Τι σημαίνει να τα έχεις καλά με την Τουρκία – ΕΕ και ΗΠΑ δεν είναι πανάκεια
18/08/2019
Γράφουν οι Peter Roberts* και Seth Newkirk** –
Μτφρ. Βαγγέλης Γεωργίου
Σύμφωνα με μια θεωρία, ο Ερντογάν αγόρασε τους πυραύλους S-400 περισσότερο για να προστατευθεί από άλλη μια απόπειρα πραξικοπήματος και όχι τόσο για να ενισχύσει ευρύτερα τις τουρκικές ένοπλες δυνάμεις. Μια τέτοια άποψη ευθυγραμμίζεται με μια άλλη θέση -θεωρία συνωμοσίας μάλλον- που υποστηρίζει ότι οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να απενεργοποιήσουν το υπάρχον δίκτυο προστασίας του εναέριου αμυντικού γύρω από τον Ερντογάν με τηλεχειρισμό, επιτρέποντας έτσι στην τουρκική Πολεμική Αεροπορία να επιτεθεί στον Ερντογάν με την αμερικανική υποστήριξη.
Είτε έτσι είτε αλλιώς, η αγορά και η παράδοση του ρωσικού συστήματος αεράμυνας S-400 είχε σημαντικές συνέπειες για την τουρκική κυβέρνηση. Οι ΗΠΑ απάντησαν σχεδιάζοντας να απομακρύνουν την Τουρκία από το πρόγραμμα των F-35 – μια κίνηση που υποστηρίζεται ευρέως από μέλη του Κογκρέσου ενώ ο Τραμπ στέλνει πιο ανάμικτα μηνύματα.
Αυτό το τελευταίο καβγαδάκι μεταξύ ΝΑΤΟ-Τουρκίας είναι ακόμα ένα σε μια μακρά σειρά διαφορών μεταξύ των δύο. Η Τουρκία διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στο ΝΑΤΟ, που συχνά δεν αναγνωρίζεται και υποτιμάται. Έχει επίσης τον μεγαλύτερο πληθυσμό από οποιοδήποτε άλλο μέλος του ΝΑΤΟ μετά τις ΗΠΑ και τη Γερμανία, καθώς και τον μεγαλύτερο στρατό στην Ευρώπη. Η ποσότητα δεν συμβαδίζει βέβαια πάντοτε με την ποιότητα, αλλά η ισχύς του τουρκικού στρατού δεν μπορεί έτσι να παραβλέπεται από τους Συμμάχους.
Από γεωγραφική άποψη, η Τουρκία είναι σε μια κεντρική θέση που ιστορικά έχει σημασία καθώς αποτέλεσε το σημείο όπου το Σύμφωνο της Βαρσοβίας συναντιόταν με το NATO ενώ σήμερα αποτελεί σημείο κλειδί για την πρόσβαση στη Μέση Ανατολή. Ωστόσο, σήμερα, η διασταύρωση μεταξύ Ευρώπης και Ασίας είναι εξίσου σημαντική με εκείνη της εποχής του Μάρκου Πόλο.
Τι σημαίνει να τα έχεις καλά με την Τουρκία
Θα ήταν δύσκολο για κάποιον να αγνοήσει αυτή τη γεωστρατηγική θέση σε μια νέα εποχή αναδυόμενου μεγάλου ανταγωνισμού. Η Τουρκία έχει ουσιαστική σημασία τόσο για την αποστολή του ΝΑΤΟ να περιορίσει τη Ρωσία, όσο και για το ενδιαφέρον της ΕΕ για τον έλεγχο της μετανάστευσης στην Ευρώπη και ως γωνιά των φιλοδοξιών των ΗΠΑ να περιορίσουν την Κίνα. Αυτό όμως δεν είναι ένα νέο δίλημμα για τον τουρκικό λαό καθώς η στρατηγική του θέση ανέκαθεν απαιτούσε να περπατούν οι Τούρκοι σε ένα τεντωμένο σχοινί για να εξισορροπούν τους διάφορους ανταγωνισμούς των εξωτερικών δυνάμεων.
Η γεωπολιτική σημασία της Τουρκίας για το ΝΑΤΟ αποδεικνύεται από τη σημαντική στρατιωτική υποδομή που δημιουργήθηκε στη χώρα. Η Βάση του Ιντσιρλίκ είναι το προφανές παράδειγμα. Είναι μία από τις έξι αεροπορικές βάσεις στις χώρες του ΝΑΤΟ που κατέχει πυρηνικές βόμβες των ΗΠΑ. Η Τουρκία φιλοξένησε επίσης τις δομές της διοίκησης του NATO συμβάλλοντας τακτικά σε στρατιωτικές επιχειρήσεις του ΝΑΤΟ.
Καθ ‘όλη τη διάρκεια της ιστορίας της, η Ρωσία αναζητούσε πρόσβαση στη Μεσόγειο ξεπερνώντας τα όρια της Μαύρης Θάλασσας. Η πρόσβαση αυτή απαιτεί διέλευση από τα Στενά του Βοσπόρου για τα οποία ισχύει η Συνθήκη του Μοντρέ. Η Τουρκία έχει γίνει ο επιτηρητής και ο συντονιστής αυτών των προσπαθειών και ως εκ τούτου η Άγκυρα χρησιμεύει ως έλεγχος των ρωσικών φιλοδοξιών στην περιοχή. Από την άλλη όμως η Τουρκία μπορεί να περιορίσει τις δυνατότητες του ΝΑΤΟ να εξουδετερώνει τις ρωσικές επιχειρήσεις στη Μαύρη Θάλασσα. Χωρίς την τουρκική υποστήριξη, για παράδειγμα, το ΝΑΤΟ θα δυσκολευόταν να αποτρέψει έναν μελλοντικό ρωσικό αποκλεισμό του λιμένα της Οδησσού. Ένα τέτοιο βήμα θα μπορούσε να παραλύσει την ουκρανική οικονομία.
Για την ΕΕ, η Τουρκία δήθεν απέτυχε
Η Τουρκία διαδραμάτισε επίσης καταλυτικό ρόλο κατά την πρόσφατη προσφυγική κρίση. Η χώρα έχει σήμερα 3,6 εκατομμύρια πρόσφυγες, σύμφωνα με τον ΟΗΕ. Το σημαντικότερο εδώ είναι ότι η προθυμία της Τουρκίας να κρατήσει αυτούς τους πρόσφυγες στο έδαφός της είναι αυτή που προστατεύει την Ευρώπη από το να υποστεί και άλλο προσφυγικό κύμα. Η Τουρκία είναι σαφώς ένας σημαντικός παράγοντας τόσο στην Ευρώπη όσο και στη Μέση Ανατολή.
Παρά τους κρίσιμους αυτούς παράγοντες, οι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ συχνά αποτυγχάνουν να αναγνωρίσουν τη σημασία της θέσης της Τουρκίας τόσο στο πλαίσιο του NATO όσο και στην ευρύτερη περιοχή. Η Τουρκία και οι ΗΠΑ έχουν συγκρουστεί στη Συρία, συγκεκριμένα όσον αφορά τις σχέσεις της Ουάσινγκτον με τους Κούρδους. Τα προβλήματα όμως Δύσης-Τουρκίας μπορούν να εντοπιστούν πίσω στον χρόνο, στον πόλεμο στο Ιράκ το 2003. Τότε το τουρκικό κοινοβούλιο αρνήθηκε να επιτρέψει στα αμερικανικά στρατεύματα να διασχίσουν τα σύνορα με το Ιράκ, ενώ οι Ευρωπαίοι σύμμαχοι αρνήθηκαν να τοποθετήσουν μια Συμμαχική Κινητή Δύναμη στην Τουρκία ως προληπτικό μέτρο πριν ακόμα τον πόλεμο.
Τα ευρωπαϊκά κράτη συνεχίζουν να επικρίνουν τον Ερντογάν, μεταξύ άλλων, για τη στάση του στους δημοσιογράφους, την οικονομία, τη συγκέντρωση εξουσιών, την παρέμβαση στο νομικό σύστημα, την έλλειψη εξωτερικής διακυβέρνησης και δημοκρατικών αρχών και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Για τους Ευρωπαίους, η Τουρκία απέτυχε να ανταποκριθεί στις προσδοκίες ενός κράτους που φιλοδοξεί να ενταχθεί σε φιλελεύθερους θεσμούς (όπως η ΕΕ) και να είναι ένα “καλό μέλος” της παγκόσμιας τάξης.
Υπάρχουν εναλλακτικές, δεν είναι μόνο ΕΕ-ΗΠΑ
Ωστόσο, εάν οι διπλωμάτες της Δύσης επιθυμούν να επιτύχουν τους στόχους τους, τα κράτη δεν μπορούν να περιοριστούν σε κάποια δυαδική επιλογή με βάση την τρέχουσα στάση τους έναντι των δημοκρατικών αρχών. Ούτε η Δύση μπορεί να χτυπάει τα κράτη, όπως την Τουρκία, μέχρι να ενδώσουν.
Όταν δεν υπήρχαν εναλλακτικές λύσεις για τα κράτη στη διεθνή σκηνή πέραν των ΗΠΑ, τέτοιες τακτικές θα μπορούσαν να είναι αποτελεσματικές. Αλλά τώρα, κράτη όπως η Τουρκία μπορούν να στραφούν σε άλλες υπερδυνάμεις όπως η Ρωσία και η Κίνα. Η επιστροφή του ανταγωνισμού ων μεγάλων δυνάμεων, μας αρέσει δεν μας αρέσει, απαιτεί από το ΝΑΤΟ, την ΕΕ, τις ΗΠΑ και άλλους να αλλάξουν τη συμπεριφορά τους. Οι εναλλακτικές λύσεις στη δυτική σφαίρα επιρροής σημαίνουν, κατ ‘επέκταση, ότι χώρες όπως η Τουρκία έχουν μεγαλύτερη διαπραγματευτική ισχύ.
Η αναγνώριση τόσο της σημασίας της Τουρκίας όσο και των αυξανόμενων οικονομικών, πολιτικών και στρατιωτικών εναλλακτικών λύσεων πέραν της Δύσης, απαιτεί μια διαφορετική προσέγγιση εάν το NATO επιθυμεί να επαναφέρει την Τουρκία στη Δύση. Δεν [λέμε βέβαια ότι] πρέπει οι ΗΠΑ να δώσουν στην Τουρκία τα F-35 ανεξάρτητα από το αν τελικά Τούρκοι θέσουν σε λειτουργία τους S-400. Τα κίνητρα πρέπει, ωστόσο, να εξακολουθήσουν να προσφέρονται ενώ την ίδια στιγμή η Τουρκία έχει δείξει ότι είναι ανοικτή σε μια πιο θετική προσέγγιση από άλλους συμμάχους του ΝΑΤΟ.
Τέτοια κίνητρα μπορεί να είναι καλύτερα να πραγματοποιηθούν σε οικονομικό επίπεδο, ιδιαίτερα καθώς η οικονομική διαχείριση της Τουρκίας υπόκειται τώρα σε αυξημένο έλεγχο και το νόμισμά υποτιμήθηκε απότομα. Καθώς ο Τραμπ αντιμετωπίζει εμπορικές διαμάχες με την Κίνα, οι ΗΠΑ χρειάζονται μια εταιρική σχέση με μια χώρα όπως η Τουρκία περισσότερο από ποτέ. Οι ΗΠΑ έχουν τώρα την ευκαιρία να δείξουν ότι, ανεξάρτητα από τις διαφορές τους όσον αφορά τις στρατιωτικές υποθέσεις με την Τουρκία, βρίσκονται πίσω από τις προσπάθειες της χώρας να σταθεροποιήσει την οικονομία της, επειδή αυτό είναι προς το συμφέρον όλων των κρατών μελών του ΝΑΤΟ.
*Ο Peter Roberts είναι διευθυντής του RUSI
**Ο Seth Newkirk είναι φοιτητής στο τμήμα Ειρήνης Πολέμου και Άμυνας στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καρολίνα
