50 χρόνια “black life matters” – Από τον Νίξον και τον Γουάλας στον Τραμπ

Θα μπορούσε να παρομοιώσει κανείς τον Ντόναλντ Τραμπ με τον Ρίτσαρντ Νίξον; Μήπως το κύμα διαδηλώσεων των τελευταίων ημερών είναι, κατά μία έννοια, απότοκο των εκτεταμένων ταραχών της δεκαετίας του 1960 για τα πολιτικά και ανθρώπινα δικαιώματα των Αφροαμερικανών;

Από την ιστορική πορεία του αρχιεπισκόπου Ιακώβου στη Σέλμα της Αλαμπάμα έχουν περάσει 55 χρόνια. Περπάτησε στο πλευρό του εμβληματικού πάστορα και αγωνιστή Δρ. Μάρτιν Λούθερ Κινγκ. Παρακολουθώντας κανείς τον αρχιεπίσκοπο Ελπιδοφόρο να βαδίζει στα χνάρια τους, νιώθει τον χρόνο να αποκτάει άλλη οντότητα. Μήπως τελικά η Αμερική εξεγείρεται με πέντε δεκαετίες καθυστέρηση;

Οι πολυήμερες φυλετικές ταραχές που συγκλονίζουν τις ΗΠΑ μετά τον θάνατο του 46χρονου Τζορτζ Φλόϊντ, φέρνουν στο νου εκείνες τις στιγμές. Οργή, εμπρησμοί, συλλήψεις, δολοφονίες, φυλετικές ταραχές στο Ντιτρόιτ, στην Ουάσιγκτον, στο Σικάγο, στη Βαλτιμόρη και σε άλλες αμερικανικές πόλεις. Στο τέλος του δρόμου: εκλογές. Όπως και σήμερα. Οι οποίες, όπως και σήμερα, είχαν σπιλωθεί από αίμα.

Το κίνημα Black Lives Matter μπορεί να αναβαπτίστηκε προσφάτως, αλλά η πεμπτουσία του κληροδοτείται από γενιά σε γενιά. Δεν ξεκίνησε με τον άτυχο Φλόϊντ. Ούτε με τη δολοφονία του 43χρονου Έρικ Γκάρνερ, τον Ιούλιο του 2014. Τότε που η αστυνομία επιχείρησε να τον συλλάβει ως ύποπτο για παράνομη πώληση τσιγάρων στη Νέα Υόρκη. Ο πατέρας έξι παιδιών επαναλάμβανε ξέπνοα 11 φορές «Δεν μπορώ να αναπνεύσω», πριν χάσει τις αισθήσεις του και εκπνεύσει.

Σοκαριστικές δολοφονίες

Η Μπριόνα Τέιλορ, μια 26χρονη διασώστρια του νοσοκομείου Norton του Λούισβιλ, δεν αποτέλεσε την απαρχή του, απλώς το τροφοδότησε με τον θάνατό της. Δεν είναι και λίγο δύο αστυνομικοί να μπουκάρουν στο σπίτι μίας αθώας γυναίκας και να πυροβολούν την ίδια και τον φίλο της στον ύπνο τους. Η Τέιλορ πέθανε, ο φίλος της φυλακίστηκε και μέχρι σήμερα η τοπική κοινωνία πραγματοποιεί διαμαρτυρίες, ζητώντας τη σύλληψη και καταδίκη των αστυνομικών.

Τίποτα από τα δύο δεν συνέβη. Ο μακάβριος κατάλογος είναι μακρύς και η ατιμωρησία αποτελεί τη συνδετική ουσία. Αξίζει να αναφερθεί κανείς και σε ένα ακόμα όνομα, έναν σημαντικό κρίκο στην μακρά αλυσίδα: Τον 25χρονο Αχμάντ Άρμπερι από τον Μπρούνσγουικ. Ο άτυχος άνδρας δολοφονήθηκε μόλις τον περασμένο Φεβρουάριο, απλά επειδή έκανε τζόκινγκ!

Δύο γείτονές του, λευκοί, ένας πρώην αστυνομικός με το γιο του, τον κυνήγησαν, θεωρώντας ότι “έμοιαζε” με έναν ύποπτο για ληστεία. Του φώναξαν να σταματήσει κι όταν εκείνος δεν το έκανε, τον πυροβόλησαν τρεις φορές. Παρ’ ότι ο Άρμπερι, όπως και τόσοι άλλοι πριν από αυτόν, έπεσε νεκρός, πυροδότησε αντιδράσεις, αλλά όχι κάτι που να θυμίζει τις τωρινές. Το ίδιο και η δολοφονία του Τζαμάρ Κλαρκ, του 24χρονου από τη Μινεάπολη, ο οποίος είχε επίσης σκοτωθεί από πυρά αστυνομικών το Νοέμβριο του 2015.

Ο ρατσισμός δεν εξαλείφθηκε

Τελικά, πόσο πίσω πρέπει να πάει κανείς για να εντοπίσει την αφετηρία της αντιρατσιστικής εξέγερσης; Κατά πολλούς, μισό αιώνα πριν. Εκεί βρίσκεται η πηγή αυτού που λαμβάνει χώρα αυτές τις ημέρες. Εκεί συναντάει κανείς την πρώτη αντίσταση στον παραδοσιακό ωμό ρατσισμό. Μπορεί στην πορεία των δεκαετιών οι φυλετικές διακρίσεις και ο εκφοβισμός να αμβλύνθηκαν, αλλά δεν εξαλείφθηκαν. Αυτά, άλλωστε, καθιστούν και σήμερα αποδιοπομπαίους τράγους τις φυλετικές μειονότητες, γι’ αυτά διαμαρτύρονται μαζικά και δυναμικά στους δρόμους οι Αμερικανοί.

Ο ρατσισμός είναι βαθιά ριζωμένος και έχει σφραγίσει ανεξίτηλα την αμερικανική κοινωνία, επειδή είναι συνυφασμένος μαζί της. Η Αμερική είχε τους αφέντες και τους δούλους. Είχε τους WASP (Λευκοί Αγγλοσάξωνες Προτεστάντες) και τους “μπαρμπαθωμάδες”. Και ανάμεσά τους από τα κάτω προς τα πάνω οι Ινδιάνοι, οι “Κίτρινοι”, οι Λατίνοι και οι δευτεροκλασάτοι λευκοί.

Οι δολοφονίες του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και του υποψηφίου-φοβορί για το χρίσμα των Δημοκρατικών Μπομπ Κένεντι απλά έκλεισαν άδοξα και άτσαλα την περίοδο της μαζικής και σθεναρής αντιρατσιστικής αντίστασης. Ήταν η εποχή που η Αμερική βρισκόταν σε μετωπική σύγκρουση με τον εαυτό της, αλλά με τον ρατσισμό να έχει το πάνω χέρι στην ίδια την κοινωνία.

Η Αμερική που φλέγεται σήμερα είναι και ίδια και διαφορετική από την Αμερική της δεκαετίας του 1960. Όχι μόνο γιατί έχει κυλήσει πολύ νερό στο αυλάκι, όχι μόνο γιατί ο ρατσισμός έχει εκτοπιστεί στο θεσμικό επίπεδο, αλλά και επειδή η Αμερική της ευημερίας, το γνωστό αμερικανικό όνειρο αποτελεί παρελθόν. Δεν είναι πλέον μόνο οι Αφροαμερικανοί που βρίσκονται στο κοινωνικό περιθώριο. Σπρώχνονται μαζικά προς αυτό και η παραδοσιακή βαθιά Αμερική των λευκών θρησκευόμενων νοικοκυραίων. Και το γεγονός αυτό προσθέτει μία πρόσθετη εκρηκτική κοινωνική διάσταση.

Μετέωρο το αίτημα των αντιρατσιστικών κινητοποιήσεων

Ο επίλογος των αντιρατσιστικών κινητοποιήσεων της δεκαετίας του 1960, πάντως, δεν γράφτηκε. Το αίτημα εκείνης της εποχής ως ένα βαθμό έμεινε μετέωρο. Ο φάρος ελπίδας για εκατομμύρια νεαρούς Αμερικανούς έσβησε απότομα το 1968, με τη δολοφονία του Μπομπ Κένεντι. Το σημαντικότερο είναι ότι στην πραγματικότητα η αμερικανική κοινωνία δεν ενώθηκε ποτέ. Όχι μόνο στο επίπεδο των κοινωνικοταξικών αντιθέσεων, που είναι φυσιολογικό, αλλά ούτε στην αντιρατσιστική ατζέντα.

Τον ρατσισμό ως άρρητο, αλλά δομικό συστατικό και της αμερικανικής πολιτικής δεν ξερίζωσε ούτε η εκλογή του πρώτου Αφροαμερικανού προέδρου, του Μπαράκ Ομπάμα. Επιστρέφοντας πίσω στο 1968, αξίζει κανείς να θυμηθεί ότι το έτος εκείνο έχει μείνει στην αμερικανική ιστορία ως η «χρονιά του εθνικού νευρικού κλονισμού». Μήπως ο νευρικός αυτός κλονισμός δεν θεραπεύτηκε ποτέ; Μονάχα επικαλύφθηκε από τους αντιρατσιστικούς νόμους, αλλά και της ανθρώπινης ανάγκης να “πάμε παρακάτω”.

Πολλοί ιστορικοί εκτιμούν ότι στην πραγματικότητα η δολοφονία του Μπομπ Κένεντι, αναφορικά με τον ρατσισμό, εισήγαγε τις ΗΠΑ σε μια εποχή, η οποία εν μέρει και με διαφορετικές μορφές κρατά μέχρι σήμερα. Όπως χαρακτηριστικά σημειώνει ο ιστορικός Ρος Μπέικερ: «Πολλοί θεώρησαν ότι δεν μπορεί να υπάρξει αλλαγή μέσω της “κανονικής” πολιτικής. Αυτό που ξεκίνησε ήταν μια βαθιά ριζοσπαστικοποίηση και η αποδοχή της βίας».

Τότε ανέβηκε κέρδισε την προεδρία ο Νίξον, εκφράζοντας και την επιθυμία της λευκής “βαθιάς Αμερικής” για “νόμο και τάξη”. Ακριβώς αυτό που ευαγγελίζεται σήμερα και ο Τραμπ. Θα ήταν άδικο να τον κατηγορήσει κανείς για ασυνέπεια. Η προεκλογική εκστρατεία του το 2016 είχε δώσει δείγματα. Αν μη τι άλλο χάιδευε τις “ανησυχίες” της λευκής “βαθιάς Αμερικής”, η οποία έχοντας περιέλθει σε δομική οικονομική-κοινωνική κρίση έψαχνε “σωτήρα” και εύκολα διοχέτευε τον θυμό της στα γνωστά παραδοσιακά μονοπάτια. Ο ρατσισμός είναι ένα από αυτά και παρ’ ότι υφέρπων επιβιώνει.

Ο Τραμπ στα βήματα του Τζορτζ Γουάλας

Ο Τραμπ, πάντως, πάει πιο πέρα από τον Νίξον. Προτιμάει τις ατάκες του Τζορτζ Γουάλας, ο οποίος το 1963 είχε εκλεγεί κυβερνήτης της Αλαμπάμα με κύριο σύνθημα το διαχωρισμό των λευκών από τους “αράπηδες”. Ο λόγος που είχε εκφωνήσει μετά την εκλογή του ήταν γραμμένος από τον Άζα Κάρτερ, ηγέτη της Κου Κλουξ Κλαν. «Διαχωρισμός τώρα, διαχωρισμός αύριο, διαχωρισμός για πάντα», φώναζε στο εξαγριωμένο πλήθος.

Το 1968 διεκδίκησε και την προεδρία των ΗΠΑ ως ανεξάρτητος υποψήφιος. Ο Τραμπ εν μέρει βαδίζει στα χνάρια του, όπως και σύσσωμη η ακραία συντηρητική πτέρυγα του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος. Προφανώς με ρητορική προσαρμοσμένη στην εποχή μας. Δεν ήταν ο Τραμπ που ισχυρίστηκε ότι ο Ομπάμα δεν ήταν πραγματικός Αμερικάνος (όπως επίσης ότι ήταν μουσουλμάνος);

«Πού είναι η ληξιαρχική πράξη γέννησης;», κραύγαζε σε τηλεοπτικά δίκτυα. Κι όταν τώρα η εξέγερση πήρε διαστάσεις, επέλεξε να μιλήσει με μία φράση του Γουάλας: «Όταν αρχίζουν οι λεηλασίες, αρχίζουν και οι πυροβολισμοί». Εδώ ταιριάζουν γάντι τα λόγια του συγγραφέα Γουίλιαμ Φόκνερ: «Το παρελθόν δεν είναι νεκρό. Δεν είναι καν παρελθόν».