Από την MPRI (πρώην Γιουγκοσλαβία 1995) στη Wagner (Ουκρανία 2023)…

Η ιδιωτική εταιρεία στρατού Wagner ελκύει συνεχώς με τη δράση της τον τελευταίο καιρό την προσοχή της διεθνούς κοινότητας και των ΜΜΕ. Τα τελευταία γεγονότα στον πόλεμο της Ουκρανίας και η προσπάθεια ανατροπής του Προέδρου Πούτιν δείχνουν τον ρόλο που μπορεί να διαδραματίσουν αυτές οι εταιρείες στην εξέλιξη μιας ένοπλης σύρραξης. Ωστόσο, το παράδειγμα της Wagner στην Ουκρανία δεν είναι πρωτόγνωρο.

Η περίπτωση της εμπλοκής της αμερικανικής εταιρείας MPRI (Military Professional Resources Incorporated) στον πόλεμο της πρώην Γιουγκοσλαβίας τη δεκαετία του 1990, αναδεικνύει τις πραγματικές διαστάσεις που μπορεί να έχει η χρήση των συγκεκριμένων εταιρειών. Οι σύγχρονες ιδιωτικές εταιρείες στρατού μπορεί να χρησιμοποιηθούν, συνήθως μυστικά, από ισχυρά κράτη, ώστε να επιτύχουν γεωπολιτικούς στόχους, ή να ασκήσουν εξωτερική πολιτική δι’ αντιπροσώπου, ή να επιβληθούν σε αδύναμα κράτη. Στο πλαίσιο αυτό, κάποιες φορές μπορεί να διαπράξουν και σοβαρά αδικήματα, τα οποία κατά κανόνα μένουν ατιμώρητα. Το μεγάλος όφελος των κρατών από τη χρήση των ιδιωτικών στρατών είναι η αποφυγή οποιουδήποτε κόστους, κυρίως πολιτικού.

Από το 1991 έως το 1995 μία σειρά πολέμων ξέσπασε στην πρώην Γιουγκοσλαβία, όταν τα κρατίδια της Σλοβενίας, της Κροατίας και της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης επιθυμούσαν της ανεξαρτησία τους από τον έλεγχο του Βελιγραδίου. Την άνοιξη του 1994 ο πόλεμος μεταξύ των Σέρβων που κατοικούσαν στην Κροατία και των Κροατών βρίσκονταν σε κρίσιμο σημείο. Οι Σέρβοι της Κροατίας είχαν καταφέρει, με την υποστήριξη του σερβικού στρατού, να καταλάβουν ένα μεγάλο μέρος του κροατικού εδάφους.

Η Κροατία, της οποίας ο νεοσύστατος στρατός ήταν αδύναμος, συνειδητοποιώντας ότι έχανε τον πόλεμο, ζήτησε τη βοήθεια των ΗΠΑ. Οι Αμερικανοί, όμως, επίσημα δεν μπορούσαν να της παράσχουν οποιαδήποτε βοήθεια εξαιτίας του εμπάργκο που είχε επιβληθεί από τον ΟΗΕ προς όλα τα εμπόλεμα μέρη τον Σεπτέμβριο του 1991. Θέλοντας να μη χάσουν οι ΗΠΑ έναν σύμμαχο στην περιοχή των Βαλκανίων και να περιορίσουν τους Σέρβους, το Πεντάγωνο σύστησε στην Κροατία την MPRI.

Το συμβόλαιο Κροατίας με την MPRI

Το συμβόλαιο της MPRI με την Κροατία υπεγράφη τον Σεπτέμβριο του 1994, τυπικά για να βοηθήσει την Κροατία να οργανώσει ένα στρατό δυτικοευρωπαϊκου τύπου, ώστε να μπορεί να είναι υποψήφιο μέλος για ένταξη στο ΝΑΤΟ. Επομένως, η MPRI υποτίθεται ότι θα παρείχε μόνο συμβουλευτικές υπηρεσίες σε θέματα που δεν θα αφορούσαν άμεση στρατιωτική επέμβαση.

Όμως, μετά τους πρώτους μήνες παρουσίας της MPRI στην εκπαίδευση του κροατικού στρατού, αυτός άρχισε σειρά επιθέσεων κατά των σερβικών δυνάμεων και κατά των περιοχών που κατοικούσαν Σέρβοι. Η επιχείρηση “Καταιγίδα” ήταν αυτή που τράβηξε περισσότερο την προσοχή της διεθνούς κοινότητας. Μέσα σε λιγότερο από 36 ώρες οι Κροάτες έκαμψαν τη σερβική αντίσταση και μέσα σε μόνο τέσσερις μέρες είχαν επανακτήσει όλα τα εδάφη που είχαν χάσει μέσα σε τρία χρόνια πολέμου από τους Σέρβους.

Πολλά σερβικά χωριά λεηλατήθηκαν, κάηκαν και καταστράφηκαν, σκοτώνοντας εκατοντάδες άμαχους πολίτες και εκτοπίζοντας από τις εστίες τους περίπου 200.000 Σέρβους. Η επιχείρηση θεωρήθηκε η μεγαλύτερη εθνοκάθαρση του πολέμου και χαρακτηρίστηκε από μελετητές ως γενοκτονία. Ο στρατός της Κροατίας είχε μεταμορφωθεί από ένα στρατό πολιτοφυλακής σε επαγγελματικό στρατό υψηλού επιπέδου.

Αυτή η αλλαγή συνδέθηκε φυσικά με την εμπλοκή της MPRI. Η εταιρεία κατηγορήθηκε από ανθρωπιστικές οργανώσεις που βρίσκονταν στην περιοχή ότι είχε ενεργό ρόλο στην πραγματοποίηση της επιχείρησης και ότι υπάλληλοί της εθεάθησαν στο πεδίο των μαχών στο πλευρό των Κροατών. Προς επιβεβαίωση όλων των παραπάνω κατατέθηκε ομαδική μήνυση Σέρβων της Κράινα, που ζούσαν πια στις ΗΠΑ, εναντίον της MPRI σε δικαστήριο των ΗΠΑ τον Αύγουστο του 2010 με την κατηγορία της συμμετοχής στη γενοκτονία κατά των Σέρβων από τον κροατικό στρατό στην περιοχή Κράινα της Κροατίας κατά τη διάρκεια της επιχείρησης “Καταιγίδα” τον Αύγουστο του 1995.

Ατιμωρησία για τους ιδιωτικούς στρατούς

Ήταν η πρώτη φορά που μια ιδιωτική εταιρεία οδηγήθηκε σε δικαστήριο –έστω και για συνέργεια– για τη διάπραξη ενός τόσο σοβαρού αδικήματος. Η μήνυση τελικά απορρίφθηκε από τα αμερικανικά δικαστήρια εξαιτίας μη δικαιοδοσίας, αφήνοντας τελικά την εταιρεία ατιμώρητη. Η περίπτωση της MPRI υποδεικνύει πράγματι τις συνέπειες που μπορεί να επιφέρει η χρήση των ιδιωτικών στρατών στη διεθνή πολιτική και όχι μόνο.

Στην Κροατία αποτέλεσε εργαλείο επίτευξης γεωπολιτικών στόχων και εξωτερικής πολιτικής για τους Αμερικανούς, καθώς επιθυμούσαν τη δημιουργία μικρότερων κρατών στα Βαλκάνια, ώστε να έχουν τη δυνατότητα άσκησης επιρροής στην περιοχή. Αποτέλεσε, όμως, εργαλείο επίτευξης πολιτικών στόχων και για τους Κροάτες, οι οποίοι επιθυμούσαν την εκκαθάριση της περιοχής από το σερβικό στοιχείο.

Από την MPRI στην πρώην Γιουγκοσλαβία το 1995, μέχρι τη Wagner στην Ουκρανία το 2023, ο πυρήνας της δράσης των ιδιωτικών στρατών παραμένει ίδιος. Ο Πούτιν χρησιμοποίησε τη Wagner για να υποστηρίξει τον ρωσικό στρατό κατά της Ουκρανίας. Ωστόσο, υπάρχουν δύο σημαντικές διαφορές. Πρώτον, η χρήση των ιδιωτικών στρατών δεν αμφισβητείται πλέον από κανέναν. Δεύτερον, ένας επιχειρηματίας, στην προκειμένη ο ιδρυτής και ιδιοκτήτης της Wagner Πριγκόζιν, προσπάθησε να ανατρέψει τον δημοκρατικά εκλεγμένο πρόεδρο μιας χώρας –παρά τις αντιρρήσεις που μπορούν να εκφράσουν ορισμένοι– για την ικανοποίηση προσωπικών ή άλλων άγνωστων για την ώρα επιδιώξεων.

Η χρήση των ιδιωτικών στρατών είναι ένα φαινόμενο που εξαπλώνεται και απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή, διότι μπορεί να αποτελέσει εργαλείο επιβολής ισχυρών κρατών έναντι ασθενέστερων, αλλά και εργαλείο για πλούσιους επιχειρηματίες με άγνωστες συνέπειες…

---

Η Στέλλα Αγγελή είναι Διδάκτωρ Εγκληματολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.