Απών ο Τραμπ, παρών ο Ερντογάν – Η πιο τεταμένη σύνοδος G20 στην ιστορία

Μία αξιοσημείωτη απουσία: οι ΗΠΑ. Ο Τραμπ έχει δηλώσει ότι δεν θα παραστεί στη σύνοδο, επικαλούμενος αυτό που ο ίδιος χαρακτηρίζει ως «γενοκτονία» κατά των λευκών Νοτιοαφρικανών. Δεν υπάρχουν στοιχεία που να στηρίζουν αυτόν τον ισχυρισμό. Θα είναι η πρώτη φορά που οι ΗΠΑ δεν συμμετέχουν σε σύνοδο του G-20, γεγονός που θεωρείται πλήγμα για τον διεθνή διάλογο. Ακόμη χειρότερα, οι ΗΠΑ έχουν προειδοποιήσει την ομάδα να μην εκδώσει τελικό κοινό ανακοινωθέν. Οι ηγέτες της Ρωσίας και της Κίνας επίσης δεν θα παραστούν.

Το Γιοχάνεσμπουργκ απέχει λίγες ημέρες από τη φιλοξενία της Συνόδου Κορυφής των Ηγετών της G20, την ΠΡΩΤΗ φορά που η σύνοδος πραγματοποιείται στην Αφρική. Για τη Νότια Αφρική, θα έπρεπε να είναι μια στιγμή διπλωματικής αναβάθμισης: μια ευκαιρία να επιδείξει ηγεσία και την ικανότητά της να επηρεάζει συζητήσεις για την παγκόσμια ανάπτυξη, τη χρηματοπιστωτική μεταρρύθμιση και τη πολυμερή συνεργασία.

Η κόντρα του Τραμπ με τη Νότια Αφρική

Αντί γι’ αυτό, η προετοιμασία της συνόδου έχει επισκιαστεί από εντάσεις με τις ΗΠΑ, τροφοδοτούμενες σχεδόν αποκλειστικά από τις μεταβαλλόμενες και προκλητικές δηλώσεις του Αμερικανού προέδρου Τραμπ για τη Νότια Αφρική. Αρχικά, ο Τραμπ είχε αφήσει να εννοηθεί πως σκόπευε να μποϊκοτάρει τη σύνοδο. Έπειτα, μετά από μια συνάντηση με τον Ραμαφόσα τον Μάιο, ισχυρίστηκε ότι ίσως θα παραστεί.

Ωστόσο, στις αρχές του μήνα ανακοίνωσε εκ νέου ότι δεν θα συμμετάσχει, επικαλούμενος αποδομημένους ισχυρισμούς περί «λευκής γενοκτονίας» και επικρίνοντας τη Νότια Αφρική για την προσπάθειά της να ζητήσει λογοδοσία από το Ισραήλ στο Διεθνές Δικαστήριο (ICJ). Προχώρησε ακόμη περισσότερο, καλώντας να αποπεμφθεί η Νότια Αφρική από την G20, δηλώνοντας: «Είναι απόλυτη ντροπή ότι η G20 θα πραγματοποιηθεί στη Νότια Αφρική. Οι Αφρικανοί σκοτώνονται και σφαγιάζονται, και η γη και οι φάρμες τους καταλαμβάνονται παράνομα. Ανυπομονώ να φιλοξενήσω την G20 του 2026 στο Μαϊάμι, Φλόριντα!»

Οι ισχυρισμοί αυτοί, οι οποίοι έχουν ευρέως αμφισβητηθεί, έχουν συμβάλει στη διαμόρφωση ενός πιο ασταθούς πολιτικού κλίματος σε μια σύνοδο ήδη σημαδεμένη από αυξημένες γεωπολιτικές εντάσεις.

Άλλοι αρχηγοί κρατών έχουν επίσης επιβεβαιώσει ότι δεν θα παραστούν. Ο πρόεδρος της Αργεντινής θα στείλει τον υπουργό Εξωτερικών του. Ο πρόεδρος της Ρωσίας Βλαντιμίρ Πούτιν θα απουσιάζει λόγω του εντάλματος σύλληψης του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου εναντίον του για τον πόλεμο στην Ουκρανία, ενώ ο πρόεδρος της Κίνας Σι Τζινπίνγκ θα εκπροσωπηθεί από τον πρωθυπουργό Λι Τσιανγκ.

Παρόλο που οι χώρες του Παγκόσμιου Νότου – Ινδονησία, Ινδία, Βραζιλία και Νότια Αφρική ανέλαβαν διαδοχικά την προεδρία της G20, δεν έχουν ουσιαστική επιρροή στις αποφάσεις και την ισχύ της ομάδας.

Στο τραπέζι των “μεγάλων”

Στην G20, η «θέση στο τραπέζι» δεν σημαίνει απλώς συμμετοχή: αφορά την πραγματική ικανότητα μιας χώρας να επηρεάζει αποφάσεις και να καθορίζει τις προτεραιότητες. Για μικρές και μεσαίες χώρες του Παγκόσμιου Νότου, η θέση τους κινδυνεύει να είναι μόνο συμβολική, ειδικά όταν οι μεγάλες δυνάμεις όπως οι ΗΠΑ, η Κίνα και η Ρωσία απέχουν ή υποβαθμίζουν τη συμμετοχή τους. Χωρίς τη συμμετοχή των μεγάλων δυνάμεων, η δυνατότητα της G20 να λειτουργήσει ως αξιόπιστο φόρουμ μπορεί να αποδυναμωθεί θεμελιωδώς.

Οι επιπτώσεις της αμερικανικής απουσίας έγιναν σοβαρότερες όταν ο Τραμπ δήλωσε το Σαββατοκύριακο πως δεν θα αποδεχθεί τίποτα περισσότερο από μια δήλωση του προεδρεύοντος. Αυτό σημαίνει ότι η G20 είναι σχεδόν απίθανο να καταλήξει σε κοινή διακήρυξη των ηγετών, για πρώτη φορά από την ίδρυσή της — κάτι που μπορεί να υποσκάψει τον ίδιο τον σκοπό της συνόδου και να αναδείξει τους περιορισμούς των μοντέλων που βασίζονται στη συναίνεση.

Η διακήρυξη των ηγετών αποτελεί τον βασικό άξονα της G20, αντικατοπτρίζοντας τη συμφωνία και λειτουργώντας ως σχέδιο δράσης για την αντιμετώπιση παγκόσμιων οικονομικών και πολιτικών ζητημάτων. Η δήλωση του προεδρεύοντος, αντιθέτως, αποτελεί πιο ανεπίσημο έγγραφο που εκδίδει η χώρα – προεδρεύουσα, και μπορεί να δημοσιευθεί ακόμη και χωρίς πλήρη συναίνεση.

Ο Ραμαφόσα υποστηρίζει ότι η απουσία των ΗΠΑ δεν θα εκτροχιάσει τις συζητήσεις. Ωστόσο, η μακροχρόνια πολιτική μη ευθυγράμμισης της Νότιας Αφρικής, παραδοσιακά διπλωματικό της πλεονέκτημα, καθίσταται όλο και πιο δύσκολο να διατηρηθεί σε μια κατακερματισμένη διεθνή τάξη, όπου οι μεγάλες δυνάμεις απαιτούν πιο σαφείς τοποθετήσεις.

Ο θεσμός δοκιμάζεται

Με τις ΗΠΑ, την Κίνα και τη Ρωσία απούσες, η Νότια Αφρική αντιμετωπίζει ένα δύσκολο ερώτημα ως η χώρα που φιλοξενεί: διαθέτει το απαραίτητο πολιτικό βάρος για να κατευθύνει τις συζητήσεις και να επιτύχει συναίνεση σε ένα φόρουμ του οποίου η αποτελεσματικότητα βασίστηκε ιστορικά στη συμμετοχή όλων των μεγάλων δυνάμεων; Η G20 δεν είναι μόνο διπλωματική πλατφόρμα, αλλά και χώρος διαπραγμάτευσης όπου αυτά τα κράτη διαμόρφωναν παραδοσιακά τα αποτελέσματα, καθόριζαν προτεραιότητες και δημιουργούσαν βάσεις συμφωνιών μεταξύ ανταγωνιστικών συμφερόντων.

Η απουσία του Τραμπ είναι ιδιαίτερα ανησυχητική, δεδομένης της πολιτικής και οικονομικής κυριαρχίας των ΗΠΑ στην παγκόσμια σκηνή. Πρόκειται επίσης για τη δεύτερη συνεχόμενη χρονιά όπου οι ΗΠΑ απουσιάζουν από σημαντικές συζητήσεις. Επί κυβέρνησης Μπάιντεν, οι Αμερικανοί αξιωματούχοι δίσταζαν να δεσμευτούν σε μακροπρόθεσμες πρωτοβουλίες, γνωρίζοντας ότι πιθανότατα θα ανατρέπονταν με την επιστροφή του Τραμπ στην εξουσία. Η απροθυμία του Τραμπ να εμπλακεί σηματοδοτεί επίσης ότι πολλές από τις προτεραιότητες που προώθησαν οι τέσσερις τελευταίες προεδρίες του Παγκόσμιου Νότου είναι μάλλον απίθανο να επιβιώσουν στο πρόγραμμα της επόμενης χρονιάς υπό την αμερικανική προεδρία της G20.

Παρά τις διαβεβαιώσεις του Ραμαφόσα ότι η σύνοδος θα προχωρήσει και ότι «η απουσία τους είναι δική τους απώλεια», η G20 θα δοκιμαστεί: η Νότια Αφρική καλείται να διατηρήσει τη δυναμική της ατζέντας και να δείξει ότι το φόρουμ παραμένει ουσιαστικό, ακόμα και σε μια παγκόσμια σκηνή όλο και πιο διχασμένη.