Άλλοι άνεμοι φυσάνε στη Μέση Ανατολή – Τί σημαίνουν για Τουρκία και Ελλάδα

Τον περασμένο Ιανουάριο, ο Εμίρης του Κατάρ και ο de facto ηγέτης της Σαουδικής Αραβίας αγκαλιάστηκαν στην ιστορική πόλη Αλ-Ουλά για την σύνοδο κορυφής του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου. Ήταν σαν τα τρία προηγούμενα χρόνια να μην είχαν υπάρξει ποτέ. Λίγο αργότερα, tα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Σαουδική Αραβία, το Μπαχρέιν και η Αίγυπτος συμφώνησαν να αποκαταστήσουν τις σχέσεις τους με Κατάρ κατά τη διάρκεια της 41ης συνόδου κορυφής του Συμβουλίου, τερματίζοντας την τριετή διαμάχη που επηρέασε τις ισορροπίες στη Μέση Ανατολή.

Ο Εμίρης του Κατάρ φαίνεται να αποκόμισε τα μεγαλύτερα κέρδη από την συμφωνία. Στην ουσία, το εμπάργκο έληξε με τους όρους του εμίρη, με τη Ντόχα να διατηρεί τον έλεγχο της εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής της. Ο Σέιχ Ταμίμ μπορεί να ισχυριστεί, δικαιολογημένα, ότι το μικρό του κράτος έχει γίνει ισχυρότερο τα τελευταία χρόνια. Τα ζητήματα που είχε αρχικά θέσει η Σαουδική Αραβία δεν έχουν ακόμη ικανοποιηθεί.

Το Ριάντ ζητούσε από το Κατάρ να διακόψει την υποστήριξή του στη Μουσουλμανική Αδελφότητα, στους Ταλιμπάν, στους Χούθι της Υεμένης, και στη Χαμάς. Επίσης, το κανάλι Al-Jazeera να κλείσει ή τουλάχιστον να πάψει να ασκεί κριτική στις άλλες μοναρχίες του Κόλπου. Αναφορικά με τους Ταλιμπάν, βεβαίως, είναι προφανές πως η νίκη του όχι μόνο τους αφαιρεί από τον κατάλογο, αλλά και ενισχύει το Κατάρ.

Η επίλυση των συγκρούσεων είναι κρίσιμο δομικό στοιχείο για την προσέλκυση επενδύσεων με σκοπό την προώθηση της απαραίτητης οικονομικής διαφοροποίησης σε ολόκληρο τον Κόλπο. Αυτό ισχύει ειδικά για τη Σαουδική Αραβία, υπό το πρίσμα της οικονομικής παρακμής και του αυξανόμενου χρέους των μοναρχιών. Η συμφωνία θα επιφέρει άμεσα οικονομικά οφέλη σ’ όλες τις πλευρές.

Σχέσεις Κατάρ-Ιράν

Αν και το Κατάρ είχε καλές σχέσεις με την Τεχεράνη, εν τούτοις οι σχέσεις έγιναν στενότερες όταν οι υπόλοιπες μοναρχίες άρχισαν να το μποϋκοτάρουν. Το Κατάρ στάθηκε δίπλα στο Ιράν, όταν το τελευταίο κατέρριψε αεροσκάφος της Ukrainian Airlines, σκοτώνοντας τους 176 επιβάτες. Όταν το Ιράν άρχισε να πλήττεται σφοδρά από την πανδημία η κρατική Qatar Airways μετέφερε δωρεάν τη βοήθεια από τον ΟΗΕ προς το Ιράν. Τα δύο κράτη ενίσχυσαν τους πολιτικούς δεσμούς τους και ο εναέριος χώρος του Ιράν έγινε ζωτικός αεροπορικός διάδρομος για την Qatar Airways.

Ταυτόχρονα, η Ντόχα διατηρεί καλές σχέσεις με την Ουάσινγκτον. Οι ΗΠΑ διατηρούν τεράστιες στρατιωτικές εγκαταστάσεις στο Κατάρ και του πωλούν μεγάλες ποσότητες όπλων. Συμφέρει την Ουάσινγκτον να βρεθεί ένα modus vivendi μεταξύ των κρατών του Κόλπου, όπως και να φέρει το Ιράν στο τραπέζι των συνομιλιών για το πυρηνικό του πρόγραμμα. Το Κατάρ μάλλον θα προσπαθήσει να παίξει τον ρόλο του γεφυροποιού μεταξύ Δύσης και Τεχεράνης, αυξάνοντας έτσι και το δικό του γεωπολιτικό ρόλο ως διαμεσολαβητή σε μια διένεξη που συνεχίζει επί δεκαετίες.

Ο λόγος που υπαγόρευσε την απόφαση της Σαουδικής Αραβίας να διαφοροποιηθεί από τα Εμιράτα και να εγκαταλείψει τη σύγκρουση με το Κατάρ ήταν γεωπολιτικός και οικονομικός. Οι συνεχιζόμενες περιφερειακές συγκρούσεις σημαίνουν σπατάλη χρημάτων για εξοπλισμούς και ως εκ τούτου λιγότερους πόρους για τις μεταρρυθμίσεις που θέλει να πραγματοποιήσει ο πρίγκιπας διάδοχος Μπιν Σαλμάν.

Χωρίς δυναμική η εξομάλυνση

Η πτώση των τιμών του πετρελαίου εκείνη την περίοδο ενέτεινε την ανάγκη μερικής απεξάρτησης της σαουδαραβικής οικονομίας από αυτά τα έσοδα. Η μείωση των τριβών εντός του Συμβουλίου, η εξομάλυνση των σχέσεων με το Ισραήλ και οι ισχυρές συνεργασίες με τη Δύση αφήνουν μόνη εκκρεμότητα για την εξωτερική πολιτική του Ριάντ τις σχέσεις με την Τεχεράνη.

Την αλλαγή πολιτικής της Σαουδικής Αραβίας κυρίως έναντι του Ισραήλ επεδίωκε ο πρώην πρόεδρος Τραμπ από καιρό. Η δε εξομάλυνση των σχέσεων με το Κατάρ ήταν και μια σαουδαραβική χειρονομία προς την προεδρία Μπάιντεν. Το Ριάντ αναμένει αύξηση των αμερικανικών πιέσεων σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα, την Υεμένη και το Ιράν, αν και οι εξελίξεις στο Αφγανιστάν έχουν συρρικνώσει τα περιθώρια κινήσεων του νέου Αμερικανού προέδρου.

Όλα δείχνουν ότι η εξομάλυνση των σχέσεων με το Κατάρ δεν πρόκειται να αποκτήσει διπλωματική δυναμική και να οδηγήσει σε εντυπωσιακή προσέγγιση των κρατών του Κόλπου. Κι αυτό, επειδή έχουν διαφορετικά συμφέροντα και προνομιακές σχέσεις με διαφορετικές τρίτες δυνάμεις. Ωστόσο, οτιδήποτε μειώνει την ένταση στην περιοχή είναι ευχάριστο για τις ΗΠΑ.

Δεδομένου ότι το Ιράν υποστήριξε το Κατάρ μετά τον αποκλεισμό του και εκμεταλλεύτηκε τη διαμάχη μεταξύ των αραβικών μοναρχιών, η εξομάλυνση των σχέσεών του με τη Σαουδική Αραβία ήταν κακή είδηση για την Τεχεράνη. Πολύ περισσότερο, όταν τα Εμιράτα και το Μπαχρέιν ομαλοποίησαν τις σχέσεις τους με το Ισραήλ. Αλλά ούτε και η Τουρκία είναι ικανοποιημένη από τις εξελίξεις αυτές, δεδομένων των περιφερειακών της φιλοδοξιών.

Η Τουρκία στη Μέση Ανατολή

«Ούτε η Σαουδική Αραβία, ούτε το Κατάρ είναι οι βασικοί παίκτες στο θέατρο της Λιβύης. Πρέπει να δοθεί περισσότερη προσοχή στην αρνητική συμπεριφορά των Εμιράτων και εάν αυτή θα αλλάξει πρόθυμα ή βίαια την επόμενη περίοδο», δήλωσε ο Τούρκος αναλυτής Αλί Μπακίρ στο δίκτυο TRT World. Ο Μπακίρ δήλωσε αισιόδοξος (κάνοντας την ανάγκη φιλοτιμία) για τις εξελίξεις που μπορεί να προκαλέσει η συμφιλίωση: «Οι καλύτερες σχέσεις Σαουδικής Αραβίας-Κατάρ θα σήμαινε καλύτερες σχέσεις Σαουδικής Αραβίας-Τουρκίας. Αυτές οι τρεις χώρες έχουν τη δυνατότητα να γείρουν την περιφερειακή ισορροπία προς το μέρος τους. Και εάν είναι σε θέση να φέρουν και την Αίγυπτο, αυτό μπορεί να ελαχιστοποιήσει τις περιφερειακές διαφωνίες».

Αυτό δεν συνάδει με τις προσπάθειες της Άγκυρας να εκμεταλλεύεται όποιο ανοιχτό μέτωπο υπάρχει. Η Τουρκία θα ήθελε το Κατάρ να επηρεάσει την Σαουδική Αραβία να αφήσει την σκληρή αντιτουρκική της στάση στη Λιβύη και πιστεύει ότι αν γίνει αυτό το Ριάντ θα επηρεάσει το Κάιρο. Ο ρόλος της Σαουδικής Αραβίας στη Λιβύη, όμως, είναι πολύ μικρότερος από τον ρόλο των Εμιράτων

Η δε Αίγυπτος έχει άμεσα συμφέροντα και δεν θέλει να δει την Μουσουλμανική Αδελφότητα, τζιχαντιστές και τους Τούρκους προστάτες τους δίπλα στα σύνορα της. Ταυτόχρονα, η Άγκυρα προσδοκά το Κατάρ να ανταποδώσει την βοήθεια που του έδωσε κατά την διάρκεια του εμπάργκο, μεσολαβώντας για εξομάλυνση των σχέσεων της με τις ΗΠΑ. Αυτό άλλωστε αναφέρεται και σε τουρκικά Μίντια. Στο κρατικό πρακτορείο “Αναντολού” αναφέρεται ότι η συμφωνία στο Συμβούλιο είναι νίκη και της Τουρκίας.

Αδιαμφισβήτητα, όλα αυτά αφορούν άμεσα και την Ελλάδα. Η εξομάλυνση των σχέσεων των κρατών του Κόλπου μειώνει τις εντάσεις που εκμεταλλεύονται τρίτοι παίκτες. Όταν η ένταση μειώνεται, μειώνεται και η δυνατότητα παρέμβασης του “λύκου”. Αυτό σημαίνει ότι η Τουρκία θα βρίσκει δυσκολότερα πρόθυμους συμπαίκτες για τα σχέδια της. Προφανώς, δεν θα λυθούν τα προβλήματα, αλλά όλοι οι παίκτες αναγκάζονται να βάλουν νερό στο κρασί τους. Εξ άλλου, η ατέρμονη συνέχιση των αμυντικών δαπανών και των πολέμων είναι δυσβάσταχτη σε οικονομικά χαλεπούς καιρούς.