Άλλο γεωπολιτική σύγκρουση κι άλλο ποδοσφαιρικός αγώνας!

Ένα τέτοιο περιβάλλον όμως,  είναι απλώς απαγορευτικό για τη διεξαγωγή μιας υγιούς δημόσιας συζήτησης, που θα οδηγήσει σε πρακτικά και αξιοποιήσιμα συμπεράσματα. Ποιος νίκησε τελικά στον πόλεμο; Ανασύροντας αντίστοιχες συζητήσεις τις τελευταίες δυο δεκαετίες σε Ελλάδα και εξωτερικό, είναι εύκολο να διακρίνει κανείς κοινά χαρακτηριστικά.

Θα χρησιμοποιήσω ως παραδείγματα, τη σύγκρουση Ισραήλ-Χεζμπολάχ το 2006 στον Λίβανο, την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και όσα ακολούθησαν την εισβολή της Χαμάς στο έδαφος του Ισραήλ, στις 7 Οκτωβρίου 2023. Διότι γενικότερα στην ιστορία, το πολεμικό φαινόμενο έχει σαφώς να επιδείξεις ξεκάθαρες νίκες και ήττες.

Κάθε πολεμική σύγκρουση δεν προέρχεται από… παρθενογένεση! Υπάρχει ένα γεωπολιτικό περιβάλλον, εντός του οποίου επωάζονται οι συνθήκες που οδηγούν στο τέλος στην ένοπλη αναμέτρηση. Αυτός είναι και ο λόγος που το απλό μέγεθος και η στρατιωτική ισχύς δεν είναι τα μόνα στοιχεία που καθορίζουν το αποτέλεσμα. Και δεν θα πρέπει να λησμονείται ποτέ το απόφθεγμα του μεγάλου Καρλ φον Κλαούζεβιτς, ότι «ο πόλεμος είναι η συνέχεια της πολιτικής με άλλα μέσα».

Δεν έχει κάθε σύγκρουση άσπρο-μαύρο

Ο πόλεμος είναι το μέσο για την επίτευξη κάποιου πολιτικού σκοπού. Οι δυο αντιμαχόμενοι –ενίοτε και περισσότεροι κρυφά (proxy… καταστάσεις) ή φανερά– δεν αλληλοεπιδρούν σε μια γυάλα. Δεν είναι μόνο οι δικές τους αντιλήψεις και βουλήσεις που συγκρούονται. Γι’ αυτό είναι αφόρητα απλουστευτικό και διαστρεβλωτικό μιας πολυδιάστατης πραγματικότητας, το να διεξάγεται συζήτηση περί του “ποιος φταίει”. Πέραν του “ποιος νίκησε”.

Εάν δεν έχει υπάρξει πλήρης κατάρρευση και παράδοση της μιας πλευράς στην άλλη μετά από έναν πόλεμο, τότε η συζήτηση σχεδόν δεν έχει νόημα, παρά μόνο για τους ιστορικούς, ύστερα από πολλά χρόνια. Όλες οι πλευρές επιχειρηματολογούν, υποστηρίζοντας ότι νίκησαν. Αναμενόμενο και εύλογο παράλληλα, αφού ασχέτως καθεστώτων και πολιτικών συστημάτων, η νίκη δίνει πόντους και η ήττα αφαιρεί… έως και καταστρέφει πολιτικά!

Όποιος επιλέγει να συμμετάσχει, εντάσσει εαυτόν έμμεσα στο σχήμα “καλός vs κακός”, που πολύ απλά, δεν υπάρχει στις διεθνείς σχέσεις. Μηδέ των ελληνοτουρκικών εξαιρουμένων… Όλα σχετίζονται με την έννοια του συμφέροντος, σε συνδυασμό με τις δυνατότητες και τη βούληση εξυπηρέτησής του, όπως αυτό καθορίζεται από την εκάστοτε ελίτ σε μία χώρα. Οι δε παράγοντες που καθορίζουν το συμφέρον, εμπεριέχουν και στοιχεία ιδιοτέλειας, ατομικής ή συλλογικής. Αυτές οι ιδιοτέλειας-συμφέροντα ευθυγραμμίζονται με τρόπο που να εξυπηρετούνται μέσα από το αποκαλούμενο “εθνικό συμφέρον”.

Όχι νίκη, αλλά ούτε και ήττα

Ποιο νόημα είχε η συζήτηση περί νίκης και ήττας στον πόλεμο του 2006; Από τη στιγμή που το Ισραήλ ενεπλάκη εκ νέου σε πόλεμο με τον ίδιο αντίπαλο, σημαίνει ότι στη μεγάλη στρατηγική εικόνα της σύγκρουσης δεν νίκησε, υπό την έννοια της εξαφάνισης της απειλής. Αυτό δε συνεπάγεται αυτομάτως ότι ηττήθηκε. Για ποιον λόγο το έκανε τότε; Κάπου εδώ υπεισέρχεται και η “αγορά χρόνου αποτροπής”, άρα σχετικής ηρεμίας για ανασύνταξη και προετοιμασία για τον επόμενο γύρο! Βασική στρατηγική του επιλογή στην ιστορία των μόλις οχτώ δεκαετιών ζωής του.

Μέσω της χρήσης του –πολύ ισχυρού στην περίπτωσή του– στρατιωτικού εργαλείου, επιχειρεί κάθε τόσο να υπενθυμίζει στους αντιπάλους του την καταστρεπτικότητα αυτής της ισχύος, για να αποθαρρύνει τα σχέδιά τους. Όσο απομακρύνεται, όμως, από τα δεινά μιας πολεμικής σύγκρουσης ένα κράτος (πολιτική ηγεσία και κοινωνία) τόσο αδυνατίζει η μνήμη και σταδιακά ανακύπτει εκ των πραγμάτων η ανάγκη υπενθύμισης. Αποφασιστική επικράτηση όμως δεν είναι εύκολο να υπάρξει.

Οπότε, η συζήτηση ξεφεύγει από το “νίκη vs ήττα” και περισσότερο αφορά τη διαχείριση μιας κατάστασης, ώστε να μην εξελιχθεί κατά τρόπο που θα απειλήσει αυτή καθαυτή την ύπαρξή του Ισραήλ. Έως ότου φθάσει η στιγμή που θα μπορέσει να παραχθεί ένα πιο μόνιμο αποτέλεσμα! Κι αυτό όμως, ακόμα κι αν είναι στρατηγικής σημασίας, μπορεί πάλι να γεννήσει σύγκρουση! Η προσέγγιση του Ισραήλ με τον σουνιτικό αραβικό κόσμο, οδήγησε σε ακόμα πιο σκληρές και πολύπλοκες στρατιωτικές συγκρούσεις με τη σιιτική πλευρά!

Αποτελεί σχεδόν κοινό τόπο στην προσπάθεια ερμηνείας της 7ης Οκτωβρίου 2023, ότι πραγματικό κίνητρο της Χαμάς ήταν η απόπειρα να βραχυκυκλωθεί η υπογραφή νέων συμφωνιών του Ισραήλ με τον αραβικό του περίγυρο. Όντως, όλα σταμάτησαν. Υπό αυτή την οπτική γωνία, η Χαμάς είναι θριαμβευτής, παρόλο που κατέβαλε πολύ βαρύ τίμημα στο βωμό της στρατηγικής της, αλλά και για λογαριασμό των χρηματοδοτών της, οι οποίοι εύλογα θεωρούσαν ότι νέες συμφωνίες Αράβων και Ισραηλινών θα συνιστούσαν θανάσιμη απειλή. Και έσπευσαν να δράσουν με επιτυχία. Κάπου εδώ καταλήγει αστεία, πέρα από σκόπιμη, κάθε συζήτηση περί διεθνούς δικαίου σε τέτοιες καταστάσεις…

Όποιος δίνει στο ερώτημα “ποιος φταίει για το ξέσπασμα μιας σύγκρουσης” την απάντηση “αυτός που επιτέθηκε” είναι εκτός πραγματικότητας. Στην περίπτωση των πιο σύγχρονων πολέμων στη Μέση Ανατολή, αγνοεί τον ρόλο της Χαμάς και της Χεζμπολάχ ως αυτόνομων οργανώσεων, αλλά και ως συνδεδεμένων με την ιρανική στρατηγική. Κάτι παρόμοιο ισχύει και για όποιον ακολουθήσει παρόμοιο τρόπο σκέψης για τον πόλεμο στην Ουκρανία. Παριστάνει πως δεν αντιλαμβάνεται τη συνολική εικόνα. Τις κλιμακούμενες προοδευτικά ενέργειες που οδήγησαν τελικά στην απόφαση της Ρωσίας να χρησιμοποιήσει το στρατιωτικό εργαλείο.

Το παράδειγμα της Ουκρανίας

Ρίχνοντας δε μια ματιά στον χάρτη των συνόρων της Ρωσικής Ομοσπονδίας, πόσες είναι άραγε οι πιθανότητες κάποιος μελλοντικός πόλεμος να αφορά τις Βαλτικές Δημοκρατίες; Ο πόλεμος της Ουκρανίας δεν μπορεί να διαχωριστεί από την απόφαση ενσωμάτωσης των Βαλτικών Δημοκρατιών στο ΝΑΤΟ. Η εισβολή της Ρωσίας όμως, οδήγησε στην Ατλαντική Συμμαχία, Φινλανδία και Σουηδία! Η διαδρομή της κλιμάκωσης είναι οφθαλμοφανής! Παρόλα ταύτα, πολλοί δεν τη βλέπουν!

Μπορεί άραγε να μας προκύψει μελλοντικά, προσπάθεια της Ρωσίας να αποκτήσει πρόσθετη πρόσβαση στη Βαλτική; Θα γεννήσει αυτό, στο προβλέψιμο μέλλον, έναν νέο μεγάλο πόλεμο σε μια ρωσική απόπειρα αντιστροφής των τετελεσμένων; Κι αν η Ρωσία ήταν ισχυρότερη, ή πιο αποτελεσματική στρατιωτικά στην τρέχουσα συγκυρία, αμφιβάλει κανείς ότι η Ουκρανία θα είχε μετατραπεί ήδη σε περίκλειστο (landlocked) κράτος, αφού η κατάληψη της Οδησσού και η ένωση των εδαφών με την περιοχή της Τρανσδνειστερίας (ανατολική Μολδαβία) θα την είχε αποκλείσει από τη Μαύρη θάλασσα; Θα είχε άραγε κάτι τέτοιο προκαλέσει παρέμβαση του ΝΑΤΟ;

Πόσο παράλογη είναι η Μόσχα να διακρίνει κλιμάκωση της προσπάθειας της Δύσης να προσεγγίσει τα σύνορά της, ενώ η ίδια παγίως επιθυμεί να μεσολαβούν γεωγραφικά κράτη-μαξιλάρια για λόγους ασφαλείας; Χώρες τις οποίες δεν θα ελέγχει υποχρεωτικά, αλλά υποχρεωτικά δεν θα είναι αιχμή του δυτικού δόρατος, όπως τώρα οι Βαλτικές Δημοκρατίες ως μέλη του ΝΑΤΟ.

Πόσο παράλογη είναι η Μόσχα όταν υποστηρίζει ότι η Δύση αξιοποίησε την ρωσική αδυναμία και ενσωμάτωσε τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης; Υπό αυτή την οπτική, με την επίθεση στην Ουκρανία, βασικός στόχος ήταν να αποφύγει μια ακόμα ενσωμάτωση συνοριακής χώρας, σε εχθρικό προς αυτήν στρατιωτικό συνασπισμό. Ας αποφαινόμαστε, έχοντας τον χάρτη μπροστά μας και όχι ιδεολογικού περιεχομένου βιβλία.

Εξίσου αφελής είναι και η ερμηνεία της σημερινής κατάστασης στη Μέση Ανατολή, εάν μείνει στη σφαγή της 7ης Οκτωβρίου 2023. Όσο αποκρουστικό κι αν είναι ως μεμονωμένο γεγονός, αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι το περιβάλλον που δημιούργησε τα κίνητρα εξυπηρέτησης πολιτικών στόχων μέσω μιας τέτοιας ενέργειας. Γι’ αυτό το Ισραήλ διακήρυξε εξ αρχής ότι «το Ιράν είναι η ρίζα του κακού», χρηματοδοτώντας οργανώσεις όπως η Χαμάς, η Χεζμπολάχ και οι Χούθι (Υεμένη), με σκοπό να τις χρησιμοποιήσει προς το συμφέρον του. Αυτό με τη σειρά του καθιστά αφελές το επιχείρημα ότι το Ιράν δεν επιτέθηκε ποτέ. Δεν επιτέθηκε το ίδιο, αλλά επιτέθηκε μέσω “αντιπροσώπων”…

Χρειάζεται μία νέα Γιάλτα

Καταληκτικά, είναι η μεγάλη εικόνα μιας σύγκρουσης που εξηγεί το πως φθάσαμε σε έναν πόλεμο. Και οι ηγεσίες των χωρών-ηγετών του πλανήτη, συνήθως επιλέγουν να εκμεταλλευτούν την αδυναμία των βασικών τους ανταγωνιστών για επέκταση, αντί να αξιοποιήσουν την ευνοϊκή συγκυρία για να πετύχουν μια συμφωνία που θα περιγράφει τους όρους μιας όσο το δυνατόν ειρηνικής συνύπαρξης.

Μόνο που πλέον έχει καταστεί οφθαλμοφανές, ότι εάν δεν προκύψει μια νέα τάξη πραγμάτων στον κόσμο, μια “νέα Γιάλτα” μεταξύ των ισχυρών, που θα θέσει ένα νέο πλαίσιο ελέγχου των περιφερειακών ανταγωνισμών, ίσως και να μην απέχει πολύ η ώρα που πόλεμοι του μέλλοντος θα διεξαχθούν με πυρηνικά όπλα. Δυστυχώς, η τεχνολογική πρόοδος στον τομέα της πυρηνικής τεχνολογίας, αντί να αποτρέπει, μοιάζει να διευκολύνει μία τέτοια εξέλιξη…

Οι σύγχρονοι πόλεμοι οδηγούν μια σειρά ταμπού σε κατάρρευση. Η εξίσωση αποτροπής έχει περιπλακεί επικίνδυνα για όλους. Σήμερα συνηθίσαμε τη “βροχή” βαλλιστικών πυραύλων. Την απομυθοποιήσαμε. Όταν διαπιστώσουμε ότι θα φέρουν μη συμβατικές κεφαλές, ίσως να είναι πολύ αργά…

Σε συνεργασία με το defencepoint