Aλ Σαντρ: Ο κληρικός που φοβάται η Τεχεράνη

Σταυρόλεξο για δυνατούς λύτες μοιάζει το εκλογικό αποτέλεσμα στο Ιράκ. Νικητής των εκλογών αναδείχτηκε ο ριζοσπάστης σιίτης κληρικός Μοκτάντα αλ Σαντρ. Ο Σαντρ ήταν μία από τις κυρίαρχες μορφές της ιρακινής αντίστασης στο μετασανταμικό Ιράκ. Η πολιτοφυλακή του “Στρατός του Μαχντί”, είχε εμπλακεί σε σφοδρές συγκρούσεις με τα αμερικανικά στρατεύματα κατοχής και τον ιρακινό στρατό. Αναγκάστηκε να καταφύγει στο γειτονικό Ιράν, προκειμένου να αποφύγει την σύλληψη από τους Αμερικανούς.

Επέστρεψε στο Ιράκ το 2012, αφού είχε προηγηθεί η αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων. Αρχικά είχε δηλώσει ότι θα εγκαταλείψει την πολιτική, όμως στην πορεία επανεξέτασε την στάση του. Κατά την προεκλογική περίοδο ο Σαντρ ξεκίνησε έναν “διμέτωπο αγώνα” εναντίον των ΗΠΑ, αλλά και εναντίον της επιρροής του Ιράν. Σύμφωνα με τον σιίτη κληρικό ούτε οι ΗΠΑ, ούτε το Ιράν πρέπει να έχουν λόγο στην διαχείριση του Ιράκ.

Το Ιράν στήριξε το κόμμα του σιίτη στρατηγού Χάντι αλ Αμάρι, ενός διοικητή σιιτικών παραστρατιωτικών ομάδων, το οποίο ήλθε δεύτερο στις προτιμήσεις των ψηφοφόρων. Το κόμμα του απερχόμενου πρωθυπουργού Χάιντερ αλ Αμπάντι κατέκτησε μόλις την τρίτη θέση. Ο σιίτης Αμπάντι, αν και σύμμαχος του Ιράν, είχε ταυτόχρονα καλές σχέσεις με την Δύση.

Δεκαπέντε χρόνια μετά την στρατιωτική εισβολή του Τζορτζ Μπους, η Ουάσιγκτον μοιάζει να μην έχει το παραμικρό έρεισμα στην ιρακινή κυβέρνηση. Ακόμα και οι παραδοσιακοί σύμμαχοι των ΗΠΑ στο Ιράκ, οι Κούρδοι, βλέπουν πλέον τους Αμερικανούς με καχυποψία. Αιφνιδιασμένο όμως από το εκλογικό αποτέλεσμα είναι και το Ιράν, το οποίο είχε υποτιμήσει την υποψηφιότητα του Σαντρ.

Γιατί εναντίον του Ιράν;

Ο Σαντρ διέγνωσε την δυσαρέσκεια των Ιρακινών για τις βίαιες, σεχταριστικές συγκρούσεις των προηγούμενων ετών μεταξύ σιιτών και σουνιτών. Μετά την ανατροπή του μπααθικού καθεστώτος του σουνίτη Σαντάμ Χουσείν, οι συγκρούσεις αυτές εντάθηκαν σε όλη την χώρα. Σε αυτές είχαν κομβικό ρόλο σιιτικές παραστρατιωτικές ομάδες. Αρχικά εξοπλίζοταν από την Τεχεράνη και στην πορεία από τις κυβερνήσεις του Ιράκ, ειδικότερα επί πρωθυπουργίας του σιίτη Νούρι αλ Μαλίκι.

Οι σουνίτες του μετασανταμικού Ιράκ υπέστησαν πολλές διώξεις, διότι αποτελούσαν το “βαθύ κράτος” του Σαντάμ. Είναι ο λόγος που εντάχθηκαν μαζικά στο Ισλαμικό Κράτος, όταν έκανε την εμφάνιση του στην χώρα το καλοκαίρι του 2014. Εκείνη την περίοδο παρατηρήθηκε η ιδιότυπη συμμαχία μίας σουνιτικής τζιχαντιστικής οργάνωσης και πρώην αξιωματούχων του κοσμικού κόμματος Μπάαθ. Ήταν η κοινή σουνιτική καταγωγή που άμβλυνε τις όποιες ιδεολογικές διαφορές.

Ο Σαντρ πριν κατέβει στις εκλογές διέλυσε την παραστρατιωτική του ομάδα, γεγονός που εκτίμησαν πολλοί σουνίτες ψηφοφόροι. Δεν εμφανίστηκε ως επικεφαλής μίας σιιτικής φατρίας, αλλά ως ένας εθνικός ηγέτης. Η προεκλογική του εκστρατεία δεν εστίασε στις σεχταριστικές διαμάχες, αλλά στην καταπολέμηση της διαφθοράς. Βρήκε τότε έναν απρόσμενο σύμμαχο, το κομμουνιστικό κόμμα του Ιράκ (ICP), με το οποίο σύναψε εκλογική συνεργασία. Βλέπουμε μία άλλη ετερόκλητη συμμαχία στο Ιράκ μεταξύ ενός ριζοσπάστη σιίτη κληρικού και των Ιρακινών κομμουνιστών.

Είναι αλήθεια πως ο Σαντρ έκανε ότι και ο ηγέτης της ιρανικής ισλαμικής επανάστασης, ο Αγιατολάχ Χομεϊνί. Σύμμαχος του Χομεϊνί ήταν αρχικά το ιρανικό κομμουνιστικό κόμμα Τουντέχ και άλλες οργανώσεις της ιρανικής αριστεράς. Το ισλαμικό καθεστώς απαγόρευσε το Τουντέχ το 1983, 4 χρόνια μετά την επικράτηση της ισλαμικής επανάστασης. Ο Σαντρ εμφανίστηκε ως η φωνή των αποκλεισμένων Ιρακινών από το φαύλο σύστημα εξουσίας, μία συνθηματολογία αντίστοιχη με των κομμουνιστών. Υπάρχουν όμως πολύ βαθύτερα ιστορικά αίτια που εξηγούν την συμμαχία τους.

Οι ρίζες μιας απρόσμενης συμμαχίας

Οι Ιρακινοί κομμουνιστές υποστήριξαν τον Σαντρ, για τον ίδιο λόγο που είχαν υποστηρίξει το καθεστώς του συνταγματάρχη Αμπντούλ Καρίμ Κασέμ. Ο Κασέμ ήταν ένας ριζοσπάστης αξιωματικός που ανέτρεψε την μοναρχία του Ιράκ το 1958. Υπέρμαχος της ανεξαρτησίας του Ιράκ, δεν επιθυμούσε την ένωση με την νασερική Αίγυπτο όπως το κόμμα Μπάαθ. Ο Νάσερ αν και είχε άριστες σχέσεις με την Σοβιετική Ένωση, κυνηγούσε με σκληρότητα τους Αιγύπτιους κομμουνιστές. Βλέπουμε κοινά στοιχεία στην σημερινή στρατηγική των Ιρακινών κομμουνιστών.

Υποστήριξαν τον Σαντρ διότι προκρίνει την ανεξαρτησία του Ιράκ, έναντι της αυξανόμενης επιρροής της Τεχεράνης. Το ICP επί Κασέμ ήταν ένα απο τα μεγαλύτερα κομμουνιστικά κόμματα του αραβικού κόσμου. Υπήρξε ιδιαίτερα δημοφιλές στις φτωχές τάξεις των σιιτών, οι οποίοι πλειοψηφούν στο Ιράκ έναντι των σουνιτών. Το γεγονός ότι οι Ιρακινοί κομμουνιστές είχαν ιστορικά ερείσματα στις σιιτικές φτωχογειτονιές του Ιράκ, είναι ένας επιπλέον λόγος που εξηγεί την σύμπραξη των Ιρακινών κομμουνιστών με τον σιίτη κληρικό.

Οι πρώτες αιματηρές διώξεις εναντίον των Ιρακινών κομμουνιστών ξεκίνησαν μετά την πραξικοπηματική ανατροπή του Κασέμ το 1963. Όταν το εθνικιστικό κόμμα Μπάαθ κατέλαβε την εξουσία στο Ιράκ με το πραξικόπημα του 1968, αρχικά επιδίωξε να συμμαχήσει με τους κομμουνιστές. Οι γέφυρες Μπάαθ και ICP κόπηκαν οριστικά με την άνοδο στην εξουσία του Σαντάμ Χουσείν το 1979. Τότε το Μπάαθ άρχισε να μετατρέπεται σε “κόμμα του Σαντάμ” και να απομακρύνεται από τις προοδευτικές ιδεολογικές του καταβολές. Το καθεστώς άρχισε να στηρίζεται όλο και περισσότερο στην σουνιτική μειονότητα.

Ξεκίνησε ένας νέος γύρος αιματηρής καταστολής εις βάρος των Ιρακινών κομμουνιστών, παρόλο που η συντριπτική τους πλειοψηφία υποστήριζε το μπααθικό καθεστώς. Όταν ξεκίνησε ο πόλεμος του Ιράκ με το σιιτικό Ιράν το Ι980, η καταστολή γενικεύτηκε εις βάρος των σιιτικών κοινοτήτων του Ιράκ. Τόσο οι σιίτες, όσο και οι Ιρακινοί κομμουνιστές, έχουν κοινές μνήμες από την αδυσώπητη καταστολή του σανταμικού καθεστώτος.

“Κοινά συμφέροντα” Σαντρ και Ουάσιγκτον;

Με την πρώτη ματιά φαίνεται πως η Τεχεράνη δεν έχει λόγους να ανησυχεί, διότι είχε συνεργαστεί με τον σιίτη κληρικό στο παρελθόν. Γνωρίζει πως για την Ουάσιγκτον ο Σαντρ θεωρείται “τρομοκράτης”. Πως είχε κομβικό ρόλο στην ριζοσπαστικοποίηση των σιιτών κατά την αμερικανική κατοχή του Ιράκ. Όμως ο σιίτης κληρικός διεκδίκησε προεκλογικά την ανεξαρτησία του Ιράκ από την αυξανόμενη επιρροή του Ιράν. Ακριβώς ότι επιδιώκουν οι ΗΠΑ αλλά και η Σαουδική Αραβία.

Να σημειώσουμε πως ο Σαντρ πραγματοποίησε ιστορική επίσκεψη στην Σαουδική Αραβία, τον μεγάλο εχθρό του Ιράν. Ενώπιον του πρίγκηπα Σαλμάν μίλησε για “κοινά συμφέροντα” Βαγδάτης-Ριάντ. Είναι λίγο νωρίς να ισχυριστούμε πως τα “κοινά συμφέροντα” αφορούν την προσέγγιση της Ουάσιγκτον με την νέα κυβέρνηση της Βαγδάτης. Αν υπάρξει τέτοια πρόθεση σίγουρα ο φιλόδοξος Σαλμάν θα αναλάβει τον ρόλο του μεσολαβητή.

Πάντως οι ΗΠΑ δεν μοιάζει να φοβούνται μία ενδεχόμενη συμμετοχή των κομμουνιστών του ICP στην νέα κυβέρνηση του Ιράκ. Αντιθέτως πιθανώς να την επιδιώκουν. Ήταν οι αμερικανικές αρχές κατοχής που επέτρεψαν την επαναλειτουργία του κομμουνιστικού κόμματος στο Ιράκ και την κυκλοφορία των εφημερίδων του. Λόγω των ιστορικών του δεσμών με τους σιίτες, η Ουάσιγκτον θεωρούσε πως το ICP θα ήταν ένα αντίβαρο έναντι της ιρανικής επιρροής. Η στρατηγική αυτή έχει μεγαλύτερες πιθανότητες επιτυχίας με μέλη του ιρακινού κομμουνιστικού κόμματος στην κυβέρνηση της χώρας.

Ομως το Ιράν έχει ακόμα ισχυρή επιρροή στο Ιράκ. Τα κόμματα της αντιπολίτευσης, ο σιιτικός κλήρος, οι φιλοιρανικές παραστρατιωτικές ομάδες και το κουρδικό κόμμα της οικογένειας Ταλαμπανί είναι πιστοί του σύμμαχοι. Ο Σαντρ δεν μπορεί να σχηματίσει αυτοδύναμη κυβέρνηση, επομένως ο ρόλος του Ιράν είναι κομβικός για τις διαπραγματεύσεις που θα ακολουθήσουν. Η Τεχεράνη προβληματίζεται επιπλέον από την ακραία ρητορική των αξιωματούχων της κυβέρνησης Τραμπ.

Έχει ενταθεί μετά την μονομερή αποχώρηση των ΗΠΑ από την συμφωνία για το πυρηνικό του πρόγραμμα. Ο νέος Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών μίλησε για “τις πιο σκληρές κυρώσεις” που θα επιβάλλουν οι ΗΠΑ στο Ιράν. Γνωρίζει ότι οι ΗΠΑ, το Ισραήλ και η Σαουδική Αραβία επιδιώκουν την ολοκληρωτική απομόνωση του Ιράν στην Μέση Ανατολή. Επομένως είναι βέβαιο πως η Τεχεράνη θα παρακολουθεί με μεγάλη προσοχή τις κινήσεις της νέας ιρακινής κυβέρνησης. Διότι σε αντίθεση με τους Αμερικανούς, οι Ιρανοί δεν είναι διατεθειμένοι να εγκαταλείψουν το Ιράκ.