Διάδρομος Ζανγκεζούρ: Το νέο στοίχημα της Τουρκίας στον Καύκασο

Ως φυσική συνέπεια αυτής της βασικής εξελικτικής πορείας, η συστημική σχέση μεταξύ Τουρκίας και Αζερμπαϊτζάν εισήλθε σε νέα φάση με τον Δεύτερο Πόλεμο του Ναγκόρνο Καραμπάχ, όπου η Τουρκία μετείχε ενεργά προκειμένου ο θύλακας που ήταν για χρόνια υπό τον έλεγχο των Αρμενίων, να επιστρέψει στους Αζέρους. Αυτή η εμπλοκή εντάχθηκε σε θεσμικό και νομικό πλαίσιο με τη Διακήρυξη της Σούσα.

Το Αζερμπαϊτζάν, ως χώρα του Νότιου Καυκάσου, από τη μία προσπαθεί να ισορροπήσει με τη Ρωσία και από την άλλη με το Ιράν. Για μια χώρα που βρίσκεται περικυκλωμένη από μεγάλες δυνάμεις, η διπλωματική ευελιξία, η στρατηγική σύναψη σχέσεων με σημαίνοντα κράτη και η ενίσχυση της οικονομικής ανθεκτικότητας αποτελούν βασικά σημεία αναφοράς της εξωτερικής της στρατηγικής. Για αυτό τα τελευταία χρόνια, το Αζερμπαϊτζάν ενίσχυσε τις σχέσεις του με το Ισραήλ, τις ΗΠΑ και την ΕΕ, προσπαθώντας να εφαρμόσει στρατηγική αμοιβαίας εξάρτησης.

Οι σχέσεις Τουρκίας-Αζερμπαϊτζάν έχουν ενισχυθεί τα τελευταία χρόνια λόγω πολιτισμικών δεσμών, ιστορικών αφηγήσεων και κοινής αντίληψης απειλών, με θετική επίδραση της ηγετικής διπλωματίας. Για την Τουρκία, η ασφάλεια, η ισορροπία και η σταθερότητα στον Νότιο Καύκασο – όπου ανήκει και το Αζερμπαϊτζάν – είναι μεγάλης σημασίας. Και αυτό διότι η υπέρμετρη ρωσική επιρροή σε αυτή την περιοχή συνιστά απειλή για τον βόρειο και ανατολικό άξονα της Τουρκίας. Οι γεωπολιτικές θέσεις της Γεωργίας, της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν είναι κρίσιμες για την Άγκυρα.

O Διάδρομος Ζανγκεζούρ

Ο Διάδρομος Ζανγκεζούρ είναι μια γραμμή μεταφοράς μήκους 43 χιλιομέτρων, που στοχεύει να ενώσει το Αζερμπαϊτζάν με τον θύλακα Ναχτσιβάν (Ναχιτσεβάν) μέσω Αρμενίας. Για την Άγκυρα και το Μπακού, η ενεργοποίησή του θα μπορούσε να ενισχύσει την οικονομική ανάπτυξη τους, την περιφερειακή ολοκλήρωση και κυρίως να διαμορφώσει μια εναλλακτική γεωπολιτική ισορροπία δυνάμεων στον Νότιο Καύκασο, μακριά από τη ρωσική επιρροή. Θεωρούν ότι η οικονομική ενοποίηση που λείπει από την περιοχή, δεν έχει επιτευχθεί λόγω του ρωσικού παράγοντα, παρά το ενδιαφέρον των δυτικών δυνάμεων που εντάθηκε από τη δεκαετία του 1990.

Η λειτουργία του Διαδρόμου Ζανγκεζούρ θα αποτελέσει επίσης σημαντικό βήμα για την υλοποίηση του αποκαλούμενου “Κεντρικού Διαδρόμου” (Middle Corridor), που συνδέει την Κίνα, την Κεντρική Ασία και την Ευρώπη. Έτσι, οι εμπορικές σχέσεις ανάμεσα στις τρεις αυτές περιοχές θα εντατικοποιηθούν.

Οι πρόσφατες εξελίξεις αποκαλύπτουν δύο βασικές γεωπολιτικές αλήθειες: Την αποδυνάμωση του Ιράν και την απόσπαση της Ρωσίας από σοβαρά ζητήματα ασφαλείας. Και οι δύο χώρες φαίνεται πως έχουν εξαντλήσει – τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα – την επιρροή τους. Αυτό ανοίγει ένα παράθυρο ευκαιρίας για την Τουρκία να ενισχύσει τη δράση της στον Νότιο Καύκασο.

Προβλήματα για Ιράν-Ρωσία

Μετά τις επιθέσεις του Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου, το Ιράν έχει πληγεί σοβαρά στρατιωτικά και οικονομικά. Επομένως, δεν φαίνεται πιθανό να παίξει σύντομα έναν καθοριστικό ή μετασχηματιστικό ρόλο στην περιοχή. Η ασφάλεια και η βιωσιμότητα του καθεστώτος αποτελούν για το Ιράν υπαρξιακά ζητήματα, γεγονός που το ωθεί σε ευρύτερες διπλωματικές εμπλοκές και σε αναζήτηση εγγυήσεων ασφάλειας από γειτονικά κράτη.

Η Ρωσία, από την άλλη (της οποίας οι σχέσεις της με το Αζερμπαϊτζάν έχουν επιδεινωθεί ραγδαία) είναι αναγκασμένη να επικεντρωθεί στον πόλεμο στην Ουκρανία και τις διεθνείς επιπτώσεις του. Η στρατιωτική και διπλωματική της ενέργεια έχει στραφεί εκεί. Η αποτυχία ή η αποσταθεροποίηση στο ουκρανικό μέτωπο μπορεί να εξελιχθεί σε συστημικό πρόβλημα για τη Μόσχα.

Η νέα διπλωματική προσέγγιση της Τουρκίας που αναδείχθηκε κατά τη διάρκεια της Αραβικής Άνοιξης αποτυπώνει μια πολυδιάστατη και πολυεπίπεδη εξωτερική πολιτική. Αυτή η προσέγγιση δεν αντανακλάται μόνο στις διεθνείς εμπλοκές, τη δυναμική παρέμβασης και τη μεταβολή της πολιτικής κουλτούρας, αλλά φαίνεται και στο νέο θεσμικό πλαίσιο.

Το υπουργείο Εξωτερικών, η ΜΙΤ (Υπηρεσία Πληροφοριών) και οι Τουρκικές Ένοπλες Δυνάμεις (TSK) συνεργάστηκαν στενά, όπως φάνηκε χαρακτηριστικά στον Δεύτερο Πόλεμο του Καραμπάχ. Η νέα στρατηγική διαδικασία που οικοδομήθηκε με το Αζερμπαϊτζάν διαμορφώθηκε με τη συνεργασία αυτών των τριών θεσμών.

Στο πλαίσιο αυτής της νέας εξωτερικής πολιτικής, η Τουρκία θεωρεί σημαντικό να ενισχυθούν οι οικονομικές και διπλωματικές σχέσεις στον Νότιο Καύκασο. Ο διάλογος που ξεκίνησε μεταξύ Τουρκίας και Αρμενίας είναι ένα καλό δείγμα. Αν και οι διαπραγματεύσεις μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν συχνά συναντούν δυσκολίες λόγω εσωτερικών πολιτικών ισορροπιών, εντούτοις προχωρούν γενικά προς τη σωστή κατεύθυνση. Η ανάπτυξη των διπλωματικών σχέσεων με την Αρμενία μπορεί να αποτελέσει καταλύτη για την υλοποίηση του Διαδρόμου Ζανγκεζούρ.

Επιπλέον, ρόλο παίζει και η αυξανόμενη οικονομική, γεωπολιτική και στρατηγική σημασία του Οργανισμού Τουρκικών Κρατών. Η Τουρκία, ως μέλος, έχει αναδειχθεί σε ρυθμιστική δύναμη στην Κεντρική Ασία και έχει ενισχύσει την αλληλεπίδραση με τις χώρες της περιοχής. Οι εντάσεις στις σχέσεις της Άγκυρας με ορισμένα κράτη της περιοχής εξομαλύνθηκαν εντός αυτού του οργανισμού. Η ενεργοποίηση του Διαδρόμου Ζανγκεζούρ αναμένεται να ενισχύσει την ολοκλήρωση του “Τουρκικού Κόσμου”.

Η Διακήρυξη της Σούσα προσέδωσε θεσμική μορφή στις σχέσεις Τουρκίας-Αζερμπαϊτζάν. Οι σχέσεις των δύο χωρών έχουν εισέλθει σε μια στρατηγική πορεία συνεργασίας και εκτιμάται ότι η ενοποίηση σε πολλούς τομείς είναι αναπόφευκτη μεσοπρόθεσμα. Η ενεργοποίηση του Διαδρόμου Ζανγκεζούρ θα είναι κρίσιμος παράγοντας για την εδαφική διασύνδεση.