“Ειδική σχέση” ΕΕ-Τουρκίας, αλλά όχι ένταξη

Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έκλεισε το 2017 με επίσκεψη στη μνημονιακή Ελλάδα και καλωσόρισε το 2018 με επίσκεψή του σε μια από τις ισχυρότερες χώρες-μέλη, στη Γαλλία. Στο πλαίσιο της προσπάθειάς του να σπάσει το κλίμα άτυπης πολιτικής απομόνωσης, ο Τούρκος πρόεδρος συναντήθηκε χθες με τον Γάλλο ομόλογό του. Το κεντρικό πολιτικό στοιχείο των συνομιλιών τους είναι η ευθεία πρόταση του Εμανουέλ Μακρόν για σύναψη μιας ειδικής προνομιακής σχέσης, χωρίς αυτό να αποκλείει τυπικά την ένταξη της Τουρκίας, αλλά ούτε και να την εγγυάται.

Ο Ερντογάν, σύμφωνα με την Daily Sabah, είχε δηλώσει: “Θα πραγματοποιήσω την πρώτη μου επίσκεψη στην Ευρώπη [από τις αρχές του 2018] για να συναντήσω τον φίλο μου Εμανουέλ Μακρόν“. Κατά την συνάντησή τους οι δύο ηγέτες συζήτησαν για θέματα ασφάλειας, άμυνας αλλά και για την ενταξιακή πορεία της Τουρκίας. Πρόκειται για το πρώτο ταξίδι του Τούρκου προέδρου στη Γαλλία μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα τον Ιούλιο του 2016 και το κύμα συλλήψεων και απολύσεων που ακολούθησε.

Οι ευρωτουρκικές σχέσεις επιδεινώθηκαν περαιτέρω όταν χώρες-μέλη της ΕΕ δεν είχαν επιτρέψει σε Τούρκους υπουργούς να πραγματοποιήσουν συγκεντρώσεις σε ευρωπαϊκές πόλεις, προκειμένου να κερδίσουν τις ψήφους Τούρκων μεταναστών στο δημοψήφισμα για την διεύρυνση των εξουσιών του προέδρου. Ο Ερντογάν επιδόθηκε σε μια σειρά απειλών και προσβολών εναντίον Ευρωπαίων, κατηγορώντας τους αφενός για ρατσισμό, αφετέρου ότι φιλοξενούν “τρομοκράτες του PKK”.

Η ένταξη που δεν έρχεται

«Δυστυχώς, κάναμε τα πρώτα βήματα το 1963. Και τώρα είναι 54 χρόνια που η Τουρκία περιμένει στον προθάλαμο της ΕΕ», είπε ο Ερντογάν στον Μακρόν. Από την πλευρά του, ο Γάλλος πρόεδρος επιβεβαίωσε ότι η αναμονή της Τουρκίας για ένταξη στην ΕΕ απέχει πολύ από το τέλος και πρότεινε στο μεταξύ μια ειδική εταιρική σχέση. Η τρέχουσα διαδικασία “δεν επιτρέπει την επίτευξη αποτελέσματος τα επόμενα χρόνια“, δήλωσε ο Μακρόν στην κοινή συνέντευξη Τύπου με τον Ερντογάν, προσθέτοντας ότι είναι υποκριτικό να κοροϊδεύουμε την Τουρκία.

Ο Ερντογάν κατέστησε σαφές ότι η Τουρκία δεν θα περιμένει για πάντα. “Δεν μπορεί κανείς μόνιμα να ζητάει μόνιμα από την Τουρκία να περιμένει να ενταχθεί στην ΕΕ“, είπε, προσθέτοντας ότι η απογοήτευση για την στάση των Ευρωπαίων ενδέχεται να ωθήσει την Άγκυρα να γυρίσει την πλάτη της στην Ευρώπη.

Όπως προκύπτει και από αυτές τις δηλώσεις, αυτό που εδώ και χρόνια συζητείται στα ανώτατα κλιμάκια της ΕΕ μπήκε ρητά στο τραπέζι από τον Μακρόν. Το περιεχόμενο της “ειδικής σχέσης” δεν έχει ποτέ συγκεκριμενοποιηθεί, αλλά στην πραγματικότητα σημαίνει πρόσδεση της Τουρκίας στο ευρωπαϊκό άρμα, χωρίς η Τουρκία να δεσμεύεται από το κοινοτικό δίκαιο και τις ευρωπαϊκές προδιαγραφές, αλλά και χωρίς να συμμετέχει στα όργανα λήψης αποφάσεων.

Ο Μακρόν υπογράμμισε ότι οι δύο ηγέτες είχαν ειλικρινείς συνομιλίες σχετικά με την ενταξιακή πορεία της Τουρκίας, αλλά και την κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων εκεί. Και ουσιαστικά έθεσε το πλαίσιο της “ειδικής σχέσης”: «Πρέπει να σκεφτούμε το ενδεχόμενο να επανεξετάσουμε αυτή τη σχέση όχι στο πλαίσιο της διαδικασίας ένταξης, αλλά πιθανόν μιας συνεργασίας, μιας εταιρικής σχέσης με τελικό σκοπό (…) να διασφαλίσουμε την “αγκίστρωση” της Τουρκίας και του τουρκικού λαού στην Ευρώπη και ότι το μέλλον της (Τουρκίας) θα οικοδομείται με το βλέμμα στην Ευρώπη και μαζί με την Ευρώπη».

Προσέθεσε ότι κύριος στόχος είναι διατηρηθεί η Τουρκία, που είναι μέλος του ΝΑΤΟ, “αγκυροβολημένη” στην Ευρώπη και το «να χτίσει το μέλλον της στραμμένη προς την Ευρώπη». Προς το παρόν, οι δύο χώρες υπέγραψαν αμυντικές, τραπεζικές και εμπορικές συμφωνίες, συμπεριλαμβανομένης της προγραμματισμένης πώλησης 25 γαλλικών αεροσκαφών A330 στην Turkish Airlines.

Τα ανθρώπινα δικαιώματα

Δυσάρεστη έκπληξη για τον Τούρκο πρόεδρο ήταν οι περίπου 30 ακτιβιστές από τους Δημοσιογράφους χωρίς Σύνορα, που τον περίμεναν έξω από την Τουρκική Πρεσβεία. Οι δημοσιογράφοι κρατούσαν εικόνες φυλακισμένων δημοσιογράφων και διαμαρτύρονταν για την επιδείνωση της ελευθερίας του Τύπου και τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Τουρκία.

Σημειώνεται ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα εκεί δέχονται αλλεπάλληλα πλήγματα από την κυβέρνηση Ερντογάν. Περίπου 17 δημοσιογράφοι βρέθηκαν μπροστά στο εδώλιο του κατηγορουμένου τα Χριστούγεννα για τον υποτιθέμενο ρόλο τους σε τρομοκρατική οργάνωση. Άλλοι 150 δημοσιογράφοι βρίσκονται στις φυλακές.

Δεύτερη έκπληξη για τον Τούρκο ηγέτη ήταν όταν μια ομάδα διαδηλωτών, κυρίως κουρδικής καταγωγής, προσπάθησε να φτάσει στο προεδρικό μέγαρο, αλλά η αστυνομία την απώθησε. Τα κόμματα της Αριστεράς έχουν επικρίνει την επίσκεψη του Ερντογάν στη Γαλλία, η οποία πραγματοποιήθηκε μια μέρα πριν την 5η επέτειο από τις δολοφονίες στο Παρίσι τριών γυναικών κουρδικής καταγωγής που ήταν στελέχη του ΡΚΚ. “Το γαλλικό δικαστικό σύστημα επεσήμανε την εμπλοκή των τουρκικών μυστικών υπηρεσιών σε αυτό το έγκλημα“, επισήμανε το Κομμουνιστικό Κόμμα Γαλλίας.

Ο Μακρόν δήλωσε ότι έθεσε στον Ερντογάν τα ζητήματα της ελευθεροτυπίας και των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δίνοντας στον Τούρκο ηγέτη ένα κατάλογο δημοσιογράφων και μη δημοσίων υπαλλήλων που θεωρεί ότι στοχοποιήθηκαν αδίκως μετά την καταστολή του πραξικοπήματος. “Θα βρούμε συγκεκριμένες και πραγματικές λύσεις που θα επιτρέψουν την επίλυση των λίγων περιπτώσεων και να διευθετήσουμε αυτό που μερικές φορές ήταν μια παρανόηση, μια βλαβερή παρεξήγηση“, δήλωσε ο Μακρόν. Ο Ερντογάν απάντησε ότι ορισμένοι “αρθρογράφοι και διαμορφωτές της κοινής γνώμης είναι οι κηπουροί της τρομοκρατίας“.

Η στάση της ΕΕ

Η Κομισιόν δήλωσε την Πέμπτη ότι επιδιώκει καλύτερους δεσμούς με την Άγκυρα, λόγω και του μεταναστευτικού προβλήματος. Οι δύο πλευρές έχουν συνάψει σχετική συμφωνία από το 2015, με αντάλλαγμα δισεκατομμύρια ευρώ και άλλες παραχωρήσεις. Μία από αυτές ήταν και η κατάργηση της βίζας για τους Τούρκους που επισκέπτονται την ΕΕ. Η βίζα συνεχίζει να ισχύει, επειδή η ΕΕ θεωρεί ότι το τουρκικό κράτος δεν έχει ικανοποιήσει όλες τις προϋποθέσεις.

“Η Τουρκία παραμένει στρατηγικός εταίρος σε πολλά μέτωπα από την ασφάλεια έως τη μετανάστευση” δήλωσε η εκπρόσωπος της Κομισιόν. “Συνεχίζουμε να υλοποιούμε από μέρους μας την συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας“, ανέφερε, σημειώνοντας ότι οι σχέσεις είναι στενές. Πρόσθεσε επίσης ότι “Φυσικά, κάθε φορά που χρειαζόμαστε να θυμηθούμε τις ευρωπαϊκές αρχές, οι οποίες πρέπει να γίνουν σεβαστές, το κάνουμε“.

Ο Ερντογάν, ύστερα από το αποτυχημένο στρατιωτικό πραξικόπημα του Ιουλίου του 2016, έκανε επανειλημμένες εκκλήσεις για την επαναφορά της θανατικής ποινής. Κινήσεις σαν αυτές θέτουν σε κίνδυνο την ενταξιακή πορεία, αλλά παρά τις εκκλήσεις του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για επίσημο τερματισμό των παγωμένων ενταξιακών διαπραγματεύσεων της Τουρκίας, τα κράτη-μέλη προς το παρόν αποφεύγουν να κάνουν αυτό το βήμα.

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, στα τέλη του 2017, αποφάσισε να αναπροσανατολίσει την προενταξιακή οικονομική βοήθεια στην Τουρκία σε τομείς όπως η Δικαιοσύνη και σε οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών. “Η Τουρκία προς το παρόν απομακρύνεται από την ΕΕ“, είχε δηλώσει ο πρόεδρος της Κομισιόν το Νοέμβριο.

Από την πλευρά του, υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας ζητάει ένα νέο ξεκίνημα στις γερμανοτουρκικές σχέσεις, παρά τα υφιστάμενα αγκάθια, μεταξύ των οποίων και η υπόθεση του δημοσιογράφου Ντενίζ Γιουσέλ. “Η Τουρκία δεν έχει κανένα πρόβλημα με τη Γερμανία. Η Γερμανία έχει πρόβλημα με την Τουρκία. Η Γερμανία δεν χάνει την ευκαιρία να επιτεθεί στην Τουρκία“, δήλωσε ο Τσαβούσογλου πριν λίγες ημέρες. Ο Γιουσέλ εργάζεται στην εφημερίδα Die Welt και έχει κρατηθεί στην Τουρκία για τους τελευταίους δέκα μήνες, χωρίς καμία επίσημη κατηγορία.