτητα λόγω της αποτυχίας της Ευρωζώνης να αναπτύξει δομές σε όλη την Ευρώπη.
Η Lina Khatib, επικεφαλής του προγράμματος της Μέσης Ανατολής και Βόρειας Αφρικής στο think tank Chatham House που εδρεύει στο Λονδίνο, αναφέρει ότι η ιρανική κρίση δεν έδειξε μόνο την ευρωπαϊκή αδυναμία αλλά τη συνέχιση της αμερικανικής δύναμης και αυτό εξηγεί την αποτυχία της ευρωπαϊκής ηπείρου να ασκήσει επιρροή η ίδια με οποιοδήποτε τρόπο.
Οι ευρωπαϊκές δυνάμεις θα πρέπει πάντα να δώσουν προτεραιότητα στην αμερικανική σχέση για το Ιράν, δεδομένων των οικονομικών δεσμών και των σχέσεων ασφαλείας με τις ΗΠΑ. «Οι ΗΠΑ έχουν αποδείξει ότι μπορούν να επηρεάζουν τα πράγματα τόσο στην Ευρώπη όσο και στο Ιράν», λέει η Khatib. «Η Ευρώπη, τόσο από οικονομική όσο και από διπλωματική άποψη, δεν μπορεί να αντισταθεί στα συμφέροντα και τις επιθυμίες των ΗΠΑ».
Ο Nathalie Tocci, ειδικός σύμβουλος της Φεντερίκα Μογκερίνι, λέει ότι η προφανής αδυναμία της Ευρώπης σε όλη την κρίση στο Ιράν θα μπορούσε να αποδειχθεί καταλυτικός παράγοντας για να γίνει η ΕΕ μια ισχυρότερη παγκόσμια δύναμη, αμφισβητώντας την παγκόσμια ηγεσία των Η.Π.Α. «Αυτή η ιστορία με το Ιράν ξεπερνάει το ίδιο το Ιράν», λέει ο Tocci. «Συγκεκριμένα αποτελεί μια δομική καμπή στη διατλαντική σχέση».
Ο Τόκσι αναφέρει ότι η συμφωνία που κράτησε από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο -ότι οι ΗΠΑ θα αναλάμβαναν την ασφάλεια της Ευρώπης με αντάλλαγμα την αποδοχή της αμερικανικής ηγεμονίας στη συμμαχία- καταρρέει. «Η τάση που παρατηρούμε να αναγνωρίζεται το γεγονός ότι οι Ευρωπαίοι πρέπει να αναπτύξουν μεγαλύτερη αυτονομία, είναι μια εξαιρετικά επώδυνη διαδικασία, γιατί ξεκινά από την αναγνώριση ότι το κοινωνικό συμβόλαιο μεταξύ των ΗΠΑ και της Ευρώπης δεν ισχύει πλέον», λέει. «Αυτό είναι κάτι που πηγαίνει πολύ πέρα από τον Τραμπ. Δεν μπορούμε πλέον να θεωρούμε δεδομένο ότι οι Αμερικανοί πρόκειται να εξασφαλίσουν την ασφάλειά μας. Προφανώς δεν είμαστε ακόμα εκεί αλλά είμαστε ακόμα μόνο σε πολύ πρώιμα στάδια αυτής της αναγνώρισης».
Γιατί δεν τιμωρεί ο Τραμπ;
Ένας ανώτερος αξιωματούχος του Ηνωμένου Βασιλείου που ζήτησε ανωνυμία επειδή δεν επιτρέπεται να μιλήσει, δήλωσε ότι η στρατηγική της Ευρώπης είχε και αυτή την αξία της. Ο Βρετανός επέμενε πως εάν οι Γαλλία-Γερμανία-Ηνωμένο Βασίλειο εγκατέλειπαν την πυρηνική συμφωνία, για να είναι ευθυγραμμισμένοι με την αμερικανική στάση, η κατάσταση θα κλιμακωνόταν πολύ πιο γρήγορα. Η ευρωπαϊκή απόφαση να συνεχίσει να υπερασπίζεται τη συμφωνία, παρά την απόφαση Τραμπ να την εγκαταλείψει, είχε κρατήσει χώρο ανοιχτό για το Ιράν να «παραμείνει στο παιχνίδι», δήλωσε ο αξιωματούχος.
Η πολιτική αδυναμία της Ευρώπης είναι ίσως και ο λόγος για τον οποίο ο Τραμπ δεν την έχει τιμωρήσει για την στάση της που στρέφεται εναντίον του. Ένας άλλος αξιωματούχος του Ηνωμένου Βασιλείου, ο οποίος ζήτησε επίσης να παραμείνει ανώνυμος, δήλωσε ότι η βρετανική διαφωνία στη στρατηγική του Τραμπ δεν επέφερε πλήγμα στις αγγλο-αμερικανικές σχέσεις, αναφέροντας μάλιστα πως δεν αποτέλεσε και “σημείο έντασης” την πρόσφατη επίσκεψη Τραμπ στο Λονδίνο.
Το Ηνωμένο Βασίλειο δέχεται ότι η πυρηνική συμφωνία δεν είναι “τέλεια”, σύμφωνα με τα λόγια του ανώτερου αξιωματούχου, ο οποίος είναι εξοικειωμένος με τη σκέψη της Τερέζα Μέι, αλλά υποστηρίζει ότι είχε περιορίσει την πυρηνική ανάπτυξη του Ιράν. «Δεν είμαστε πεπεισμένοι ότι η περαιτέρω πίεση στο Ιράν θα έχει το επιθυμητό αποτέλεσμα», δήλωσε ο αξιωματούχος, προσθέτοντας: «Νομίζω πως αντιλαμβάνονται ότι σίγουρα μοιραζόμαστε την αξιολόγηση της απειλής, παρόλο που συνεχίζουμε να στηρίζουμε τη [πυρηνική συμφωνία]».
Μέχρις ότου η Ευρώπη μπορέσει να αμφισβητήσει τις ΗΠΑ, ίσως να μην έχει σημασία αν η Ουάσινγκτον καταλάβει ή όχι – Η Ευρώπη θα είναι ανίσχυρη για να κάνει κάτι γι’ αυτό.
