Είναι εφικτή η συνύπαρξη των Ισραηλινών με τους Παλαιστίνιους;

Σε προηγούμενο άρθρο εξετάστηκε η κοινωνική και θρησκευτική διαστρωμάτωση της Ισραηλινής κοινωνίας, καθώς και η πολιτική πολυδιάσπαση που κάνουν επιθυμητή από τις ελίτ τη διατήρηση μιας μόνιμης κατάστασης έκτακτης ανάγκης και απειλών, προκειμένου να συσπειρώνονται οι Εβραίοι πολίτες και να αποφεύγεται η συζήτηση των διχαστικών θεμάτων. Με κίνδυνο να θεωρηθεί ξεπερασμένο από τις εξελίξεις, στο παρόν άρθρο θα εξεταστεί η Παλαιστινιακή πλευρά και θα γίνει προσπάθεια να καταδειχθεί ότι υπό τις παρούσες συνθήκες ακόμα και εάν ήθελε η Ισραηλινή πλευρά να διαπραγματευθεί μαζί της θα ήταν εξαιρετικά δύσκολη η επίτευξη συμφωνίας και η τήρησή της.

Θα πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι το όραμα ίδρυσης ανεξάρτητου κράτους κινητοποιεί τον Παλαιστινιακό λαό εδώ και δεκαετίες. Όμως οι ηγεσίες του χαρακτηρίζονται από εκτεταμένη διαφθορά, πολιτική διάσπαση και εξωτερικές επιρροές. Στα παραπάνω να προστεθούν και οι Ισραηλινές πολιτικές, οι οποίες αποτρέπουν την εμφάνιση μιας ενιαίας ηγετικής ομάδας, η οποία θα αναλάμβανε την ευθύνη της δημιουργίας ενός βιώσιμου και ειρηνικού κράτους. Δυστυχώς, τα εν λόγω χαρακτηριστικά και συνθήκες δεν φαίνεται ότι πρόκειται να αλλάξουν στο άμεσο μέλλον.

Φατριασμός και Εσωτερικές Διαιρέσεις

Ένα από τα κυριότερα εμπόδια για την ένωση του Παλαιστινιακού λαού είναι οι βαθιές διαιρέσεις μεταξύ των διάφορων πολιτικών και παραστρατιωτικών ομάδων. Αυτές συνίστανται σε ιδεολογικές, θρησκευτικές, σεχταριστικές, γεωγραφικές, ακόμη και προσωπικές. Η πιο γνωστή είναι αυτή μεταξύ της Χαμάς και της Παλαιστινιακής Αρχής (εφεξής ΠΑ). Από το 2007 οπότε η Χαμάς κατέλαβε την εξουσία στη Γάζα οι δύο Παλαιστινιακοί θύλακες ανέπτυξαν διακριτές αρχές και μορφές εξουσίας. Στο παρελθόν οι όποιες προσπάθειες συμφιλίωσης έγιναν έπεσαν στο κενό. Χονδρικά μπορεί να ειπωθεί ότι η Χαμάς πρεσβεύει μια σκληροπυρηνική στάση απέναντι στο Ισραήλ, ενώ αρνείται (μέχρι στιγμής) κάθε προσχέδιο ειρήνευσης που περιλαμβάνει τον αφοπλισμό της.

Από την άλλη πλευρά η ΠΑ γενικά αποδέχεται τη λύση των δύο κρατών με όρια που θα καθοριστούν από διεθνή διαμεσολάβηση. Σε αυτή την προοπτική ειρηνικής επίλυσης η Χαμάς ανακοίνωνε μέχρι πρόσφατα ότι δεν δεσμεύονταν για την τήρηση της όποιας συμφωνίας μεταξύ της ΠΑ και του Ισραήλ. Στις 23 Ιουλίου 2024, μετά από Κινεζική διαμεσολάβηση, 14 Παλαιστινιακές οργανώσεις / φράξιες, συμπεριλαμβανομένων της Φατάχ και της Χαμάς, υπέγραψαν τη Διακήρυξη του Πεκίνου, με την οποία υπόσχονταν εθνική ενότητα και τη δημιουργία προσωρινής κυβέρνησης εθνικής ενότητας για την ανοικοδόμηση της Γάζας μετά το τέλος του πολέμου. Τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους υπήρξε συμφωνία στο Κάιρο μεταξύ της Χαμάς και της Φατάχ για τον σχηματισμό μικτής επιτροπής που θα επιβλέψει την ανοικοδόμηση της Γάζας.

Παρόλα αυτά, σύμφωνα με ορισμένους αναλυτές, οι εν λόγω συμφωνίες είναι αρκετά γενικόλογες και περισσότερο ευχολόγια παρά περιγραφή συγκεκριμένων βημάτων για την υλοποίησή τους σε καθορισμένο χρόνο ή δημιουργία μηχανισμών επίβλεψης των συμφωνηθέντων. Επιπρόσθετα η τελευταία συμφωνία συναντά την απόλυτη άρνηση του Ισραήλ να δεχτεί οποιοδήποτε ρόλο για τη Χαμάς στα Παλαιστινιακά εδάφη μετά το τέλος του πολέμου. Εάν η προηγούμενη εμπειρία μπορεί να αποτελέσει οδηγό για την εκτίμηση όσων πρόκειται να συμβούν, τότε μάλλον και η παρούσα συμφωνία θα έχει την τύχη των προηγούμενων. Εννοείται επίσης ότι οι βασικές διαφορές μεταξύ της Φατάχ και της Χαμάς αναφορικά με τις μορφές πάλης και τις σχέσεις με το Ισραήλ, καθιστούν πολύ δύσκολο τον σχηματισμό μιας βιώσιμης κυβέρνησης εθνικής ενότητας που θα ασκεί εξουσία και στις δύο περιοχές (Δυτική Όχθη και Λωρίδα της Γάζας).

Διαφθορά και Αδύναμοι Θεσμοί

Η διοίκηση της ΠΑ στη Δυτική Όχθη χαρακτηρίζεται από διαφθορά, νεποτισμό και αδιαφάνεια. Η Παλαιστινιακή οργάνωση ΑΜΑΝ προβαίνει σε συστηματική καταγραφή και ανάλυση της κατάχρησης κεφαλαίων, της ευνοιοκρατίας, των δικτύων πατρωνίας και λοιπών πρακτικών οι οποίες υποσκάπτουν τη λαϊκή εμπιστοσύνη στη διακυβέρνηση της ΠΑ. Η αντίληψη που έχει εδραιωθεί σε μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης είναι ότι η κυβέρνηση, σε συνεργασία με το Ισραήλ, υπηρετεί τα συμφέροντα των ελίτ και όχι του λαού.

Παρ’ όλες τις κυβερνητικές προσπάθειες φίμωσης των αντιπολιτευόμενων φωνών και προληπτικής λογοκρισίας, υπάρχουν εν τούτοις ανεξάρτητα Παλαιστινιακά ΜΜΕ που αγωνίζονται κατά της διαφθοράς και της διασπάθισης των κονδυλίων που προορίζονται για έργα υποδομής, καθώς και της ανθρωπιστικής βοήθειας που προορίζεται για τη Λωρίδα της Γάζας. Αυτό το περιβάλλον διαβρώνει την νομιμοποίηση της ΠΑ και τροφοδοτεί την απογοήτευση του λαού, αφήνοντας έτσι χώρο για την εμφάνιση και εξάπλωση διάφορων ριζοσπαστικών ομάδων που θεωρούνται περισσότερο αξιόπιστες και έντιμες.

Η διεθνής ανθρωπιστική βοήθεια που διανέμεται από τις διάφορες ΜΚΟ πολλές φορές κατευθύνεται στην εκτέλεση συγκεκριμένων έργων, σε μια προσπάθεια παράκαμψης των δυσκίνητων και διεφθαρμένων «κρατικών» μηχανισμών. Όμως με αυτό τον τρόπο η ΠΑ δεν έχει κίνητρο και δυνατότητες ελέγχου για να χρησιμοποιήσει τα εν λόγω κονδύλια προκειμένου να οικοδομήσει μηχανισμούς χρηστής διακυβέρνησης σε βάθος χρόνου.

Επίσης κάποιες φορές παρατηρείται επικάλυψη αρμοδιοτήτων και ελλιπής λογοδοσία. Επιπρόσθετα ο ίδιος ο γεωγραφικός διαχωρισμός σε δύο θύλακες που διοικούνται ο ένας από τη Χαμάς και ο άλλος από τη Φατάχ, οδηγεί σε αναποτελεσματική διακυβέρνηση. Συνέπεια των παραπάνω είναι ότι υπάρχουν δύο εξουσιαστικές ομάδες με αντιμαχόμενους ισχυρισμούς νομιμότητας που διαθέτουν διπλούς κυβερνητικούς θεσμούς (δικαστήρια, υπουργεία, κλπ) και υπηρεσίες ασφαλείας, οι οποίες έχουν συγκρουσιακές σχέσεις.

Εύκολα συνάγεται το συμπέρασμα ότι ο συντονισμένος σχεδιασμός κατασκευής έργων υποδομής, χάραξης οικονομικής και εξωτερικής πολιτικής, κλπ, είναι αδύνατος. Σε αμφότερα τα Παλαιστινιακά εδάφη και όχι μόνο με ευθύνη των Ισραηλινών, η καθημερινή ζωή των κατοίκων χαρακτηρίζεται από περιορισμούς στη μετακίνηση, στην απόκτηση και διατήρηση περιουσίας, στην πρόσβαση σε αμερόληπτους φορείς απονομής δικαίου. Κατά συνέπεια δυσχεραίνεται ο προγραμματισμός για την οικοδόμηση μιας σταθερής ζωής, για την εκπόνηση επενδυτικών και επιχειρηματικών σχεδίων και πάνω απ’ όλα για τη δημιουργία ενός βιώσιμου κράτους δικαίου. Όπως είναι γνωστό από την πολιτική επιστήμη το κοινωνικό συμβόλαιο εξασθενεί όταν οι πολίτες νιώθουν ότι οι Αρχές αποτυγχάνουν να εκπληρώσουν την αποστολή τους ή είναι συνένοχες σε καταχρήσεις.

Εξωτερικές Επεμβάσεις

Είναι γνωστή η μακροχρόνια υποστήριξη του Ιράν προς τη Χαμάς και την Ισλαμική Τζιχάντ τόσο σε στρατιωτικό, όσο και σε οικονομικό και ιδεολογικό επίπεδο. Αυτή μπορεί να δίνει ισχύ και σχετική νομιμότητα στη Χαμάς, αλλά παράλληλα την υποχρεώνει να εξαρτάται από έναν γεωπολιτικό δρώντα του οποίου η ατζέντα αποκλίνει από τα συμφέροντα του Παλαιστινιακού λαού. Το Ιράν προσπαθεί να επεκτείνει την περιφερειακή του επιρροή και να κατατρίβει το Ισραήλ. Στην πραγματικότητα δεν ενδιαφέρεται ή καλύτερα δεν επιθυμεί τη δημιουργία και οικοδόμηση ενός βιώσιμου, ανεξάρτητου Παλαιστινιακού κράτους σε ειρήνη με το Ισραήλ. Αυτή άλλωστε αποτελεί και τη βασικότερη κατηγορία της Φατάχ προς τη Χαμάς.

Επίσης πολλοί αναλυτές προειδοποιούν ότι το Ιράν εκμεταλλεύεται την αδύναμη και προβληματική διακυβέρνηση της ΠΑ, προκειμένου να ισχυροποιήσει αντίπαλες ένοπλες οργανώσεις στη Δυτική Όχθη. Πλέον του Ιράν, το Κατάρ, η Τουρκία, η Αίγυπτος και η Σαουδική Αραβία επεμβαίνουν ενεργά στην Παλαιστινιακή υπόθεση. Φυσικά και αυτές οι χώρες προσπαθούν να εκμεταλλευτούν τον αγώνα και τις φιλοδοξίες των Παλαιστινίων προκειμένου να προωθήσουν τα συμφέροντά τους, τα οποία πολλές φορές είναι αλληλοσυγκρουόμενα. Εννοείται ότι και αυτές στην πραγματικότητα δεν έχουν ως μέριμνά τους το συμφέρον του Παλαιστινιακού λαού και την μακροχρόνια ειρήνευση με το Ισραήλ.

Μια άλλη κατηγορία εμπλεκόμενων με την Παλαιστινιακή υπόθεση είναι οι διάφορες ΜΚΟ, οι οποίες όπως προαναφέρθηκε, πολλές φορές επιβάλλουν όρους για τη διανομή της ανθρωπιστικής βοήθειας, ή αποσκοπούν στη δημιουργία δημοσίων σχέσεων και προβολής του έργου τους, εστιάζοντας σε βραχυπρόθεσμα μέτρα ανακούφισης του πληθυσμού. Επιπρόσθετα, δεν λείπουν οι κατηγορίες ότι με πρόσχημα την συγκέντρωση βοήθειας και εκτέλεσης διαφόρων έργων καρπώνονται μεγάλο μέρος των κεφαλαίων, με αποτέλεσμα μικρό μέρος της βοήθειας να φτάνει στα Παλαιστινιακά εδάφη ή, το χειρότερο, να καταλήγουν στη χρηματοδότηση της Χαμάς, του Λαϊκού Μετώπου για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PFLP), ή άλλων τρομοκρατικών οργανώσεων.

Ένας άλλος παράγοντας που ασκεί μεγάλη επιρροή είναι η Παλαιστινιακή διασπορά. Μεγάλο μέρος του λαού είναι πρόσφυγες στο Λίβανο, την Ιορδανία τη Συρία και αλλού. Τα δικαιώματα, οι σχέσεις τους με την πατρογονική γη και οι περιουσίες που άφησαν πίσω είναι μέρη μιας πολύπλοκης εξίσωσης, ενώ οι φιλοξενούσες χώρες εκμεταλλεύονται ή πολιτικοποιούν τα θέματά τους για να προωθήσουν τα δικά τους συμφέροντα. Η όποια λύση προταθεί θα πρέπει μεταξύ άλλων να λαμβάνει υπόψη της το δικαίωμα επιστροφής όσων το επιθυμούν, τα θέματα υπηκοότητας και αποζημιώσεων, περιπλέκοντας ένα ήδη πολύ μπερδεμένο κουβάρι.

Η Ισραηλινή πολιτική

Πέρα από τα εσωτερικά τους θέματα, οι Παλαιστίνιοι πρέπει να αντιμετωπίζουν και την Ισραηλινή στρατηγική που αποσκοπεί στην αποτροπή εμφάνισης μιας ηγετικής προσωπικότητας που θα μπορούσε να ενώσει τον λαό και να προωθήσει την δημιουργία ενός αδιαίρετου, ανεξάρτητου και βιώσιμου κράτους, με χαρακτηριστικότερη περίπτωση του Μαρουάν Μπαργκούτι. Το Ισραήλ επί δεκαετίες φροντίζει να συλλαμβάνει, να φυλακίζει ή να σκοτώνει Παλαιστίνιους οι οποίοι έχουν τα προσόντα να ενώσουν τις διάφορες αλληλοσπαρασσόμενες φατρίες. Ομοίως το Ισραήλ συχνά χρησιμοποιεί διάφορες μεθόδους για την διάλυση οργανώσεων πολιτών, ή συλλαμβάνει / σκοτώνει κοινωνικούς ακτιβιστές στη Γάζα ή τη Δυτική Όχθη οι οποίοι θα μπορούσαν να οικοδομήσουν ευρύτερα κοινωνικά δίκτυα ή πολιτικά κινήματα.

Δεν είναι μόνο στην ισοπεδωμένη Λωρίδα της Γάζας, αλλά και στη Δυτική Όχθη οι Ισραηλινές στρατιωτικές επιχειρήσεις, η επέκταση των εποικισμών, τα σημεία ελέγχου (checkpoints), οι κατασχέσεις γης, οι κατεδαφίσεις κτιρίων και οι συστηματικές επιδρομές καθιστούν αδύνατη τη δημιουργία ενός λειτουργικού Παλαιστινιακού κράτους με εδαφική συνέχεια και προοπτικές οικονομικής ανάπτυξης. Αποτρέπουν επίσης τον συντονισμό μεταξύ των διαφόρων ομάδων πολιτών, δυσχεραίνουν την άσκηση πολιτικής από την τοπική αυτοδιοίκηση και το κυριότερο, ενσταλάζουν το φόβο και το μίσος στις ψυχές των ανθρώπων.

Επιπρόσθετα, η κατάσταση στη Δυτική Όχθη και τη Λωρίδα της Γάζας χαρακτηρίζεται από το καθεστώς της Ισραηλινής Κατοχής και της εφαρμογής στρατιωτικού νόμου, αεροναυτικού αποκλεισμού και ελέγχου των εξωτερικών συνόρων. Οι εν λόγω περιορισμοί μειώνουν εξαιρετικά εάν δεν εξαλείφουν την ικανότητα οικοδόμησης αξιόπιστων θεσμών, βιώσιμης οικονομίας, υποδομών και γενικά των απαραίτητων χαρακτηριστικών μιας κρατικής οντότητας.

Οι Ισραηλινές κυβερνήσεις, ιδιαίτερα αυτές που περιλαμβάνουν στη σύνθεσή τους σκληροπυρηνικούς πολιτικούς, έχουν επανειλημμένα αντιταχθεί σε οποιαδήποτε προοπτική δημιουργίας ανεξάρτητου Παλαιστινιακού κράτους, ή στην καλύτερη περίπτωση έχουν θέσει όρους οι οποίοι είναι απαράδεκτοι από την πλειοψηφία των Παλαιστινίων, όπως είναι ο κατατεμαχισμός της εδαφικής επικράτειας και το κυριότερο η περιορισμένη εθνική κυριαρχία. Το πλέον πρόσφατο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η στάση του Πρωθυπουργού Νετανιάχου. Αυτή η στάση αποθαρρύνει και απαξιεί τους πιο διαλλακτικούς Παλαιστίνιους και ευνοεί την ανάπτυξη ριζοσπαστικών ομάδων, ενώ διχάζει τις ηγετικές ομάδες αναφορικά με την στάση που θα πρέπει να τηρήσουν απέναντι στο Ισραήλ.

Οι Προοπτικές δεν είναι ευοίωνες

Καταληκτικά μπορεί να ειπωθεί ότι υπάρχουν σχεδόν ανυπέρβλητα εμπόδια στον οδικό χάρτη για τη δημιουργία ενός βιώσιμου Παλαιστινιακού κράτους. Υπό τις παρούσες συνθήκες οι Παλαιστίνιοι παραμένουν διχασμένοι, ευάλωτοι και χειραγωγούμενοι. Βασική προϋπόθεση είναι να υπάρξει συμφιλίωση μεταξύ των Παλαιστινιακών φραξιών, προκειμένου να προκύψει μία σταθερή και γενικά αποδεκτή ηγετική ομάδα, άρα αξιόπιστη, η οποία θα διαπραγματευθεί με την Ισραηλινή πλευρά. Στο εσωτερικό θα πρέπει να καταπολεμηθεί η διαφθορά και να αφοπλιστούν οι διάφορες τρομοκρατικές οργανώσεις, με παράλληλη ενίσχυση αμερόληπτων και πατριωτικών υπηρεσιών ασφαλείας.

Από την άλλη πλευρά θα πρέπει να αλλάξει (μέσω άλλης ηγεσίας ή διεθνούς πίεσης) η πολιτική της δεύτερης αναφορικά με τους εποικισμούς, την Κατοχή και την αναγνώριση ενός Παλαιστινιακού κράτους. Η όλη διαδικασία προϋποθέτει την μακροχρόνια και ενεργό εμπλοκή του διεθνούς παράγοντα και κυρίως των ΗΠΑ και της Κίνας, οι οποίοι θα επιβάλουν και τις διαδικασίες και μηχανισμούς επίβλεψης των συμφωνηθέντων.

Αλήθεια πόσοι πιστεύουν ότι μπορούν να εκπληρωθούν οι ανωτέρω προϋποθέσεις και η δημιουργία ενός βιώσιμου και ανεξάρτητου Παλαιστινιακού κράτους στο προβλεπτό μέλλον να μην είναι μία ακόμη ευγενής διακήρυξη χωρίς ουσιαστικό περιεχόμενο;