Από τις “Συμφωνίες του Αβραάμ” στον ασύμμετρο πόλεμο της Χαμάς

Θέση στο νέο σκηνικό που διαμορφώνεται στη Μέση Ανατολή, μετά την φοβερή επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ και την εκπεφρασμένη βούληση της ισραηλινής ηγεσίας να διαλύσει την απειλή της Γάζας, αναζητεί η ΕΕ βλέποντας τον κίνδυνο εξάπλωσης της κρίσης. Οι θηριωδίες οπαδών της ισλαμιστικής οργάνωσης, 50 χρόνια από τον πόλεμο του Yom Kippur, ενώ οι περισσότερες (και ισχυρότερες) αραβικές χώρες κινούνται σε τροχιά σύγκλισης με το εβραϊκό κράτος, προκαλεί, όπως είναι επόμενο, ερωτήματα ως προς τις εξελίξεις στην περιοχή, αλλά και για τις ευρύτερες επιπτώσεις στη διαδικασία επαναπροσδιορισμού των ζωνών επιρροής.

Στο Ουκρανικό, ήρθε να προστεθεί το ντόμινο κρίσεων στο Σαχέλ, προ ημερών ο Καύκασος με την ολοκληρωτική έξοδο των Αρμενίων από το Καραμπάχ και τώρα η αναζωπύρωση του πολέμου Ισραήλ-Παλαιστινίων. Και το ερώτημα που εγείρεται αυτομάτως είναι αν αυτές οι εστίες θα κρατηθούν ασύνδετες ή θα αρχίσουν να αλληλοτροφοδοτούνται σε ένταση και να επηρεάζουν άλλες εστίες που βρίσκονται ενδιάμεσα, την Συρία και το Ιράκ, τη Λιβύη και το Σουδάν, κοκ, καθιστώντας κάθε συζήτηση περί ασφάλειας και σταθερότητας ανέφικτη.

Η επίθεση που εξαπέλυσε η Χαμάς από την Γάζα στο Ισραήλ, από ξηρά, αέρα και θάλασσα με τζιπ, φουσκωτά και αλεξίπτωτα πλαγιάς, είναι ο ορισμός του ασύμμετρου πολέμου. Και η ευκολία με την οποία σχεδιάστηκε, συντονίστηκε και εκτελέστηκε αυτή η επίθεση, εκτός των ερωτημάτων που προκαλεί για την φονική τρέλα της οργάνωσης και την αδυναμία των μυστικών υπηρεσιών να αντιληφθούν την απειλή, δημιουργεί ερωτήματα για μιμητές κάθε αποκλεισμένης εθνικής, κοινωνικής ή άλλης ομάδας, σε μεγάλη ή μικρή έκταση. Επόμενο ερώτημα είναι πως οι κοινωνίες των ευρωπαϊκών χωρών υποδέχονται και αναλύουν αυτά τα διαδοχικά σοκ και πόσο έτοιμες είναι οι πολιτικές ηγεσίες να διαχειριστούν από κοινού την έκρηξη ανασφάλειας που μπορεί να πυροδοτηθεί με το παραμικρό, ανά πάσα στιγμή.

Από σύμπτωση οι υπουργοί Εξωτερικών της ΕΕ βρέθηκαν την Δευτέρα στο Μουσκάτ του Ομάν για το Συμβούλιο Συνεργασίας ΕΕ-Κόλπου (η συνεδρίαση είχε προγραμματιστεί εδώ και έναν μήνα) και είχαν την ευκαιρία να δουν τις πρώτες εν θερμώ σκέψεις των ομολόγων τους των αραβικών χωρών. Χθες, με βάση και τις εντυπώσεις από το Συμβούλιο διεξήχθη στο Ομάν έκτακτη συνεδρίαση του ΣΕΥ της ΕΕ. Και στη συνέχεια έγιναν διαβουλεύσεις σε διμερές επίπεδο, σε αναζήτηση νέων ισορροπιών και μίας συνισταμένης στην κρίση που βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη. Ο υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας Γιώργος Γεραπετρίτης μετέβη στο Άμπου Ντάμπι για συνομιλίες με τον ομόλογο του των Εμιράτων Zayed Al Nahyan. Τα ΗΑΕ και η Αίγυπτος είναι οι πρώτες χώρες που μπήκαν σε συνομιλίες με το Ισραήλ και τις ΗΠΑ και κατέληξαν στις συμφωνίες του Αβραάμ και ακολουθούν οι άλλες χώρες της Μέσης Ανατολής.

Η αντίδραση του Ισραήλ

Πέραν αυτών, όμως, οι Σαουδάραβες επιχείρησαν ανοίγματα προς το Ιράν, με την μεσολάβηση της Κίνας (!) προκειμένου να εξομαλυνθεί η κατάσταση στην ευρύτερη περιοχή, καθώς χωρίς την Τεχεράνη δεν πρόκειται να τερματιστεί ο εμφύλιος στη Συρία, ούτε το δράμα στην Υεμένη. Μπορεί και στο Ιράκ, αν και η Τεχεράνη δηλώνει έτοιμη για συνομιλίες με τη Βαγδάτη και το Κουρδιστάν του Ιράκ. Με την τροπή που έχουν πάρει τα πράγματα στο Ισραήλ και τον πόλεμο της Χαμάς από τη Γάζα και της Χεζμπολάχ από τον Λίβανο, είναι αδύνατον να στοιχηματίσει κανείς σε βελτίωση της κατάστασης στη Μέση Ανατολή. Μπορεί να αφήσει το Ισραήλ χωρίς απάντηση την Χεζμπολάχ να βομβαρδίζει στις βόρειες περιοχές του ή και να ξεκινήσει επιδρομές από τη Συρία με την ανοχή του Άσαντ και της Μόσχας που διεκδικεί τον πρώτο λόγο;

Αυτή είναι η μία πλευρά. Υπάρχει και η άλλη, πιο σκοτεινή, που παίζεται πέραν των θέσεων που προβάλλει επισήμως κάθε χώρα η οποία διεκδικεί ρόλο στην περιοχή, αλλά και όσων είχαν ρόλο και επέλεξαν να απέχουν τα τελευταία χρόνια, για να ασκήσουν όλη την επιρροή τους αλλού -όπως οι ΗΠΑ- και τώρα σπεύδουν να δημιουργήσουν στρατιωτική ασπίδα μήπως και καλύψουν τις διπλωματικές τρύπες που άφησαν πίσω τους, για το Ισραήλ, τους Κούρδους της Συρίας και τους Άραβες που συμφώνησαν στην τακτοποίηση των λογαριασμών με τους Ισραηλινούς.

Θα ήταν αφελές να πιστέψει κανείς ότι το παιχνίδι παίζεται με ανοιχτά χαρτιά και μάλιστα από όλους τους παίκτες, την ώρα που ακόμα και τα φραστικά ανοίγματα στα οποία προβαίνουν δεν συνοδεύονται από ανάλογες πράξεις με τα λόγια τους. Πέραν, όμως, της δικαιολογημένης ή και επιβεβλημένης καχυποψίας που μπορεί να έχει καθένας για τον συνομιλητή του, όπως φερ΄ επείν το Ισραήλ για την Σαουδική Αραβία, η Σαουδική Αραβία για το Κατάρ και την Τουρκία, η Τουρκία για το Ισραήλ (ο κύκλος είναι ατέρμονος), αυτή την ώρα προέχει το ζήτημα ποια πλευρά μπορεί να βγει κερδισμένη από την νέα κρίση στη Μέση Ανατολή.

Η θέση της Αθήνας

Για την Ελλάδα, όπως και αν δει κανείς αυτή την κατάσταση που προκλήθηκε από τη Χαμάς, επιβάλλεται η καταδίκη των επιθέσεων σε άμαχους και η σκύλευση. Ούτε τα αδελφικά αισθήματα για τον παλαιστινιακό λαό, ούτε κανένα πολιτικό επιχείρημα για την πολυετή καταπίεσή του μπορεί να σταθεί απέναντι στα στυγερά εγκλήματα που διαπράχθηκαν από τα ξημερώματα του Σαββάτου. Συναφώς, δεν μπορεί να ευθύνεται για αυτά όλος ο παλαιστινιακός λαός, όμως από την άλλη κανένας λαός δεν είναι και άμοιρος ευθυνών για τις πράξεις της ηγεσίας του. Η Αθήνα δεν μπορεί να διαδραματίσει ρόλο στην παρούσα φάση, ούτε η ΕΕ δείχνει ικανή για οποιαδήποτε πρωτοβουλία. Το παιχνίδι αυτή την ώρα είναι στα χέρια των δυνάμεων που πιστεύουν πως η ιστορία τους οφείλει να έχουν ρόλο στα πράγματα, με όπλα και χρήματα, με πολιτική επιρροή και υποσχέσεις.

Το πρόβλημα για την Ελλάδα είναι πως σε τέτοιο ρόλο πλασάρεται και πάλι η Τουρκία, με τρόπο που παραπέμπει σε άλλες κρίσεις, όπως στη λιβυκή, τη συριακή, την αρμενική και όπου αλλού τα τελευταία χρόνια οι διαμάχες έχουν εξελιχθεί σε θερμές συρράξεις. Και η κατάσταση περιπλέκεται ενόψει του πολιτικού διαλόγου που θα διεξαχθεί στις 16 με 18 Οκτωβρίου στην Αθήνα, με στόχο την εξομάλυνση των ελληνοτουρκικών ή τουλάχιστον στην διατήρηση του moratorium που άτυπα είχε συνομολογηθεί στις αρχές του 2023.

Η Τουρκία και η Δύση

Εδώ και δέκα ημέρες η Άγκυρα έχει εξαπολύσει νέες αεροπορικές επιδρομές κατά των Κούρδων της Συρίας και του Ιράκ, για την βομβιστική ενέργεια στο υπουργείο Εσωτερικών στην Άγκυρα. Οι επιθέσεις κινούνται έξω από την αρχή της αναλογικότητας, καθώς η ενέργεια στην τουρκική πρωτεύουσα ήταν απόπειρα δύο βομβιστών αυτοκτονίας. Από την άλλη ο πρόεδρος Ερντογάν καλεί το Ισραήλ σε διπλωματική λύση ενώ η επίθεση της Χαμάς προκάλεσε εκατόμβες. Οι σχέσεις της Άγκυρας με την Χαμάς και με την ένοπλη πτέρυγα των Ταξιαρχιών, αλλά και με την Χεζμπολάχ του Ιράν στον Λίβανο και τη Συρία είναι στενές και γνωστές πολλά χρόνια τώρα. Η δε πολύνεκρη κατάληξη της νηοπομπής του Mavi Marmara είχε οδηγήσει σε διάρρηξη των τουρκο-ισραηλινών σχέσεων οι οποίες ακόμα δεν έχουν αποκατασταθεί πλήρως. Θα αποκατασταθούν στις σημερινές συνθήκες; Αμφίβολο, με τον Νετανιάχου να έχει πόλεμο σε πολλά μέτωπα από την άλλη να συζητάει για αγωγούς φυσικού αερίου Ισραήλ-Τουρκίας, μέσω Λιβάνου και Συρίας.

Ο νέος κύκλος αίματος που άνοιξε ανάμεσα στο Ισραήλ και τη Χαμάς, ρίχνει έξω τα σχέδια ασφάλειας και σταθερότητας που έχουν προωθηθεί τα τελευταία χρόνια στην ευρύτερη περιοχή, από το 2020, με τις ΗΠΑ και τις συμφωνίες του Αβραάμ, τα διμερή, τριμερή και πολυμερή σχήματα συνεργασίας. Ενδεχομένως να θέσει σε αναστολή και μεγαλύτερα σχέδια, όπως το τελευταίο για την διασύνδεση της Ινδίας με τη Μέση Ανατολή και την ΕΕ, σχέδιο που είχε τη συμμετοχή και του Ισραήλ και προβλήθηκε ως το μεγαλύτερο οικονομικό σχέδιο του 21ου αιώνα. Προοπτικά θα λειτουργούσε ανταγωνιστικά στα σχέδια σύνδεσης της Κίνας με την Ευρώπη στο οποίο θέλει να συμμετάσχει η Τουρκία μέσω της διαδρομής από τον διάδρομο του Καυκάσου. Και το γεγονός ότι πάλι έβαλλε κατά της Δύσης και των ΗΠΑ ειδικότερα και ο Ερντογάν συνομίλησε με τον Βλαντιμίρ Πούτιν για το Παλαιστινιακό, εμβάλει σε σκέψεις για τις επόμενες κινήσεις του.

Ποια από αυτά τα σχέδια που παρουσιάζονται είναι πραγματικά και ποια εικονικά, στους ενεργειακούς και λοιπούς διαδρόμους, ουδείς στοιχηματίζει όσο η κατάσταση παραμένει ρευστή στην περιφέρεια της ΕΕ, τόσο στη βόρεια πλευρά με το Ουκρανικό όσο και στη νότια τώρα με το Μεσανατολικό. Εξάλλου, οι άλλες χώρες που είναι ανταγωνιστικές, όπως η Κίνα και από την άλλη η Ινδία, είναι μαζί σε κάποια fora και με τη Ρωσία (BRICS) και απέναντι σε άλλα (Νοτιοανατολική Ασία). Μία εύκολη εξήγηση είναι πως είμαστε σε αναζήτηση ακόμα του σημείου ισορροπίας του νέου κόσμου, διπολικού με τις ΗΠΑ και την ΕΕ στη μία πλευρά ή πολυπολικού (με κάθε ήπειρο χωριστά). Άλλωστε, αυτό το σημείο μπορεί και να μην υπάρχει, σε συνθήκες διαρκώς μεταβαλλόμενες.