Από την Ενωμένη Ευρώπη στην Ευρώπη των ζωνών

Η ενοποίηση της Ευρώπης ως εγχείρημα έχει αποτύχει. Αυτό συμβαίνει γιατί από τη μια δεν μπορεί να μετεξελιχθεί σε μια ομοσπονδία όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Από την άλλη δεν μπορεί να γίνει αποδεκτό από τουλάχιστον από τους Αμερικανούς ότι η ΕΕ θα αποτελέσει επί της ουσίας τον «ζωτικό χώρο» της Γερμανίας. Κάτι σαν την Ευρώπη του Καρλομάγνου.

Δεν πρόκειται για ζήτημα που εναπόκειται ή εξαρτάται από την παρουσία του Τράμπ στην προεδρία των ΗΠΑ. Η Ευρώπη είναι μια οντότητα του «παλαιού κόσμου». Τα έθνη που τη συγκροτούν είναι στην ουσία μητροπόλεις με ιστορία, πολιτισμό και σχέσεις που δεν μπορούν να απορροφηθούν από μια νέα ενότητα για να ορίσουν ένα νέο έθνος.

Με άλλα λόγια, δεν υπάρχει και ούτε μπορεί να υπάρξει ευρωπαϊκό έθνος. Πρόκειται για απλούστευση, την οποία υιοθέτησαν κάποιοι Ευρωπαίοι θεωρητικοί της γεωπολιτικής μεταπολεμικά και ειδικότερα μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου.

Ιστορικές διαφορές

Δεν είναι δυνατόν να ταυτιστεί η Ευρώπη, η βάση του Δυτικού πολιτισμού, με τις αποικίες και το «νέο κόσμο» που δόμησαν εκείθεν του Ατλαντικού οι εθνάρχες του αμερικανικού έθνους.  Γιατί εκεί συγκεντρώθηκαν διαφορετικές εθνότητες, ως προς την καταγωγή, οργανώνοντας ένα μετά-ευρωπαϊκό νέο κόσμο, ένα νέο έθνος στη βάση μιας διαφορετικής πραγματικότητας.

Ένα ιστορικό «εποικοδόμημα». Μια νέα ενότητα που δείχνει την εξέλιξη της Δύσης από τον Μεσαίωνα στη νέα εποχή. Εν ολίγοις η Ευρώπη αφετηριακά δεν είναι και ούτε μπορεί να γίνει ένα είδος ΗΠΑ.

Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου οι Δυτικές δυνάμεις, υπό την ηγεσία της Ουάσιγκτον, προσπάθησαν να δημιουργήσουν μια ισορροπία ισχύος απέναντι στη Σοβιετική Ένωση, χωρίς νέο πόλεμο. Επιχείρησαν, λοιπόν, στη βάση των αρχικών θεωριών «ηγεμονικής σταθερότητας» της Δύσης στην παγκόσμια τάξη, την ανοικοδόμηση της Δυτικής Γερμανίας, απαλλάσσοντάς την από χρέη και λοιπά βάρη και βοηθώντας την να ανασυγκροτηθεί.

Δεν ίσχυσε, δηλαδή, κάτι ανάλογο με τη βαρύτατη για την τότε Γερμανία Συνθήκη των Βερσαλλιών. Αυτό το καθεστώς ίσχυσε και για την Ανατολική Γερμανία που βρέθηκε στον Ανατολικό Συνασπισμό.

Το σχέδιο Μάρσαλ και όσα ακολούθησαν καθόρισαν την σχέση ΗΠΑ-Ευρώπης, αλλά και ενθάρρυνε τη διαδικασία ενοποίησης της Δυτικής Ευρώπης. Με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, όταν η Σοβιετική Ένωση και ο Ανατολικός Συνασπισμός κατέρρευσαν και έχασαν την ισχύ τους, η Δύση ανέπτυξε νέες θεωρίες «ηγεμονικής σταθερότητας».

Σύμφωνα με αυτές, η Δυτική Γερμανία θα απορροφούσε την Ανατολική. Ταυτοχρόνως, η Ευρώπη θα συγκροτείτο σε δύο ενότητες: Πρώτον στο στρατιωτικό-πολιτικό επίπεδο με θεσμικό πλαίσιο το ΝΑΤΟ, όπου δέσποζε η παρουσία των ΗΠΑ. Δεύτερον, στο οικονομικό-πολιτικό επίπεδο με θεσμικό πλαίσιο την ΕΕ, όπου σταδιακά απέκτησε δεσπόζουσα θέση, λόγω οικονομικής ισχύος, το «κράτος-εταιρεία» της Γερμανίας.

Θάνατος ή αναδιάρθρωση

Παρά τις ρομαντικές φιλοδοξίες των υποστηρικτών του θεωρήματος ότι μπορεί να υπάρξει ενιαία Ευρώπη  χωρίς να υπόκειται στις εμμονές του Πανγερμανισμού, οι εξελίξεις δεν τους δικαιώνουν. Η κατάσταση της Ευρώπης σήμερα όσον αφορά την εναρμόνιση των οικονομιών και το επίπεδο ευημερίας των χωρών-μελών μιλάει από μόνη της.

Το Ηνωμένο Βασίλειο βρίσκεται σε τροχιά αποχώρησης. Οι ευρωατλαντικές σχέσεις έχουν περιέλθει σε βαθιά δομική κρίση. Η Γερμανία ζητά να κάτσει στο τραπέζι των νικητών του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και να συζητήσει για το μέλλον της ανθρωπότητας με την Ουάσιγκτον, το Πεκίνο και τη Μόσχα.

Μόνη διέξοδος που απομένει πριν τον «ξαφνικό θάνατο» της ευρωπαϊκής ενότητας είναι η συζήτηση που προβλέπεται να ξεκινήσει το φθινόπωρο, μετά τις γερμανικές εκλογές, για τη δομική αναδιάρθρωσή της. Αυτό που ονομάζεται Ευρώπη των πολλών ταχυτήτων, ή αλλιώς Ευρώπη των ζωνών.