Από τον Φιντέλ στον Μπολσονάρου: Η μετάλλαξη της Λατινικής Αμερικής

Η Πρωτοχρονιά του 2019 υπήρξε μία σημαδιακή ημέρα για την Λατινική Αμερική. Στην Βραζιλία είχαμε την ορκωμοσία του ακροδεξιού Μπολσονάρου, ο οποίος υποσχέθηκε να απομακρύνει την χώρα του από τις πολιτικές που εφάρμοζαν για δεκαετίες οι αριστερές και κεντροδεξιές κυβερνήσεις. Την ίδια ώρα η Κούβα γιόρταζε, χωρίς την παλιά αίγλη, τα 60 χρόνια της επανάστασης που ενέπνευσε όλη την Λατινική Αμερική και προκάλεσε σοβαρότατες διεθνείς αναταράξεις.

Στο διάγγελμά του, ο Ζαΐχ Μπολσονάρου, αφού δεσμεύτηκε ότι θα «αποκαταστήσει την τάξη» τόνισε ότι ότι η εκλογή του στην προεδρία, τον περασμένο Οκτώβριο, «απελευθέρωσε τη Βραζιλία από τον σοσιαλισμό και την πολιτική ορθότητα». Ο 63χρονος, πρώην λοχαγός του στρατού, είπε επίσης ότι θα σεβαστεί την δημοκρατία, για να προσθέσει ωστόσο στην συνέχεια, ότι δεν θα επιτρέψει στις «καταστροφικές ιδεολογίες» να διχάσουν τους Βραζιλιάνους.

Δεν χρειάζεται βέβαια και πολύ σκέψη για καταλάβει κάποιος ποιες ιδεολογίες θεωρεί ο Μπολσονάρου «καταστροφικές». Αναφερόταν σαφέστατα στην Αριστερά και σε εκείνες τις ιδεολογίες που επιτρέπουν ακόμη και σήμερα στην φτωχή και εξαθλιωμένη από το εμπάργκο κομμουνιστική Κούβα να στέλνει τους φημισμένους γιατρούς της σε όλη την Λατινική Αμερική. Εκείνους τους γιατρούς που αποχώρησαν πριν μερικές εβδομάδες από την δική του χώρα.

Από πού μας ήρθε

Στην Βραζιλία συμβαίνει ένα παράδοξο. Ενώ είναι η χώρα με τις περισσότερες πλουτοπαραγωγικές πηγές, είναι παραλλήλως και η χώρα με τους περισσότερους φτωχούς κατοίκους. Μια σειρά από αποικιοκρατικού χαρακτήρα συμβάσεις με πολυεθνικές έχουν οδηγήσει εκατοντάδες χιλιάδες φωτοχοποιημένους αγρότες στις παραγκουπόλεις, οι οποίοι αναζητούν πλέον τρόπους επιβίωσης στα σκουπίδια που παράγουν οι διπλανοί ουρανοξύστες και η μεσοαστική τάξη.

Από τον κλοιό αυτών των εξαρτήσεων από τις πολυεθνικές δεν κατάφεραν να ξεφύγουν ούτε οι κεντροαριστερές κυβερνήσεις, οι οποίες βρέθηκαν αρκετά συχνά στην δίνη πολιτικών και οικονομικών σκανδάλων. Ο κεντροαριστερός πρώην πρόεδρος Λούλα ντα Σίλβα παραμένει από τον Απρίλιο στην φυλακή, μετά την καταδίκη του για διαφθορά, ενώ πριν δύο εβδομάδες ασκήθηκε, για τον ίδιο λόγο, δίωξη και στον απερχόμενο πρόεδρο Μισέλ Τέμερ.

Η πολιτική διαφθορά σε συνδυασμό με την οικονομική ανέχεια έφεραν την αύξηση της εγκληματικότητας και όλα μαζί δημιούργησαν το κατάλληλο υπόστρωμα για την έλευση του Μπολσονάρου. Του νέου προέδρου, ο οποίος έχει ήδη υποσχεθεί την χαλάρωση του νόμου για την οπλοφορία και την ανάπτυξη ελεύθερων σκοπευτών.

Οι άμεσοι στόχοι του  

Αναφερόμενος στις άμεσες προτεραιότητες την κυβέρνησής του, το ένα τρίτο της οποίας αποτελείται από πρώην αξιωματικούς του στρατού που είχαν στηρίξει την στρατιωτική χούντα του 1964-85, ο Μπολσονάρου είπε ότι τα τερματίσει «τις πολιτικές που προστατεύουν τους εγκληματίες» και ότι θα αποκαταστήσει την τάξη.

Έχει ανακοινώσει επίσης ότι θα αποσύρει την Βραζιλία από την Συμφωνία του Παρισιού για το Κλίμα, ότι θα κατασκευάσει  υδροηλεκτρικά φράγματα στον Αμαζόνιο και ότι θα εγκρίνει εξορύξεις στα εδάφη των ιθαγενών. Σήμερα μάλιστα, μία ημέρα μετά την εκλογή του, εξέδωσε προεδρικό διάταγμα με το οποίο το υπουργείο Γεωργίας ορίζεται υπεύθυνο για τη γη των αυτοχθόνων. Θα μπορεί δηλαδή να αξιοποιηθεί εμπορικά, κάτι που μέχρι σήμερα απαγορευόταν. Παραλλήλως με την υποστήριξη της ευαγγελικής εκκλησίας και των πιο συντηρητικών στρωμάτων της κοινωνίας σχεδιάζει να εμποδίσει τις προσπάθειες νομιμοποίησης των αμβλώσεων και να αφαιρέσει το μάθημα της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης από τα σχολεία.

Στις προθέσεις του ωστόσο είναι και η ανάπτυξη περισσότερο στενών σχέσεων με την Δύση, κάτι που σηματοδοτούν η παρουσία του Πομπέο στην ορκωμοσία και η απόφασή του να ακολουθήσει την Ουάσινγκτον στο θέμα της μεταφοράς της βραζιλιάνικής πρεσβείας στο Ισραήλ, από το Τελ Αβιβ στην Ιερουσαλήμ. Ο Πομπέο συναντήθηκε άλλωστε με τον νέο υπουργό Εξωτερικών της Βραζιλίας και αμέσως μετά δήλωσε ότι συζήτησαν για την δημιουργία ενός κοινού μετώπου ενάντια στα «αυταρχικά καθεστώτα» της Λατινικής Αμερικής.

Η Κούβα και η «τρόικα της τυραννίας»

Ο Αμερικανός υπουργός εξωτερικών αναφερόταν στις χώρες που οι ΗΠΑ αποκαλούν ως η «τρόικα της τυραννίας», δηλαδή στην Νικαράγουα, την Βενεζουέλα και την Κούβα. Την ίδια ώρα, στο  Σαντιάγο ντε Κούβα, την πρώτη πόλη που κατέκτησαν το 1959 οι αντάρτες του Φιντέλ Κάστρο, η Κούβα γιόρταζε τα 60 χρόνια της επανάστασης.

Η εικόνα δεν θύμιζε βέβαια σε τίποτα τις παλιότερες εποχές, καθώς έλειπαν οι πανηγυρικές εκδηλώσεις και οι ξένοι ηγέτες. Η χώρα είναι άλλωστε απομονωμένη και βιώνει έναν πολιτικό και οικονομικό μαρασμό. Ο  νέος πρόεδρος άλλωστε, ο 58χρονος Μιγκέλ Ντίας-Κανέλ, δεν ανήκει ηλικιακά στην παλιά φουρνιά και στερείται της αίγλης που έδινε το να είσαι ένας από αυτούς που ανέτρεψαν τον Μπατίστα.

Η βασικότερη αιτία ωστόσο είναι η δεινή οικονομική κατάσταση της χώρας. Με την ανάπτυξη στάσιμη στο 1% η Κούβα αδυνατεί να καλύψει τις ανάγκες του πληθυσμού της, ο οποίος αντιμετωπίζει ελλείψεις σε βασικά αγαθά. Χαρακτηριστικό της κατάστασης είναι το γεγονός ότι η χώρα, η οποία ήταν η πρώτη παραγωγός ζάχαρης στον κόσμο, υποχρεώθηκε πρόσφατα να κάνει εισαγωγές από την Γαλλία.

Σε αυτήν την αρνητική κατάσταση πέρα από τις διεθνείς πιέσεις συμβάλει και το γεγονός ότι η κουβανική κυβέρνηση δεν έχει πλέον συμμάχους στο εξωτερικό. Μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης η βοήθεια προς την Αβάνα σταμάτησε και ο Πούτιν, αν και χαρακτηρίζει  την Κούβα «έμπιστο στρατηγικό εταίρο και σύμμαχο», δεν είναι διατεθειμένος να την συνεχίσει. Το ίδιο βεβαίως κάνει και η Κίνα, ενώ με την Βόρεια Κορέα απλώς αναμένεται να υπογραφεί μέσα στον μήνα μια εμπορική συμφωνία.

Βοήθεια δεν μπορεί να αποστείλει ούτε η Βενεζουέλα, αφού, λόγω των  προβλημάτων που αντιμετωπίζει και αυτή στον τομέα των τροφίμων, αδυνατεί να εκπληρώσει ακόμη και τις παραδόσεις πετρελαίου. Στην ίδια κατάσταση βρίσκεται και το τρίτο μέλος της «τρόικας του διαβόλου», η Νικαράγουα, όπου ο Ορτέγκα βρίσκεται εδώ και έναν χρόνο αντιμέτωπος με αιματηρές διαδηλώσεις.

Η στροφή προς τα δεξιά

Σε μια προσπάθεια ανανέωσης του οικονομικού μοντέλου της χώρας, οι κουβανικές αρχές θα θέσουν στις 24 Φεβρουαρίου σε δημοψήφισμα ένα νέο Σύνταγμα. Το Σύνταγμα αυτό θα αναγνωρίζει μεν την ιδιωτική ιδιοκτησία, την αγορά και τις ξένες επενδύσεις, αλλά ο βασικός κορμός του δεν θα επιτρέπει την επιστροφή στον καπιταλισμό και στην αστική κοινοβουλευτική δημοκρατία. Η Κούβα θα παραμένει δηλαδή μια «κομμουνιστική» κοινωνία και το Κομμουνιστικό Κόμμα θα είναι το μοναδικό κόμμα στην χώρα.

Οι Κουβανοί επικριτές του καθεστώτος επισημαίνουν συχνά ότι αυτό θα πέσει από το ίδιο το βάρος του, τονίζοντας ότι οι νέοι άνθρωποι δεν πιστεύουν πλέον σε αυτό. Η Αβάνα, ωστόσο, δείχνει να επιχειρεί με το νέο Σύνταγμα αυτό που δεν έκανε ο Τσάβες. Να επιτρέψει δηλαδή την λειτουργία αγοράς, τουλάχιστον στον τομέα των τροφίμων, από ιδιώτες.

Την ίδια ώρα πάντως, η μία μετά την άλλη, οι χώρες της Λατινικής Αμερικής κάνουν δεξιά στροφή. Το έκαναν ήδη η Χιλή, το Περού και η Αργεντινή και από χθες και η Βραζιλία. Αρνητικό είναι όμως γενικώς το περιβάλλον και στις υπόλοιπες χώρες της περιοχής, καθώς η επανάσταση του Κάστρο δεν εμπνέει πλέον άλλους λαούς. Μέχρι και τις αρχές του 21^ου αιώνα οι πολίτες των χωρών της Λατινικής Αμερικής θα επαναστατούσαν για να ανατρέψουν ένα αυταρχικό καθεστώς. Σήμερα ψηφίζουν δεξιές και ακροδεξιές κυβερνήσεις και προτιμούν να διανύσουν χιλιάδες χιλιόμετρα για να περάσουν στις ΗΠΑ ως μετανάστες.

Για την διαμόρφωση αυτής της κατάστασης πέρα από την παγκοσμιοποίηση και τις εξωτερικές επεμβάσεις ευθύνη φαίνεται να έχει και η Αριστερά. Αδυνατώντας να επικαιροποιήσει τον πολιτικό της λόγο και να απαγκιστρωθεί από δογματικές αντιλήψεις που είχαν απορριφθεί έτσι κι αλλιώς από τις κοινωνίες, άφησε όλο τον χώρο σε άλλους.

Ο νέος Κουβανός πρόεδρος, Μιγκέλ Ντίας-Κανέλ, δείχνει να έχει συνειδητοποιήσει αυτήν την αναγκαιότητα και για τον λόγο αυτόν προωθεί το νέο Σύνταγμα στην χώρα. Αν η Κούβα και ο κουβανικός λαός τα καταφέρουν τελικά με το νέο μοντέλο μπορεί να μην ανακόψουν πλήρως την δεξιά στροφή που έχει πάρει η Λατινική Αμερική και ο πλανήτης γενικότερα. Θα δείξουν όμως, για άλλη μία φορά, ότι ο άλλος δρόμος υπάρχει ακόμη.