Από το “δόγμα Μονρόε” στη “φιλελεύθερη ηγεμονία”

Στις συνόδους κορυφής του ΝΑΤΟ και της ΕΕ (23 και 24 Μαρτίου), παρουσία του προέδρου Μπάιντεν, το θέμα δεν θα είναι η θυσία της “Ιφιγένειας Ουκρανίας”, αλλά η επιβεβαίωση του δόγματος για την ευρωπαϊκή ασφάλεια που φέρει την σφραγίδα του λόρδου Hastings Lionel Ismay, πρώτου Γενικού Γραμματέα του ΝΑΤΟ. Σύμφωνα με αυτό «οι Αμερικάνοι μέσα, οι Ρώσοι έξω και οι Γερμανοί κάτω». Έτσι, θα μπορεί η Ουάσιγκτον να ασχοληθεί απερίσπαστη με την αντιμετώπιση της Κίνας. Το αγκάθι είναι η ενεργειακή κάλυψη της Ευρώπης.

Είναι σαφές ότι το ΝΑΤΟ επανήλθε βιαίως μετά το “εγκεφαλικό κώμα”, στο οποίο είχε περιέλθει, που σημαίνει ότι η αμερικανική παρουσία στην Ευρώπη (και στη Γερμανία) θα αυξηθεί. Δηλαδή οι ΗΠΑ παραμένουν “μέσα”, ενώ η πολυπόθητη στρατηγική αυτονομία της Ευρώπης μεταλλάσσεται σε εκπλήρωση των υποχρεώσεων των ευρωπαϊκών χωρών προς το ΝΑΤΟ (αμυντικές δαπάνες 2% του ΑΕΠ) και αύξηση των στρατιωτικών δυνάμεων.

Η Ρωσία διατηρείται “εκτός”, αφού κάθε γέφυρα στρατηγικής διασύνδεσης ΕΕ-Ρωσίας και ειδικότερα, Γερμανίας-Ρωσίας, ανατινάζεται (Nord Stream II κλπ). Το ρήγμα προβλέπεται βαθύ και οριστικό, αν κρίνουμε από την ρητορική Μπάιντεν κατά του Πούτιν προσωπικά, χωρίς να μας διαφεύγει και η πρόκληση του Ίλον Μασκ προς τον Ρώσο πρόεδρο για μονομαχία στο Ελ Πάσο! Πρόκειται για πρωτοφανή ρητορική στα διπλωματικά χρονικά που έχει μακροπρόθεσμη στόχευση, όπως θα αναλύσουμε πιο κάτω.

Η Γερμανία, που είχε να επιδείξει μια σοβαρή γεωοικονομική ισχύ και επιχειρούσε να την μετατρέψει σε πολιτική, παραμένει “κάτω”. Ο επανεξοπλισμός της περιλαμβάνει την αγορά των αμερικανικών μαχητικών F-35 και το πρόγραμμα των 100 δισ. ευρώ θα αναπτυχθεί υπό την αυστηρή εποπτεία του ΝΑΤΟ. Σε ό,τι αφορά την ενεργειακή της εξάρτηση από τη Ρωσία, αυτή αντικαθίσταται με υψηλό κόστος από το αμερικάνικο σχιστολιθικό αέριο, εξ ου και ο Σολτς δρομολογεί τη δημιουργία εργοστασίων για τη μετατροπή του LNG. Εννοείται ότι η περιβόητη γερμανική ανταγωνιστικότητα θα υποστεί καθίζηση για κάποια χρόνια τουλάχιστον.

Η “Ιφιγένεια” επί του πεδίου

Σε ότι αφορά την “Ιφιγένεια” της νέας τάξης πραγμάτων στην Ευρώπη, δηλαδή την Ουκρανία,  εκεί τα πράγματα θα κριθούν επί του πεδίου, χωρίς άμεση εμπλοκή του ΝΑΤΟ. Θα δοθεί στρατιωτικός εξοπλισμός, θα συγκροτηθούν λεγεώνες ξένων και θα μεταφερθεί εφόσον το επιτρέψουν οι συνθήκες ανθρωπιστική βοήθεια. Αν οι Ουκρανοί αντέξουν για καιρό, μπορεί να διαμορφωθούν συνθήκες “παγωμένης σύγκρουσης” (frozen conflict). Αν δεν αντέξουν, τότε ο διχασμός της χώρας μοιάζει ως πιθανότερη εξέλιξη, χωρίς να αποκλείεται και η πλήρης κατοχή της, αφού καταστραφεί ολοσχερώς. Δεν αποκλείεται, το ελεύθερο τμήμα της Ουκρανίας να γίνει δεκτό στην ΕΕ με στρατιωτικούς όρους ουδετερότητας, κατά το παράδειγμα της Αυστρίας.

Σε κάθε περίπτωση οι ΗΠΑ βγαίνουν κερδισμένες από το Ουκρανικό ζήτημα –μετά την ταπεινωτική αποχώρηση από το Αφγανιστάν– εδραιώνοντας την ηγεμονία τους στη Δύση.
Προφανώς, η Ευρώπη και η προοπτική της πολιτικής της ολοκλήρωσης αναβάλλεται επ΄ αόριστον, ενώ καλείται να πληρώσει τον λογαριασμό και να αναδιατάξει πλήρως τις ενεργειακές της πηγές και αγορές. Εδώ φαίνεται ότι ενεργοποιείται το σενάριο της “συνεκμετάλλευσης” των ενεργειακών πόρων της Ελλάδας και η “επίλυση” της ελληνοτουρκικής αντιπαράθεσης που ενοχλεί το ΝΑΤΟ.

Βέβαια, όλα αυτά είναι οι διαφαινόμενοι σχεδιασμοί της Ουάσιγκτον. Από εκεί και πέρα είναι και οι αστάθμητοι παράγοντες της Ιστορίας που είναι πλήρως ενεργοποιημένοι. Η Γερμανία, η οποία δρα πάντα με σχέδιο, προφανώς εκμεταλλεύθηκε την ευκαιρία του επανεξοπλισμού της που φαίνεται να εντάσσεται σε μια μεσομακροπρόθεσμη “επιστροφή” της (γεωπολιτική και γεωοικονομική), όπως επισημάναμε σε πρόσφατο κείμενό μας. Δεν είναι τυχαίο ότι η Γερμανία, η οποία έχει αυτή την περίοδο την προεδρία του G7, συγκάλεσε το γκρουπ (Βρετανία, Καναδάς, Ιαπωνία, ΗΠΑ, Ιταλία, Γαλλία), παράλληλα με την σύνοδο κορυφής της ΕΕ.

Κοινωνική εντροπία

Το πώς θα αντιδράσει η Γαλλία, που διαπνέεται πάντα από ένα “γκωλισμό”, είναι ένα άλλο ζήτημα. Ο Μακρόν, που φαίνεται ότι δεν θα έχει πρόβλημα επανεκλογής, εάν πάρει την αποκλειστικότητα της αμερικανικής αντιπροσωπείας στην Ευρώπη θα βολευτεί και θα προχωρήσει με μικρά και σίγουρα βήματα προς το ευρωπαϊκό του όραμα. Μπορεί, ενδεχομένως, με τη στήριξη της Γερμανίας, να επιδιώξει τον “εξευρωπαϊσμό” του ΝΑΤΟ.

Ένα ακόμα κρίσιμο ζήτημα είναι ο κοινωνικός παράγοντας στην Ευρώπη που έχει πιεστεί οικονομικά, από τις αλλεπάλληλες κρίσεις (την χρηματοοικονομική, του ευρώ, της πανδημίας, της ενέργειας και τώρα της Ουκρανίας). Η κοινωνική εντροπία είναι ιδιαίτερα αυξημένη, τα μεσαία στρώματα έχουν αποσαρθρωθεί και βρίσκονται σε μια φάση αναζήτησης διεξόδου, τα χαμηλά κοινωνικά στρώματα είναι διχασμένα από τις ανισότητες και ο πληθωρισμός δημιουργεί συνθήκες κοινωνικής αναταραχής. Υπάρχει και το ευρωπαϊκό φρόνημα που έχει συνθλιβεί από τους εθνικισμούς των μεγάλων και τη γραφειοκρατία των Βρυξελλών. Και η αμερικάνικη κοινωνία δεν είναι στα καλύτερά της…

Στο ευρύτερο γεωπολιτικό και γεωοικονομικό πεδίο τα πράγματα παραμένουν εξαιρετικά ρευστά, ιδίως με τη σχέση Κίνας-Ρωσίας, όπου οι ΗΠΑ προσπαθούν να εμποδίσουν με οικονομικές κυρώσεις την στρατιωτική στήριξη της πρώτης προς τη δεύτερη. Τι θα κάνει και η Ινδία είναι επίσης ενδιαφέρον ζήτημα, ενώ αστάθμητος είναι ο ρόλος της Σαουδικής Αραβίας και των Εμιράτων που δείχνουν απροθυμία να συντονιστούν με τις αμερικανικές επιδιώξεις.

Το “δόγμα Μονρόε”

Οι ΗΠΑ τους δύο προηγούμενους αιώνες πορεύονταν και εξακολουθούν να πορεύονται στις διεθνείς τους σχέσεις με το δόγμα Μονρόε (1823) που ξεκίνησε ως αποτροπή της εμπλοκής των ευρωπαϊκών δυνάμεων στα πολιτικά πράγματα της αμερικανικής ηπείρου και εξελίχθηκε στο ότι οι ΗΠΑ παρεμβαίνουν όπου απειλούνται τα ευρύτερα συμφέροντα τους. Μεταπολεμικά και κυρίως μετά την πτώση του σοβιετικού μπλοκ, το εν λόγω δόγμα έλαβε τη μορφή της “φιλελεύθερης ηγεμονίας”.

Το δόγμα της “φιλελεύθερης ηγεμονίας”, όπως εξαντλητικά το έχει αναλύσει ο καθηγητής John Mearsheimer, έχει ως στόχο να μεταλλάξει τον κόσμο κατ’ εικόνα και ομοίωση με αυτή των ΗΠΑ, δηλαδή να επιβάλει τη φιλελεύθερη δημοκρατία, με παράλληλη ενσωμάτωση των χωρών στην διεθνή οικονομία και στην διεθνική τάξη πραγμάτων. Η φιλελεύθερη δημοκρατία περιορίζει την καταπάτηση των ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων και κυρίως την ειρήνη, αφού δεν υπάρχει λόγος να πολεμούν οι δημοκρατικές χώρες μεταξύ τους.

Κατά τον Mearsheimer το δόγμα της “φιλελεύθερης ηγεμονίας” αποτελεί μια «μεγάλη αυταπάτη» και για να το αποδείξει προσκομίζει πάμπολλα ιστορικά γεγονότα της μεταπολεμικής περιόδου, τόσο στο επίπεδο των συρράξεων, όσο και στο επίπεδο της επιβολής της δημοκρατίας σε χώρες που έχουν άλλη κουλτούρα (Λιβύη κ.ά.). Υπό τον μανδύα αυτό, πολλοί αναλυτές εξηγούν τις πρόσφατες εξελίξεις ως ένα αγγλοσαξωνικό σχέδιο που άρχισε με το Brexit και συνεχίστηκε με την συμμαχία AUKUS (Αυστραλία, Ηνωμένο Βασίλειο, ΗΠΑ).