Αναβιώνει με νέα μορφή το Ανατολικό Ζήτημα

Γράφει ο Μάκης Ανδρονόπουλος  – 

Με την κατάληψη της Αφρίν από τον τουρκικό στρατό, με τρία εκατ. Σύριους “ομήρους” στα στρατόπεδα προσφύγων επί του τουρκικού εδάφους και με τους Αμερικανούς να σκέφτονται γενικευμένη επέμβαση στη Συρία, αναδύεται το σημερινό Ανατολικό Ζήτημα. Αυτό συνίσταται στην επιβολή διευθετήσεων στις χώρες και στους λαούς που ανήκαν στην πάλαι ποτέ Οθωμανική Αυτοκρατορία. Στο παλαιό Ανατολικό Ζήτημα πρωταγωνίστησαν τον 19ο και τον 20ο αιώνα πρωταγωνίστησαν οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις εκείνης της εποχής. Σήμερα πρωταγωνιστούν οι μεγάλες δυνάμεις του 21ου αιώνα.

Σήμερα ο αναθεωρητισμός της ισλαμικής κυβέρνησης Ερντογάν, ο εμφύλιος στη Συρία, ο τζιχαντισμός και η τρομοκρατία, το Κουρδικό και κυρίως, η επικείμενη εκμετάλλευση των νέων ενεργειακών πόρων της Ανατολικής Μεσογείου επαναφέρουν στο προσκήνιο το ενδεχόμενο μιας διευθέτησης στην ευρύτερη περιοχή, από τα μεσογειακά παράλια, μέχρι τον Περσικό Κόλπο και το Αφγανιστάν.

Η αίσθηση αυτή προκύπτει από την αποφασιστικότητα του Ντόναλντ Τραμπ και από τις πρόσφατες ανατρεπτικές αλλαγές που έκανε στο υπουργείο Εξωτερικών και στο Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας. Επίσης, από την κατάσταση του παγκόσμιου συστήματος που έχει συσσωρεύσει εκρηκτικά χρέη και τεράστιες ποσότητες οπλισμού που πρέπει να αναλωθεί για να ανανεωθεί.

Το Ανατολικό Ζήτημα ήταν το κεντρικό πρόβλημα της Ευρώπης μετά του ναπολεόντειους πολέμους, ιδιαίτερα για την Ιερή Συμμαχία (Ρωσία, Αυστρο-Ουγγαρία, Πρωσία) που δεν επιθυμούσε την αποσύνθεση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όπως επιβεβαιώθηκε με την συνθήκη των Παρισίων (1856), μετά τον Κριμαϊκό Πόλεμο. Ακολούθησε η συνθήκη του Βερολίνου (1878), με την οποία αναγνωρίστηκε η ανεξαρτησία της Ρουμανίας, της Σερβίας και του Μαυροβουνίου και σηματοδότησε την είσοδο των Γερμανών στη Μέση Ανατολή.

Το Ανατολικό Ζήτημα του Μαρξ

Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι (1911-13) με τις Συνθήκες του Λονδίνου και του Βουκουρεστίου και κυρίως, οι συνθήκες μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο διαμόρφωσαν τη σημερινή κατάσταση στο χώρο της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής, αν προσθέσουμε και την ίδρυση του Ισραήλ το 1948.

Κεντρικό ρόλο στη διαμόρφωση του χάρτη της Μέσης Ανατολής αποτέλεσε η μυστική συμφωνία Σάικς–Πικό (Sykes-Picot Agreement) το 1916 (που αποκάλυψαν και δημοσίευσαν οι μπολσεβίκοι ένα χρόνο αργότερα). Η συμφωνία Βρετανίας-Γαλλίας με τη συναίνεση της τσαρικής Ρωσίας διαμόρφωσε τις σφαίρες επιρροής στην περιοχή της Μέσης Ανατολής. Η συμφωνία υλοποιήθηκε σε μεγάλο βαθμό, με εξαίρεση τις ρωσικές απαιτήσεις… που εγκατέλειψαν οι μπολσεβίκοι.

Όταν εμφανίστηκε στα μέσα του 19ου αιώνα το Ανατολικό Ζήτημα, ο Κάρολος Μαρξ έχοντας σημαντικά οικονομικά προβλήματα, υποχρεώθηκε να δουλέψει ως δημοσιογράφος σε αγγλόφωνες εφημερίδες και σε γερμανικά έντυπα και κάλυψε το θέμα. Παράλληλα, είχε συστηματική αλληλογραφία με τον Ένγκελς. Από το τεράστιο αυτό υλικό, εκδόθηκε από την οικογένειά του στο Λονδίνο το 1897 ένας τόμος (The Eastern Question) που συμπεριέλαβε κάποιες επιστολές του Μαρξ της περιόδου 1853-1856.

Η ερμηνεία του Κονδύλη

Στην Ελλάδα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Γνώση ένας μεγάλος τόμος 560 σελίδων με κείμενα των Μαρξ και Ένγκελς για το Ανατολικό Ζήτημα επικεντρωμένα στην Ελλάδα και την Τουρκία, αλλά και με συζητήσεις στο βρετανικό κοινοβούλιο, με εισαγωγή 80 σελίδων, μετάφραση και υπομνηματισμό του Παναγιώτη Κονδύλη.

Στο συστηματικό και εντυπωσιακό αυτό έργο του Κονδύλη, ερμηνεύεται η στάση των Μαρξ-Ένγκελς για την διατήρηση του status quo της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όχι από φιλοτουρκισμό, αλλά ως προσδοκία μήπως από εκεί ξεκινήσει ένα νέο επαναστατικό ρεύμα που θα σάρωνε την ευρωπαϊκή κεφαλαιοκρατία, «εσφαλμένα όπως ομολόγησε ο Ένγκελς μερικές δεκαετίες αργότερα». Στην ουσία, ενώ θεωρούσαν αναπόφευκτη και επικείμενη την διάλυση της ευρωπαϊκής Τουρκίας, υποστήριζαν το status quo για να αναχαιτιστεί η κάθοδος της τσαρικής Ρωσίας στην Κωνσταντινούπολη.

Οι ήττες του επαναστατικού ευρωπαϊκού κινήματος την περίοδο 1848-49 θεωρήθηκαν προσωρινές από τους Μαρξ-Ένγκελς που ήλπιζαν ότι το νέο επαναστατικό ρεύμα από τα Βαλκάνια θα μπορούσε να γκρεμίσει ταυτόχρονα τόσο τη Ρώμη της Δύσης όσο και της Ανατολής (Ρωσία). Το επαναστατικό κίνημα, όμως, αποδείχθηκε εθνικιστικό ή εθνικοαπελευθερωτικό και όχι κοινωνικό. Προφανώς, γιατί κάτι τέτοιο αποτελούσε ιστορική προτεραιότητα.

Το σημερινό Ανατολικό Ζήτημα

Σήμερα, το Ανατολικό Ζήτημα έχει μια άλλη μορφή και κίνητρα και αφορά πάλι ευθέως και σοβαρά την Ευρώπη, τόσο στο επίπεδο του μεταναστευτικού, όσο και στο επίπεδο των ενεργειακών πόρων της Ανατολικής Μεσογείου. Η Αραβική Άνοιξη, μια κοινωνικοπολιτική επανάσταση που έμεινε ανολοκλήρωτη, άφησε δύο ανοιχτές πληγές: στη Λιβύη και στη Συρία. Προστέθηκαν στην πληγή που άνοιξε η αμερικανική αμετροέπεια στο Ιράκ. Πληγές που κακοφόρμισαν με το Ισλαμικό Κράτος και τα κύματα των προσφύγων στα οποία προστέθηκαν τα κύματα οικονομικών μεταναστών.

Το κύμα των μεταναστών έχει προκαλέσει σοβαρά προβλήματα στην Ευρώπη, με το Βrexit και την στροφή προς την Ακροδεξιά να είναι τα σοβαρότερα από αυτά. Δεδομένου ότι ο Ερντογάν απειλεί να στείλει εκατομμύρια Σύριους στην Ευρώπη, είναι μάλλον εύκολο να διανοηθεί κανείς ότι το μεταναστευτικό μπορεί να εκτραπεί. Από μείζον ανθρωπιστικό πρόβλημα να μετατραπεί σε μείζονα απειλή (δημογραφική, πολιτισμική, τρομοκρατική κ.ά.) και να εκληφθεί ως μία μεταμοντέρνα υβριδική εισβολή από τους Ευρωπαίους.

Οι μέχρι τώρα κινήσεις στο ευρωπαϊκό επίπεδο δεν φαίνεται να οδηγούν σε κάποια λύση συμβατή με το ευρωπαϊκό ανθρωπιστικό και δημοκρατικό ιδεώδες. Τα μεγέθη δεν ευνοούν την έκφραση του καλού. Το αντίθετο συμβαίνει. Το πρόβλημα είναι πραγματικό, δύσκολο και όλα δείχνουν πως θα λυθεί με την γνωστή ευρωπαϊκή σκληρότητα, όπως αυτή έχει καταγραφεί στην ιστορία.

Μύρισαν φυσικό αέριο

Όλα αυτά τα προβλήματα αποτελούν ένα πρώτης τάξεως σκηνικό για τις παλαιές και νεόκοπες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις που μύρισαν φυσικό αέριο στην περιοχή, ώστε να κρύψουν τη βουλιμία τους για αίμα και πλούτο, πίσω από τα μεγάλα ιδανικά του Ελεύθερου Κόσμου, της πατρίδας, του Χριστού, του Αλλάχ, της σταθερότητας του χρηματο-οικονομικού συστήματος, του δολαρίου κ.ο.κ.

Οι Αμερικάνοι και οι Άγγλοι είναι ήδη στην Ανατολική Μεσόγειο, όπως άλλωστε και οι Ρώσοι, οι Τούρκοι και το Ιράν. Ο Μακρόν είναι έτοιμος και το Βερολίνο ετοιμάζεται ασθμαίνον, μην τυχόν μείνει πάλι πίσω στο νέο-αποικιοκρατικό γύρο. Αν προσθέσουμε και να εγκατεστημένα κινεζικά συμφέροντα και τον επαπειλούμενο εμπορικό πόλεμο, η προφητεία του Ερντογάν για Γ΄ Παγκόσμιο Πόλεμο μπορεί να επιβεβαιωθεί.

Το θέμα είναι αν οι μεγάλοι παίκτες μπορούν να ελέγξουν το παιγνίδι των διευθετήσεων. Υπάρχουν, όμως, και οι αστάθμητοι παράγοντες, που δεν είναι μόνο ο Ερντογάν. Είναι και το Ισραήλ και το Ιράν.