Ανήκει η Ρωσία στα πολιτισμένα κράτη;

Στο προηγούμενο άρθρο θέσαμε το ερώτημα ποιος μπορεί να είναι ο ρόλος των ανθρωπιστικών οργανώσεων σε χώρες που μαστίζονται από πόλεμο, όπως στην Ουκρανία, όπου το Κίεβο εγκαλεί τα Ηνωμένα Έθνη και τον Ερυθρό Σταυρό για την ουδετερότητα τους. Τελικώς, είναι ουτοπικός ο ισχυρισμός πως “δεν υπάρχει ουδετερότητα απέναντι στην απανθρωπιά”, όπως αναφέραμε στην κατάληξη του προηγούμενου σημειώματος;

Πρώτη παραδοχή: το δίλημμα δεν είναι νέο. Τα μεγαλύτερα προβλήματα για τις ανθρωπιστικές αρχές της ουδετερότητας και ανεξαρτησίας, εμφανίστηκαν αμέσως μετά την 11η Σεπτεμβρίου και τον “πόλεμο κατά της τρομοκρατίας”. Εκείνη την περίοδο οργανώσεις αμιγώς ανθρωπιστικές, κατά τα πρότυπα του Ερρίκου Ντυνάν και όχι του Wilson (που τις ήθελε ως ένα άλλο εργαλείο εξωτερικής πολιτικής), δεν αντέδρασαν εγκαίρως στις αλλαγές, ή δεν φάνηκαν διατεθειμένες να χάσουν την ανεξαρτησία τους, στηρίζοντας την “αντι-τρομοκρατική” εξωτερική πολιτική ΗΠΑ και συμμάχων.

Έτσι, τα ίδια τα κράτη αποφάσισαν να οργανώσουν δικές τους πλέον “ανθρωπιστικές επιχειρήσεις”. Οι ονομασίες τους είχαν εξαιρετικό ενδιαφέρον, διότι σχεδόν πάντοτε προέβαλαν έναν υποτιθέμενο ανθρωπισμό, που είχε την μορφή επεμβάσεων για την προστασία υπηκόων, υπέρ των δικαιωμάτων του ανθρώπου, ή άλλων ευάλωτων ή φίλα προσκείμενων μειονοτήτων. Επρόκειτο αρχικά για επιχειρήσεις ανθρωπιστικής ή δημοκρατικής επέμβασης, ή επιβολής της ειρήνης, στη συνέχεια οι στόχοι περιορίστηκαν σε επιβολή ζωνών ασφαλείας ή απαγόρευσης πτήσεων και προστασίας, ή σε “ζώνες ή διαδρόμους ανθρωπισμού” κατά μήκος συνόρων αντιμαχόμενων κρατών.

Το αποκορύφωμα ήρθε με την περίφημη “R2P: responsibility to protect” (ευθύνη προστασίας) του άμαχου πληθυσμού από την διεθνή κοινότητα, εκεί όπου ένα κράτος αδυνατεί ή δεν επιθυμεί να τους προστατεύσει και έχουν διαπραχθεί εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας ή γενοκτονίες. Χαρακτηριστική η περίπτωση της επιχείρησης κατά του Καντάφι στη Λιβύη το 2011 (με τις Αποφάσεις 1970 και 1973/ 2011 του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών).

Ποινικοποίηση των ανθρωπιστικών οργανώσεων

Έκτοτε, κατέστη εξαιρετικά δύσκολο να διαχωρίσει κανείς την agenda μιας αμερόληπτης κι ανεξάρτητης ανθρωπιστικής δράσης, από την πολιτικοποιημένη κι αμφιλεγόμενη εκστρατεία του ιδίου του πολέμου. Και όσο κι αν ανθρωπιστικές οργανώσεις προσπάθησαν να διαχωρίσουν την δράση τους, αυτό φάνηκε αδύνατο αφού είναι παρούσες σε όλα τα θέατρα των επιχειρήσεων συγχρόνως με τα κράτη.

Έκτοτε, από την Λιβύη, στην Υεμένη, στο Αφγανιστάν, Ιράκ, το Σουδάν, στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, στην Γεωργία με την Αμπχαζία και Νότια Οσσετία, και βέβαια σε Κόσοβο/Σερβία, τα Ηνωμένα Έθνη, αλλά και ανθρωπιστικές οργανώσεις, ακόμη και ο παραδοσιακά ουδέτερος και αμερόληπτος Ερυθρός Σταυρός, ότι και να κάνουν, θεωρούνται ότι παίρνουν θέση υπέρ του “άλλου” όταν αναλαμβάνουν οποιοδήποτε ανθρωπιστικό έργο.

Ακόμη και εκπαιδεύσεις πάνω σε ανθρώπινα δικαιώματα των Ταλιμπάν, κρίθηκαν δράσεις που διευκολύνουν την τρομοκρατία, με αποτέλεσμα την ποινικοποίηση της δράσης μελών ΜΚΟ. Για να μην μιλήσουμε για τις εκατοντάδες περιπτώσεις διώξεων σε ΗΠΑ και Ευρώπη στελεχών της κοινωνίας των πολιτών, που συνδράμουν ευάλωτες ομάδες, μειονότητες, ή μετανάστες και θεωρούνται ότι συνδράμουν οργανωμένο έγκλημα (παράνομης διακίνησης ανθρώπων, εμπορίας, κλπ) ή τρομοκρατικά δίκτυα.

Η διάκριση ανάμεσα σε πραγματικά ανθρωπιστικό έργο και άλλες στοχεύσεις συγχέονται, οι ανθρωπιστικές αρχές απαξιώνονται και αυτό έχει τραγικές συνέπειες για την ασφάλεια του προσωπικού, αλλά και του άμαχου πληθυσμού, στον οποίον δεν έχουν πλέον πρόσβαση οργανώσεις ώστε να ανταποκριθούν σε επιτακτικές ανάγκες επιβίωσης.

Το σκάνδαλο με την Συρία

Δεύτερη παραδοχή: το σκάνδαλο της απουσίας από την σεισμόπληκτη Συρία δεν πρέπει να επαναληφθεί. Το μεγαλύτερο σχετικό σκάνδαλο έχει καταγραφεί – όχι στην Ελλάδα όπου περιοριστήκαμε στην “διπλωματία των σεισμών” – στους πρόσφατους φονικούς σεισμούς σε Τουρκία και Συρία. Έτσι, ενώ η συνδρομή προς Τουρκία έφτασε χωρίς καθυστέρηση, με αποτέλεσμα την διάσωση εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων, στην Συρία, η πρόσβαση εμποδίστηκε αυθαίρετα, για λόγους πολιτικούς, διότι ο σεισμός έπληξε περιοχές υπό τον έλεγχο αντι-καθεστωτικών ενόπλων ομάδων. Διασώστες δεν μπόρεσαν να διασχίσουν το μοναδικό σύνορο μέσω Τουρκίας.

Η ανθρωπιστική βοήθεια σε είδος δεν έφτασε ποτέ. Ο Assad δεν άφησε να περάσει στους σεισμόπληκτους της Συρίας καμία βοήθεια που είχε αφετηρία συμμαχικές προς την Ουκρανία χώρες, ή οργανώσεις που δεν κράτησαν ουδετερότητα στον πόλεμο της Ρωσίας. Η Ρωσική (παρασκηνιακή) παρέμβαση υπήρξε χαρακτηριστική. Από την άλλη, τα τραπεζικά εμβάσματα της ανθρωπιστικής συνδρομής καθυστέρησαν ή δεν πέρασαν τον έλεγχο του risk assessment των Τραπεζών που δεν επιτρέπει αποστολή χρημάτων σε Χώρες με παρουσία “τρομοκρατών”.

Συντασσόμενοι εναντίον του “κακού”

Τρίτη παραδοχή: “αποτάσσομαι τω Σατανά και μένω εκτός, ή συντάσσομαι” (για να έχω πρόσβαση εκεί που ελέγχει κράτη, εδάφη, αυτονομιστές) και τελικά ποιες οι οδυνηρές συνέπειες της επιλογής για το μέλλον της ανθρωπότητας. Η πολιτική και οι επιλογές των οργανώσεων απέναντι στις συνέπειες του ρωσικού πολέμου κατά της Ουκρανίας και της επίδρασης που έχει προκαλέσει, έμμεσα, σε πολλές χώρες της Αφρικής που δεν δείχνουν καμία προθυμία να συνταχθούν με την “Δύση” εμποδίζοντας και οποιαδήποτε δράση προτείνεται από “δυτικές” οργανώσεις, έχει ήδη προκαλέσει τεράστια ελλείμματα στην ανθρωπιστική βοήθεια.

Η συζήτηση αγγίζει ευαίσθητα πολιτικά ζητήματα και το δίλημμα των οργανώσεων είναι πως θα συνεισφέρουν χωρίς να συμβιβαστούν. Μήπως δεν θα πρέπει να συντάσσονται ανοικτά εναντίον του “κακού”, αναρωτιούνται. Όμως το δίλημμα είναι λανθασμένο. Διότι μια τέτοια συμπεριφορά είναι ηθικά απαράδεκτη και πολιτικά μυωπική. Θυμίζει τις εποχές που η Διεθνής Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού κατηγορήθηκε ότι συγκάλυψε την τελική λύση και το Ολοκαύτωμα των Εβραίων στα στρατόπεδα των Ναζί, αποδεχόμενη επισκέψεις παρωδίες.

Σήμερα, λένε, ότι δεν μπορούσαν να πιστέψουν ότι ήταν δυνατόν ένα πολιτισμένο κράτος να σχεδιάσει τέτοια απάνθρωπα εγκλήματα. Σήμερα, δεν υπάρχει αυτή η δικαιολογία. Και το πιστεύουμε και το βλέπουμε να εκτυλίσσεται κυνικά εδώ και χρόνια. Οπότε; Υπάρχει διέξοδος;
Τι μπορεί να γίνει ώστε και να καταδικαστούν με κάθε πρόσφορο μέσο εγκλήματα, όπως η απαγωγή των παιδιών και η καταστροφή ενός φράγματος, πέραν κάθε λογικής στρατιωτικής αναγκαιότητας, αλλά συγχρόνως να μην χαθεί η δυνατότητα πρόσβασης οργανώσεων σε περιοχές υπό τον άμεσο ή έμμεσο έλεγχο της Ρωσίας;

Κάθε συμβιβασμός που έγινε στο παρελθόν, σε Σομαλία, Κόσοβο, Ιράκ κ.α. με ανάληψη δράσης χωρίς σεβασμό σε αρχές και αξίες, είχε οδυνηρά αποτελέσματα. Με χιλιάδες επιθέσεις σε βάρος στελεχών και εθελοντών ανθρωπιστικών οργανώσεων. Αλλά και με τρομοκρατικές επιθέσεις στα γραφεία των Ηνωμένων Εθνών στη Βαγδάτη, τον Αύγουστο 2003, στη διάρκεια των οποίων σκοτώθηκε ο Sergio De Mello, ο χαρισματικός Επικεφαλής των Ηνωμένων Εθνών στο Ιράκ που τόλμησε να συγκρουστεί με την κατοχική δύναμη ΗΠΑ και συμμάχων, ο οποίος θα είχε επαναφέρει την αξιοπιστία του Οργανισμού. Πρόκειται για επιθέσεις που στοχεύουν στο μέλλον της ανεξάρτητης κι αποτελεσματικής ανθρωπιστικής δράσης. Είμαστε έτοιμοι για κάτι τέτοιο; Η απάντηση είναι όχι. Οπότε;

Ρωσία, όπως Γερμανία… 

Τέταρτη παραδοχή: η επιλογή δεν αφορά την ανθρωπιστική δράση. Αφορά την πολιτική των “ενηλίκων”: των Κρατών που ελέγχουν τα Ηνωμένα Έθνη, το Συμβούλιο της Ευρώπης, τον ΟΑΣΕ, ακόμη και τους BRICS. Η Ρωσία έχει αφεθεί πολύ καιρό να λειτουργεί όπως η Γερμανία, πριν τον Πρώτο και τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Αψηφώντας τη συνείδηση του πολιτισμένου κόσμου. Έχει νόημα ένα τέτοιο κράτος να είναι ακόμη μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών;

Το 1919 και το 1945 η Γερμανία τιμωρήθηκε. Έμεινε για πάντα εκτός από οτιδήποτε θα μπορούσε να μας φέρει ενώπιον ενός ακόμη Παγκοσμίου Πολέμου. Η Ρωσία σήμερα γιατί έχει άλλη μεταχείριση; Και γιατί Χώρες του “Global South” έχουν αφεθεί στην επιρροή της Ρωσίας και της Κίνας και πάντως εκτός των μεγάλων δυνάμεων των Ηνωμένων Εθνών; Αυτά οφείλουν να απαντηθούν άμεσα. Από Κράτη και Διεθνείς Διακρατικούς Οργανισμούς. Δεν θα βρουν τις λύσεις οι ανθρωπιστικές οργανώσεις. Ούτε θα λειτουργήσουν ως υποκατάστατο της διπλωματίας.

Επίλογος: Ουδετερότητα, ή αποκήρυξη μέχρι να δοθεί ένα τέλος; Μετά την απαγωγή 11.000 παιδιών από Ουκρανία και την καταστροφή του φράγματος Nova Kakhovka, κάθε δικαιολογία παραμονής της Ρωσίας στην οικογένεια των “πολιτισμένων κρατών”, οδηγεί τον κόσμο μας στον Μεσαίωνα. Εμείς που το ανεχόμαστε δεν μπορεί να λεγόμαστε ανθρωπιστές. Ούτε καν άνθρωποι.