Από τον Ψυχρό Πόλεμο στο Τζιχάντ

Ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ Φραγκλίνος Ρούσβελτ είχε πει κάτι μνημειώδες για τον δικτάτορα της Νικαράγουας Σομόζα, στενό σύμμαχο της Αμερικής. “Είναι ένα κάθαρμα, αλλά είναι το δικό μας κάθαρμα”. Τέτοιος ήταν και ο δικτάτορας του Παναμά στρατηγός Μανουέλ Νοριέγκα, άνθρωπος-κλειδί του Λευκού Οίκου στον Ψυχρό Πόλεμο που έλαβε χώρα στη Λατινική Αμερική. Ανατράπηκε από την στρατιωτική επιχείρηση των ΗΠΑ “Δίκαιη Υπόθεση” το 1989, κατά την διάρκεια της οποίας συνελήφθη από Αμερικανούς πεζοναύτες και οδηγήθηκε σε φυλακή στο Μαϊάμι.

Το κατηγορητήριο για τον πρώην ισχυρό άνδρα του Παναμά ήταν βαρύτατο. Περιλάμβανε από δολοφονίες πολιτικών του αντιπάλων, βασανιστήρια, διαφθορά, μέχρι και εμπόριο ναρκωτικών. Ήταν, όμως, παγκοσμίως γνωστό πως ο στρατηγός τα προηγούμενα χρόνια ήταν στενός σύμμαχος των ΗΠΑ. Υπήρξε έμμισθος συνεργάτης της CIA, ο άνθρωπος του προέδρου Ρόναλντ Ρήγκαν κατά την διάρκεια του “βρώμικου πολέμου” των ΗΠΑ στην Λατινική Αμερική κατά αριστερών κινημάτων και καθεστώτων. Ο ίδιος ο πρόεδρος Μπους είχε πολλές συναντήσεις μαζί του ως επικεφαλής της CIA, όταν ο μετέπειτα δικτάτορας ήταν ανώτατος αξιωματικός του παναμέζικου στρατού, προς τα τέλη της δεκαετίας του 1970.

Ο τρόπος που αναδείχθηκε στην εξουσία θυμίζει κατασκοπευτικό μυθιστόρημα του Τζον Λε Καρέ. Ήταν το δεξί χέρι του χαρισματικού στρατηγού Ομάρ Τορίχος που κυβερνούσε τον Παναμά από το 1968, έπειτα από ένα αναίμακτο στρατιωτικό πραξικόπημα. Ο Τορίχος, μία εμβληματική προσωπικότητα της Λατινικής Αμερικής, επέτυχε το 1977 το όνειρο της ζωής του. Η ιστορική συμφωνία του με τον τότε Δημοκρατικό πρόεδρο των ΗΠΑ Τζίμι Κάρτερ εξασφάλισε στον Παναμά τη διοίκηση της ομώνυμης Διώρυγας.

Η συμφωνία είχε προκαλέσει οργή στο συντηρητικό κατεστημένο στις ΗΠΑ. Ο μετέπειτα πρόεδρος των Ρεμπουπλικάνων Ρόναλντ Ρήγκαν είχε αποκαλέσει τον Τορίχος “φίλο των κομμουνιστών” και είχε δηλώσει: “η Διώρυγα κατασκευάστηκε από αμερικάνικα χέρια και θα μείνει σε αμερικάνικα χέρια“. Μετά την εκλογή στην προεδρία του Ρήγκαν τον Ιανουάριο του 1981, ο Τορίχος εκμυστηρεύτηκε σε μέλη της οικογένειας του ότι φοβόταν δολοφονία του. Λίγους μήνες αργότερα, τον Ιούλιο του 1981, είχε τραγικό τέλος. Σκοτώθηκε σε αεροπορικό δυστύχημα υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες.

Η κατάληψη της αμερικανικής πρεσβείας στο Ιράν

Την εξουσία στον Παναμά πήρε ο τότε αρχηγός των μυστικών υπηρεσιών της χώρας Μανουέλ Νοριέγκα. Ο Νοριέγκα είχε εκπαιδευτεί στην διαβόητη στρατιωτική ακαδημία της “Σχολής της Αμερικής” (όπως και άλλοι Λατινοαμερικανοί δικτάτορες). Οι σχέσεις του με την CIA ήταν τόσο στενές που λέγεται πως ο τότε αρχηγός της CIA Γουίλιαμ Κέισι αποκαλούσε τον Νοριέγκα “παιδί μου“.

Ο Παναμάς ήταν μόνο η κορυφή του παγόβουνου. Για το πανίσχυρο “στρατοβιομηχανικό σύμπλεγμα” και τα “γεράκια” των ΗΠΑ ο Κάρτερ ήταν ένας δειλός πρόεδρος. Τον κατηγορούσαν ότι αδυνατούσε να υπερασπιστεί τα συμφέροντα της Αμερικής και ότι ακολουθούσε εξωτερική πολιτική κατευνασμού. Με άλλα λόγια, απέφευγε την στρατιωτική δράση. Έλεγαν χαρακτηριστικά: “οι Σοβιετικοί εισέβαλαν στο Αφγανιστάν και ο Κάρτερ το μόνο που κάνει είναι εμπάργκο στους Ολυμπιακούς Αγώνες στην Μόσχα“.

Η ένοπλη κατάληψη της αμερικανικής πρεσβείας στην Τεχεράνη τον Νοέμβρη του 1979 από παραστρατιωτικούς του σιιτικού καθεστώτος και η αποτυχημένη απόπειρα διάσωσης που ακολούθησε, έδωσε την χαριστική βολή στην προεδρία Κάρτερ. Δημιουργήθηκε η εντύπωση πως οι Αμερικανοί, μετά το Βιετνάμ, χάνουν συνεχώς έδαφος και θα ήταν οι ηττημένοι του Ψυχρού Πολέμου. Στις ΗΠΑ είχε σημάνει συναγερμός.

Ρήγκαν, Σταλόνε και Τζακ Νόρις

Ακολούθησε η άνοδος στην εξουσία του πρώην ηθοποιού ταινιών γουέστερν Ρήγκαν που εγκαινίασε μία νέα εποχή για τις ΗΠΑ. Ο νέος πρόεδρος θεωρούσε πως η Αμερική έπρεπε να αντεπιτεθεί. Έβλεπε ότι η ήττα στο Βιετνάμ, που είχε προηγηθεί, δεν ήταν μόνο στρατιωτική. Ήταν πολιτική και το κυριότερο ηθική. Δημιούργησε μία συλλογική ενοχή στο αμερικάνικο έθνος. Για το νέο πρόεδρο αυτό έπρεπε να αλλάξει.

Η Αμερική θα επικρατήσει στον Ψυχρό Πόλεμο διότι είναι “ένα έθνος ευλογημένο από τον Θεό”, είναι στην πλευρά των καλών της ιστορίας. Ο μεγάλος της αντίπαλος η Σοβιετική Ένωση, “η Αυτοκρατορία του Κακού”, όπως την αποκαλούσε, θα ηττηθεί. Ήταν έτοιμος μέχρι και για πυρηνικό πόλεμο και υποστήριξε ένα θηριώδες εξοπλιστικό πρόγραμμα τον “Πόλεμο των Άστρων”.

Η κούρσα εξοπλισμών που ακολούθησε, σε συνδυασμό με τις εγγενείς παθογένειές της, γονάτισε τη σοβιετική οικονομία και οδήγησε μερικά χρόνια αργότερα τη Σοβιετική Ένωση στην κατάρρευση. Μέχρι και το Χόλιγουντ άλλαξε την περίοδο Ρήγκαν. Ο Σιλβέστερ Σταλόνε, στον ρόλο του βετεράνου του Βιετνάμ Τζον Ράμπο και ο Τζακ Νόρις, ως αμείλικτος διώκτης Αράβων τρομοκρατών, έγιναν τα νέα είδωλα της μαζικής κουλτούρας των ΗΠΑ.

Η «ανάσχεση» της σοβιετικής επιρροής

Ταυτοχρόνως, η ανάσχεση της σοβιετικής επιρροής στον Τρίτο Κόσμο έγινε για το νέο Αμερικανό πρόεδρο προτεραιότητα υψίστης εθνικής ασφαλείας. Θεωρούσε πως η άνοδος φιλομαρξιστικών κινημάτων, που έλαβε χώρα σε χώρες του Τρίτου Κόσμου από τα μέσα της δεκαετίας του 1970, ήταν ένα σχέδιο “σοβιετικής επέκτασης”. Η επιρροή της Ουάσιγκτον ήταν ανύπαρκτη σε μία σειρά από στρατηγικής σημασίας χώρες που περιλάμβαναν τις παλιές αποικίες της Πορτογαλίας στην Αφρική, το Αφγανιστάν στην Ασία, μέχρι την Λατινική Αμερική, την “πίσω αυλή των ΗΠΑ”.

Θεωρούσε μεγάλη απειλή για την αμερικανική ασφάλεια την ανατροπή της οικογένειας Σομόζα από το αριστερό κίνημα των Σαντινίστας στην Νικαράγουα το 1979. “Δεν θα επιτρέψουμε μία νέα Κούβα” ήταν το σύνθημα του προέδρου Ρήγκαν. Απέφυγε την απ’ ευθείας εμπλοκή των αμερικανικών ενόπλων δυνάμεων (εξαίρεση η εισβολή στην Γρανάδα) και προτίμησε την στήριξη εγχώριων σκληρών δικτατορικών καθεστώτων και αντικομμουνιστικών παραστρατιωτικών κινημάτων, τους οποίους βάφτισε “μαχητές της Ελευθερίας“.

Ναρκωτικά στον Παναμά, λαθρεμπόριο όπλων στο Ιράν

Ο Παναμάς μέσω του εμπορίου ναρκωτικών που έκανε το καθεστώς Νοριέγκα χρηματοδοτούσε τους Κόντρας, ακροδεξιούς αντάρτες που πολεμούσαν το καθεστώς των Σαντινίστας στη Νικαράγουα. Με αυτόν τον τρόπο ο πρόεδρος Ρήγκαν είχε αποφύγει τα διάφορα εμπόδια που έβαζαν κατά καιρούς το Κογκρέσο και τα ΜΜΕ. Μέχρι που ξέσπασε το σκάνδαλο Ιράν-Κόντρας το 1986.

Στο φως της δημοσιότητας ήρθε τότε η εμπλοκή της CIA σε εμπόριο ναρκωτικών στην Λατινική Αμερική και ταυτοχρόνως σε λαθρεμπόριο όπλων στο Ιράν του Χομεϊνί, προκειμένου να χρηματοδοτούνται οι Κόντρας στη Νικαράγουα. Το πρωτοφανές σκάνδαλο συγκλόνισε την Αμερική. Ήταν πολύ σοβαρότερο από το Watergate που είχε αναγκάσει τον Νίξον σε παραίτηση. Ο Ρήγκαν, όμως, δεν είχε την τύχη του πρώην Νίξον.

Ο συνταγματάρχης Νορθ, βοηθός του υπεύθυνου ασφαλείας του Λευκού Οίκου, έγινε το εξιλαστήριο θύμα. Όπως αποδείχθηκε, οι αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες πουλούσαν μυστικά όπλα στο αντιαμερικανικό Ιράν, το οποίο τότε βρισκόταν σε πόλεμο με το Ιράκ του Σαντάμ Χουσεΐν, που τότε ήταν σύμμαχος των ΗΠΑ. Γι’ αυτόν τον πόλεμο έχει μείνει ιστορική η ατάκα του Κίσινγκερ: “Κρίμα που δεν ήταν δυνατόν να χάσουν και οι δύο πλευρές”.

Όταν ο Ρήγκαν ενίσχυε τους τζιχαντιστές

Δέκα χρόνια μετά την κατάληψη της ιρανικής πρεσβείας, τον Νοέμβρη του 1989 πέφτει το Τείχος του Βερολίνου και προκαλείται ντόμινο που οδηγεί σε κατάρρευση όλα τα κομμουνιστικά καθεστώτα. Ο πρόεδρος Ρήγκαν πέτυχε έναν προσωπικό θρίαμβο, νίκησε στον Ψυχρό Πόλεμο και έκανε τις ΗΠΑ την μοναδική παγκόσμια υπερδύναμη.

Ο ίδιος ήταν περήφανος που στην θητεία του έκανε τους Σοβιετικούς να έχουν το “δικό τους Βιετνάμ” στο μακρινό Αφγανιστάν. Η συμβολή του ήταν αποφασιστική στην στήριξη των Αφγανών Μουτζαχεντίν, των ισλαμιστών ανταρτών που τότε πολεμούσαν τις σοβιετικές δυνάμεις κατοχής μαζί με χιλιάδες άλλους τζιχαντιστές από άλλες χώρες. Ανάμεσα στους εθελοντές ήταν και ο Οσάμα Μπιν Λάντεν, ο αρχηγός της οργάνωσης Αλ Κάϊντα, που συγκλόνισε όλη την ανθρωπότητα με τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου μερικά χρόνια αργότερα.

Σε αντίθεση με τον Νοριέγκα, τους Κόντρας, τους αντικομμουνιστές πολέμαρχους της Αφρικής που είναι πλέον μακρινές αναμνήσεις της ψυχροπολεμικής εποχής, η πολιτική του Ρήγκαν στο Αφγανιστάν είχε παρενέργειες που φθάνουν με πολύ δυναμική μέχρι τώρα. Η νίκη του τζιχαντιστών στο Αφγανιστάν είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός κύματος που μετέτρεψε τη τζιχάντ (ιερό πόλεμο) από ρητορική κραυγή σε κύμα που σαρώνει τον μουσουλμανικό κόσμο και έχει αιματοκυλήσει όχι μόνο το Ιράκ και τη Συρία, αλλά και μεγάλες δυτικές πόλεις.