Ανισορροπία τρόμου στην Ευρώπη

Νέα δεδομένα για την ασφάλεια στην Ευρώπη δημιουργεί η απόφαση του Αμερικανού προέδρου να αποσύρει τις ΗΠΑ από την ιστορική Συνθήκη που είχαν συνάψει πριν τριάντα χρόνια με την Σοβιετική Ένωση για τον έλεγχο ενός ευρέως φάσματος πυρηνικών όπλων και πυραύλων. Η απόφαση του Τραμπ πυροδοτεί ανησυχίες στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, ιδιαίτερα στο Βερολίνο, ενώ η Μόσχα μιλάει για λάθος απόφαση και ζητά εξηγήσεις.

Πρόκειται για την Συνθήκη (Intermediate-Range Nuclear Forces Treaty, INF), την οποία είχαν υπογράψει το 1987, στην Ουάσινγκτον, ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ Ρόναλντ Ρέιγκαν και ο ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, πριν αρχίσει να διαφημίζει πίτσες. Η συμφωνία απαγόρευε την παραγωγή και την ανάπτυξη πυραύλων που μπορούσαν να φέρουν συμβατικές ή πυρηνικές κεφαλές με δραστικό βεληνεκές από 500 έως 5.500 χιλιόμετρα.

Η συμφωνία αυτή, ουσιαστικά έβαλε τέλος στην εξοπλιστική κρίση που είχε προκαλέσει στην διάρκεια της δεκαετίας του 1980 η ανάπτυξη των σοβιετικών πυραύλων SS-20, ενός όπλου που στόχευε κυρίως τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Είχε απαλείψει όμως, σε συνδυασμό με τις πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις στις χώρες του «υπαρκτού σοσιαλισμού», τον κίνδυνο ρωσικού πλήγματος στην Δυτική Ευρώπη.

Ο φόβος του «Μεγαλέξανδρου»

Το βράδυ του περασμένου Σαββάτου, ώρα Αμερικής, κατά την διάρκεια μιας προεκλογικής συγκέντρωσης στην Νεβάδα για την στήριξη  Ρεπουμπλικάνου υποψήφιου για την Γερουσία, ο Τραμπ ανακοίνωσε ότι οι ΗΠΑ θα αποσυρθούν μονομερώς από αυτήν την Συνθήκη. Ο Αμερικανός πρόεδρος αιτιολόγησε την απόφασή του, αναφέροντας ότι η Μόσχα την παραβιάζει ήδη και στην ερώτηση τι σημαίνει η μονομερής αποχώρηση ήταν κατηγορηματικός. «Απλώς θα αναπτύξουμε τέτοια όπλα» είπε στους δημοσιογράφους.

Μόσχα και Ουάσινγκτον αλληλοκατηγορούνται εδώ και καιρό για καταστρατήγηση της Συνθήκης, χωρίς όμως να βάζουν στο τραπέζι την κατάργησή της. Αυτήν την φορά ο Τραμπ έκανε το βήμα, κατηγορώντας από την μια την Ρωσία για κατάφωρη παραβίαση και από την άλλη τον προκάτοχό του Ομπάμα, επειδή «δεν την είχε επαναδιαπραγματευθεί ή δεν είχε αποχωρήσει από αυτήν». Γιατί όμως ο Τραμπ πήρε τώρα την απόφαση;

Ο Αμερικανός πρόεδρος βρίσκεται μπροστά στις κρίσιμες ενδιάμεσες εκλογές για την Γερουσία που διεξάγονται στις 6 Νοεμβρίου, τις οποίες οι Δημοκρατικοί επιδιώκουν να μετατρέψουν σε ένα δημοψήφισμα κατά της πολιτικής του. Αυτό δικαιολογεί εν μέρει την σκλήρυνση της στάσης του έναντι της Μόσχας, καθώς και τις επικρίσεις του στον Δημοκρατικό προκάτοχό του.

Υπάρχει ωστόσο και ένας πιο ουσιαστικός λόγος που ακούει στον κωδικό 9m729. Πρόκειται για το νέο ρωσικό σύστημα πυραύλων, το γνωστό και ως iskander, την αραβική εκδοχή του ονόματος Αλέξανδρος, το οποίο ασιατικοί λαοί απέδωσαν στον Μεγαλέξανδρο μετά την «θεοποίησή» του. Το σύστημα αυτό, σύμφωνα με τους Αμερικανούς διαθέτει δραστικό βεληνεκές μεγαλύτερο των 500 χλμ. Και, κατ’ αυτούς, παραβιάζει την Συνθήκη INF.

Η συγκυρία

Ο Τραμπ έκανε την ανακοίνωση του σε μια περίοδο που στην Ρωσία επιβάλλονται κυρώσεις για μια σειρά θεμάτων, από την εμπλοκή της στην Συρία, τα εξοπλιστικά, τους Ρώσους πράκτορες που βρίσκονται παντού και επηρεάζουν τις εκλογές σε όλες τις δυτικές χώρες, τον χάλυβα και φυσικά την ενεργειακή επιρροή της στην Ευρώπη.

Η ανακοίνωση του Τραμπ έγινε επίσης, μόλις δύο εβδομάδες μετά το ατύχημα του Σογιούζ και την ώρα που ο σύμβουλος εθνικής ασφαλείας των ΗΠΑ, Τζον Μπόλτον, ήταν καθ’ οδόν προς την Μόσχα για μια συνέχεια του διαλόγου που ξεκίνησαν με την Συνάντηση Κορυφής, στις 16 Ιουλίου, στο Ελσίνκι, οι πρόεδροι Τραμπ και Πούτιν. Το πρόγραμμα του Μπόλτον περιλαμβάνει συνάντηση με τον Ρώσο ομόλογό του Νικολάι Πάτρουσεφ και ανάμεσα στα θέματα που επρόκειτο να συζητηθούν ήταν η Συρία και η κατάσταση στην κορεατική χερσόνησο. Μετά τις τελευταίες εξελίξεις ωστόσο η ατζέντα αλλάζει.

Ο Μπόλτον άλλωστε, φέρεται να είναι ο ιθύνων νους της απόφασης Τραμπ, καθώς, σύμφωνα με την βρετανική εφημερίδα Guardian, ασκούσε εδώ και καιρό πίεση στον Αμερικανό πρόεδρο να αποσύρει τις ΗΠΑ από την Συνθήκη. Ο ίδιος φέρεται να εμποδίζει και τις διαπραγματεύσεις για την Νέα START που αφορά τους στρατηγικούς πυραύλους, η ισχύς της οποίας λήγει το 2021 και η Μόσχα επιθυμεί διακαώς την παράτασή της.

Όνειρο μονοπολικού κόσμου

Στην απόφαση του Τραμπ αντέδρασε αμέσως η Μόσχα με πηγή του υπουργείου Εξωτερικών να καταγγέλλει την απόπειρα της Ουάσινγκτον για την δημιουργία ενός μονοπολικού κόσμου. «Το βασικό κίνητρο είναι το όνειρο ενός μονοπολικού κόσμου. Θα γίνει πραγματικότητα; Όχι», είπε η συγκεκριμένη πηγή.

Ακολούθησε η επίσημη ανακοίνωση του υφυπουργού Ριαμπκόφ, ο οποίος έκανε λόγο για «επικίνδυνο βήμα» και «εκβιασμό», προειδοποιώντας παραλλήλως τις ΗΠΑ για αντίποινα, περιλαμβανομένων των στρατιωτικών. Ο ίδιος ανέφερε ότι οι καταγγελίες των Αμερικανών αποσκοπούν στο να κρύψουν οι ίδιοι τις δικές τους παραβιάσεις και σημείωσε ότι η Μόσχα αναμένει διευκρινίσεις από τον Μπόλτον, στην συνάντηση που θα έχει με τον Λαβρόφ. Εξηγήσεις θα ζητήσει όμως και ο ίδιος ο Πούτιν στην αναμενόμενη συνάντησή του με τον Αμερικανό σύμβουλο εθνικής ασφάλειας.

Για «λάθος απόφαση» μίλησε και ο εκ των δημιουργών της Συνθήκης  Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, ο οποίος την είχε συνυπογράψει πριν 31 χρόνια, διερωτώμενος «αν καταλαβαίνουν στην Ουάσινγκτον πού θα μπορούσε να οδηγήσει αυτό». Αντίδραση υπήρξε όμως και από το Βερολίνο, όπου ο υπουργός Εξωτερικών, Χάικο Μάας, κάλεσε τις ΗΠΑ να σκεφτούν τις συνέπειες της απόφασής τους για την Ευρώπη και για τις μελλοντικές προσπάθειες αφοπλισμού. Ο Μάας τόνισε ιδιαίτερα το γεγονός ότι αυτή η Συμφωνία υπήρξε για περισσότερα από τριάντα χρόνια «ένας σημαντικός πυλώνας της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής για την ασφάλεια», κατανοώντας το κενό που δημιουργείται και τους κινδύνους που ελλοχεύουν.

Το θέμα συζήτησαν την Κυριακή οι πρόεδροι ΗΠΑ και Γαλλίας, με τον Μακρόν να υπογραμμίζει στον Τραμπ την σημαντική σημασία της Συνθήκης για την ασφάλεια στην Ευρώπη. Μεγάλο λάθος χαρακτήρισε την απόφαση και το Πεκίνο, στιγματίζοντας παράλληλα το επιχείρημα του Τραμπ ότι η Συνθήκη φέρνει τις ΗΠΑ σε μειονεκτική θέση έναντι των κινεζικών πυραύλων μέσου βεληνεκούς.

Τα προεόρτια

Η απόφαση του Τραμπ δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία. Δύο εβδομάδες πριν ο Αμερικανός ναύαρχος Τζέιμς Φόγκο, επικεφαλής της διοίκησης των συμμαχικών δυνάμεων στη Νάπολη, από το Πεντάγωνο, προειδοποιούσε την Ουάσινγκτον για τις ανησυχίες του ΝΑΤΟ. Ο Φόγκο επικέντρωνε στα υβριδικά ρωσικά υποβρύχια κλάσης Kilo, τα οποία κινούνται στην Ανατολική Μεσόγειο και την Μαύρη Θάλασσα, εφοδιασμένα με βαλλιστικούς πυραύλους μεγάλου βεληνεκούς, τύπου Kalibr, που μπορούν να πλήξουν οποιαδήποτε ευρωπαϊκή πρωτεύουσα.

Είχαν προηγηθεί οι δηλώσεις της εκπροσώπου των ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ, στην Σύνοδο της Συμμαχίας που έγινε στις αρχές Οκτωβρίου, με τις οποίες καλούσε την Μόσχα να σταματήσει την ανάπτυξη ενός απαγορευμένου πυραυλικού συστήματος. Η Αμερικανίδα πρέσβειρα  στο ΝΑΤΟ απειλούσε επίσης ότι η Ουάσινγκτον θα προσπαθήσει να καταστρέψει αυτό το «παράνομο όπλο» πριν καταστεί λειτουργικό. Ανέφερε μάλιστα ότι οι ΗΠΑ είναι προετοιμασμένες για ένα στρατιωτικό πλήγμα, αν η Μόσχα συνεχίσει την ανάπτυξη του συστήματος πυραύλων μέσου βεληνεκούς.

Εκκλήσεις στην Ρωσία να καθησυχάσει τις ανησυχίες σχετικά με τα πυραυλικά συστήματά της είχε απευθύνει και ο ΓΓ της Συμμαχίας, Γιένς Στόλτενμπεργκ, αναφέροντας ότι η Συνθήκη του 1987 «βρίσκεται σε κίνδυνο με υπαιτιότητα της Μόσχας». Το ρωσικό υπουργείο Εξωτερικών αντέδρασε κάνοντας λόγο για «ανεύθυνες δηλώσεις» που γίνονται από άτομα, τα οποία δεν αντιλαμβάνονται «τον κίνδυνο της επιθετικής ρητορικής τους».

Το ίδιο είχε κάνει άλλωστε και τον περασμένο Μάρτιο, στις πρώτες αντιδράσεις των Αμερικανών για παραβίαση της Συνθήκης INF, όταν ο  Πούτιν παρουσίασε έναν «αόρατο» διηπειρωτικό πύραυλο και μια παρόμοια τορπίλη. Τρεις ημέρες μάλιστα μετά την συνάντηση του Ελσίνκι, την ώρα που ο Τραμπ δεχόταν έντονη κριτική στις ΗΠΑ, η Μόσχα έδωσε στην δημοσιότητα και βίντεο που παρουσίαζε τις ικανότητες του νέου υπερόπλου. Σε σκηνοθεσία χολιγουντιανού στιλ, το βίντεο έδειχνε μαχητικό MiG-31 να απογειώνεται μεταφέροντας τον νέο υπερηχητικό πύραυλο Kinjal, τον οποίο στην συνέχεια εκτόξευσε εν ώρα πτήσης.

Το ρωσικό υπουργείο Άμυνας είχε ανακοινώσει τότε ότι τα MiG-31 περιπολούν στην Κασπία Θάλασσα και από τον Απρίλιο φέρουν και τους πυραύλους Kinjal. Παραλλήλως είχε αναφέρει ότι προετοιμάζεται για τις δοκιμές του νέου πυρηνοκίνητου πυραύλου Κρουζ, που έχει το όνομα Burevestnik, ενώ έδωσε στην δημοσιότητα, σε ζωντανή σύνδεση, εικόνες από την εκτόξευση του υπερηχητικού πυραύλου Avangard και βιντεοσκοπημένα εικόνες με τον διηπειρωτικό βαλλιστικό πύραυλο Sarmat.

Τραμπ και Πούτιν

Οι πρόεδροι Τραμπ και Πούτιν συζήτησαν στο Ελσνίνκι τρόπους για την αποφυγή μιας νέας κούρσας εξοπλισμών. Η συζήτηση αυτή έγινε όμως στα μέσα Ιουλίου και, απ’ ό,τι φαίνεται, από τότε μέχρι τώρα κάτι έχει αλλάξει.

Το Κρεμλίνο επανέλαβε πάντως σήμερα ότι η Μόσχα δεν θα κάνει την αρχή ενός πυρηνικού πολέμου. «Δεν θα επιτεθούμε ποτέ σε κανέναν πρώτοι», τόνισε ο εκπρόσωπος του Πούτιν, υπογραμμίζοντας ότι η Ρωσία «δεν θεωρεί πως έχει το δικαίωμα να πλήξει πρώτη» και «δεν επιφυλάσσεται του δικαιώματός της σε προληπτική επίθεση».

Ανάλογες δηλώσεις, αλλά σε διαφορετικό τόνο, είχε κάνει τα προηγούμενα εικοσιτετράωρα και ο ίδιος ο Πούτιν, αναφερόμενος στην ρωσική πολιτική σε ό,τι αφορά την χρήση πυρηνικών όπλων. «Ο εισβολέας πρέπει να γνωρίζει, ότι η απάντηση θα είναι αναπόφευκτη και ότι θα καταστραφεί» είπε ο Ρώσος πρόεδρος για να προσθέσει στην συνέχεια: «Εμείς, ως θύματα της επίθεσης, θα πάμε ως μάρτυρες στον παράδεισο. Εκείνοι όμως δεν θα προφθάσουν ούτε να μετανοήσουν»!