20 χρόνια από τον πόλεμο στο Ιράκ – Η αρχή του τέλους

Σαν σήμερα πριν ακριβώς από δυο δεκαετίες (1η Μαΐου 2003) ο Τζορτζ Ουόκερ Μπους από το αεροπλανοφόρο USS Abraham Lincoln ανακοίνωσε το τέλος της “Επιχείρησης Ιρακινή Ελευθέρια” με φόντο ένα πανό που έγραφε “Mission Accomplished”. Η εισβολή στο Ιράκ για την ανατροπή του Σαντάμ Χουσεΐν (ξεκίνησε στις 20 Μαρτίου 2003) ολοκληρώθηκε σε 21 ήμερες με σχεδόν μηδαμινές απώλειες για τους Αμερικανούς (έχασαν μόλις 155 άντρες). Ήταν μια από τις πιο επιτυχείς στρατιωτικές επιχειρήσεις από τακτικής άποψης.

Η εντύπωση της αμετάκλητης και θριαμβευτικής νίκης υπήρξε αντιστρόφως ανάλογη της πραγματικότητας στη διάρκεια των οκτώ χρόνων κατοχής, γκρεμίζοντας τις ψευδαισθήσεις της αμερικανικής παντοδυναμίας. Οι ΗΠΑ αναγκασθήκαν να σταθμεύσουν εκεί το 18% του τακτικού στρατού τους, ένα χρόνο μετά την επικράτησή τους. Όταν αποχωρήσαν οι τελευταίες αμερικανικές δυνάμεις (13 Δεκεμβρίου 2011) μετρούσαν απώλειες 4.598 νεκρών και 32.292 τραυματιών.

Το “Σύνδρομο του Ιράκ” (η θυματοφοβική στάση ότι η ισχύς του στρατού τους είναι πολύ αβέβαια για μακροχρόνιες στρατιωτικές επιχειρήσεις στο εξωτερικό και ενδεχομένως με βαρύ τίμημα) ακολουθεί μια γενιά Αμερικανών ηγετών που απέτρεψε οποιαδήποτε νέα χερσαία επέμβαση. Ο πόλεμος στο Ιράκ αποτέλεσε την πιο δαπανηρή στρατιωτική επέμβαση μετά το Βιετνάμ. Μέρος του Πόλεμου κατά της Τρομοκρατίας (ως προληπτική απάντηση στις επιθέσεις της 11ης Σεπτέμβριου 2001) είχε υψηλό κόστος, επιδεινώνοντας τη δημοσιονομική κατάσταση της τότε μοναδικής υπερδύναμης. Οι ΗΠΑ αναγκάστηκαν να δανείζονται υπέρογκα ποσά για να χρηματοδοτήσουν τους ατέρμονους πόλεμους.

Στο εσωτερικό το Ιράκ βυθίστηκε στο χάος, με εκτεταμένη διαφθορά, κοινωνική αναρχία, πολιτική αστάθεια, διεύρυνση των εθνοτικών και θρησκευτικών διαφορών και εμφύλιο πόλεμο. Με τον κρατικό μηχανισμό διαλυμένο η τρομοκρατία ενισχύθηκε με τη δραστηριοποίησης της τοπικής Αλ Κάιντα, την εμφάνιση νέων ένοπλων ριζοσπαστικών οργανώσεων και την επικράτηση του ISIS που κατέλαβε το 1/3 της ιρακινής επικράτειας.

Οι συνέπειες για τις ΗΠΑ

Σε περιφερειακό επίπεδο η επέμβαση υπήρξε πολλαπλώς επιζήμια. Η σταθερή αμερικανική στόχευση της “διπλής ανάσχεσης” σε Ιράκ και Ιράν αποδομήθηκε. Το τελευταίο αύξησε σημαντικά την επιρροή του στην περιοχή και έγινε πάροχος ασφαλείας στο Ιράκ, το οποίο αντιμετώπιζε σημαντικές προκλήσεις για την διατήρηση του ως ανεξάρτητης και κυρίαρχης κρατικής οντότητας. Αποτέλεσμα η δορυφοροποίηση του Ιράκ από το Ιράν.

Επιπλέον οι ΗΠΑ, θεωρούμενες δύναμη κατοχής αποικιοκρατικού χαρακτήρα, έχασαν το συγκριτικό πλεονέκτημα του καλοπροαίρετου ηγεμόνα και γνήσιου διαμεσολαβητή στις διενέξεις που ταλανίζουν τη Μέση Ανατολή. Η μνησικακία αυξήθηκε, καθιστώντας τους Αμερικανούς ανεπιθύμητους, αφού η καταπολέμηση της τρομοκρατίας φάνηκε να στοχεύει αδιακρίτως Άραβες και Μουσουλμάνους.

Η αμερικανική επίδραση από το ιστορικό ζενίθ του 2003, πριν την εισβολή στο Ιράκ, έφτασε στο ναδίρ με το τέλος της προεδρικής θητείας το 2008. Η αποτελεσματική ρωσική ανάμειξη στον πόλεμο της Συρίας και η πρόσφατη μεσολάβηση της Κίνας για την αποκλιμάκωση της έντασης μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ιράν, κατέδειξαν τoν βαθμό μείωσης της αμερικανικής επιρροής

Σε διεθνές επίπεδο ο πόλεμος στο Ιράκ και η μακροχρόνια κατοχή υπέσκαψαν την αμερικανική πρωτοκαθεδρία. Το γεγονός ότι οι ΗΠΑ προχώρησαν στη λήψη δράσης χωρίς την έγκριση του ΟΗΕ αποτέλεσε πλήγμα στη διεθνή νομιμοποίηση που απολάμβαναν βασισμένη σε κανόνες τάξης που εργάστηκαν σκληρά για να οικοδομήσουν και να διατηρήσουν. Στην απονομιμοποίησή τους συνέτεινε και η έλλειψη θετικών συνεπειών της πολιτικής τους, αφού δεν έπεισαν τα άλλα κράτη ότι έδρασαν για το κοινό καλό. Η πλειοψηφία των χωρών, συμπεριλαμβανομένων και συμμάχων τους, αποστασιοποιήθηκε ή αποδοκίμασε τη μονομερή παρεμβατική δράση λόγω παραβίασης ηθικών αρχών.

Η άνοδος του αντιαμερικανισμού

Η δεύτερη συνέπεια ήταν η αύξηση των στρατηγικών αντιστάσεων. Ο εξαναγκασμός της πίεσης και του φόβου ένωσε τους εχθρούς των ΗΠΑ, οι όποιοι παράβλαψαν τις μεταξύ τους διαφορές. Διαίρεσε τους φίλους, οι οποίοι ανησύχησαν με την ασυμμετρία δύναμης και την χρήση βίας χωρίς σύνεση και συγκράτηση. Κατά αυτόν τον τρόπο η αμερικανική διπλωματική επιρροή περιορίστηκε. Η τρίτη κατά σειρά συνέπεια ήταν η άνοδος του αντιαμερικανισμού.

Έως το 2003 οι ΗΠΑ είχαν ευρεία αποδοχή και εκτίμηση από ένα μεγάλο μέρος της διεθνούς κοινότητας, αποτέλεσμα των επιτυχημένων επιλογών του Τζορτζ Μπους (πρεσβύτερου) και του Μπιλ Κλίντον. Η μονοδιάστατη ασύμμετρη στρατιωτική δράση προκάλεσε φόβο και μίσος, θεωρώντας την αμερικανική εξωτερική πολιτική άδικη. Τέλος, επέφερε δυσφήμηση στην παγκόσμια υπόληψη των ΗΠΑ. Η μη εύρεση όπλων μαζικής καταστροφής, που υπήρξε ο προβαλλόμενος λόγος της αμερικανικής επέμβασής, κλόνισε την εμπιστοσύνη στο εξωτερικό ενώ το κύρος τους διαβρώθηκε από την αλαζονική συμπεριφορά τους, με πιο χαρακτηριστικές τις εικόνες από τις φυλακές του Αμπού Γκραμπ και Γκουαντανάμο.

Με τον Πόλεμο του Κόλπου (2/8/1990 – 28/2/1991) εδραιώθηκε η αμερικανική περιφερειακή ηγεμονία, η οποία διήρκησε 12 χρόνια. Το 2003 ο Τζορτζ Μπους (νεότερος) ως “πρόεδρος του πόλεμου” δεν αρκέστηκε στην διατήρηση των κεκτημένων, αλλά τελικά επέλεξε να χρησιμοποιήσει τη στρατιωτική δύναμη για να αρχίσει έναν μεγαλεπήβολο μετασχηματισμό της περιοχής, προκειμένου να απομακρύνει από την εξουσία απολυταρχικά καθεστώτα μη φίλα προσκείμενα στα αμερικανικά συμφέροντα.

Το μείγμα του νέο-συντηρητικού μανιχαϊσμού με ηθικοπλαστικές διχοτομήσεις («Αυτή η σταυροφορία, αυτός ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας θα διαρκέσει αρκετό καιρό») και της αποφασιστικότητας να δράσει μονομερώς, ανεξάρτητα από τις απόψεις των συμμάχων («αν δεν είστε μαζί μας, είστε εναντίον μας»), έφτασε στα όρια της αλαζονείας. Η νέμεση ακολουθεί κατά πόδας την αλαζονεία.

Αποπροσανατολισμός για τις ΗΠΑ

Η ηγετική ομάδα (Ρίτσαρντ Τσένι, Κόλιν Πάουελ, Ντόναλντ Ράμσφελντ και Κοντολίζα Ράις) γύρω από τον Τζορτζ Μπους έθετε όλο και πιο φιλόδοξους στόχους, επειδή πίστευε ότι οι επιτυχίες του παρελθόντος μπορούσαν να επαναληφθούν. Οδήγησε, όμως, τις ΗΠΑ σε μια στρατιωτική εκστρατεία μοναχική χωρίς σαφή στόχο ή στρατηγική. Η απόφαση για τον πόλεμο στο Ιράκ αντικατόπτριζε τις παραδοσιακές ιμπεριαλιστικές ανησυχίες για τον έλεγχο των πλουτοπαραγωγικών πηγών, τα ισχυρά συμφέροντα του πετρελαϊκού λόμπι, την ευρεία επιρροή του στρατιωτικό-βιομηχανικού συμπλέγματος και την επιθυμία των νεοσυντηρητικών να ενισχύσουν την ασφάλεια του Ισραήλ.

Πρωτίστως, όμως, ήταν κεντρική επιλογή για τη διαιώνιση της αμερικανικής κυριαρχίας και τη διατήρηση του μονοπολικού συστήματος («Τώρα πια είμαστε αυτοκρατορία και όταν δρούμε δημιουργούμε τη δικιά μας πραγματικότητα»). Η αποτυχία της αμερικανικής πολιτικής στο Ιράκ αποτέλεσε τη βάση αξιολόγησης της αμερικάνικης παγκόσμιας ηγεσίας. Οι ΗΠΑ δεν ήταν πια ικανές να συσπειρώσουν τον κόσμο γύρω από τον σκοπό τους, ούτε να επιβληθούν με τη χρήση όπλων.

Η αποκλειστική και εμμονική ενασχόλησή με τον Πόλεμο κατά της Τρομοκρατίας (τουλάχιστον στην πρώτη θητεία του Τζορτζ Μπους) και η επικέντρωση στο υποσύστημα της Μέσης Ανατολής αποπροσανατόλισε την αμερικανική εξωτερική πολιτική, αφήνοντας την Κίνα να κερδίσει σημαντικό έδαφος στη διεθνή σκακιέρα, με τις ΗΠΑ να χάνουν πολύτιμο χρόνο στην ανάσχεση της ανερχόμενης παγκόσμιας ασιατικής δύναμης. Ήταν αργά όταν ο Μπαράκ Ομπάμα ανακοίνωσε την “στροφή προς την Ασία” (pivot to Asia) το 2011, ενώ η Κίνα είχε αναγνωριστεί ως στρατηγικός ανταγωνιστής ήδη από το 1999.

Μία γεωπολιτική καταστροφή…

Στον ατέρμονο αμερικανικό πόλεμο των εκστρατειών για την “οικοδόμηση έθνους” βρίσκονται οι ρίζες του πολυπολικού κόσμου. Με το πέρας της διακυβέρνησης του Τζορτζ Μπους το διεθνές σύστημα δεν προσομοίαζε πλέον σε μονοπολικό. Νέες δυνάμεις σε τοπικό, περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο αναδειχτήκαν, διαμορφώνοντάς μια νέα αποκεντρωμένη πραγματικότητα. Η ταχεία άνοδος της φιλόδοξης αναθεωρητικής Κίνας και η ανάκαμψη της εκδικητικής Ρωσίας εκπορεύτηκαν εν μέρει από τις συνέπειες της αμερικανικής τραγωδίας στο Ιράκ.

Η σημερινή διαφοροποίηση χωρών στον πόλεμο της Ουκρανίας, που απέχουν από την επιβολή κυρώσεων και/ή συνεργάζονται εμφανώς με τη Ρωσία, αντανακλά την κατακόρυφη πτώση της παγκόσμιας αλληλεγγύης και συμπόρευσης με τις ΗΠΑ. Οι περισσότερες αφρικανικές, αραβικές και ασιατικές κυβερνήσεις δεν έλαβαν υπόψιν τους τις αμερικανικές εκκλήσεις να καταδικάσουν τη Ρωσία για την παραβίαση της βασισμένης σε κανόνες διεθνούς τάξης.

Οι ΗΠΑ εξακολουθούν να πληρώνουν την απόφαση για την εισβολή που έλαβαν πριν από 20 χρόνια και για την πορεία στην όποια έθεσαν το Ιράκ, τη Μέση Ανατολή και την παγκόσμια τάξη. Οι εξαντλητικές συνέπειες του ιρακινού πόλεμου άλλαξαν για πάντα τα “παγκόσμια Βαλκάνια” και ολόκληρο τον κόσμο. Ο Ζμπίγκνιου Μπρζεζίνσκι δικαίως χαρακτήρισε τον Τζορτζ Μπους ως «καταστροφική ηγεσία» και τον πόλεμο στο Ιράκ ως «γεωπολιτική καταστροφή»!