“Είναι η Τουρκία ανόητε”…

Γράφει ο Θοδωρής Καρναβάς  – 

Όπου στον Τύπο γίνεται λόγος για την τουρκική επιθετικότητα, επαναλαμβάνεται σχεδόν πάντα η μόνιμη επωδός: Ο Ερντογάν και ο νεοοθωμανισμός του ευθύνονται. Η θέση αυτή, βεβαίως, ανταποκρίνεται στη σημερινή έξαρση, στα διακηρυγμένα, εφαρμοζόμενα σχέδια και στις αλλεπάλληλες εμπρηστικές δηλώσεις της τουρκικής ηγεσίας. Παρά ταύτα, αποσιωπά ότι η Τουρκία ως κράτος είναι η ρίζα της επιθετικότητας.

Είναι η άποψη αυτή λαθεμένη, γιατί υπονοεί ότι πριν από τον Ερντογάν η Τουρκία υπήρξε μια χώρα εντός του Διεθνούς Δικαίου, ή ότι έστω η επιθετικότητα και παραβατικότητά της ήταν πολύ πιο ήπιες. Και γιατί, ακόμα χειρότερα, υπονοεί ότι μια Τουρκία χωρίς τον Ερντογάν θα μπορούσε να γίνει και πάλι ένας καλός γείτονας. Ουδέν αναληθέστερο αυτών.

Η επιθετικότητα της Τουρκίας υπάρχει όσο υπάρχει το κράτος αυτό με οποιαδήποτε μορφή, ή ως Οθωμανική Αυτοκρατορία ή ως Τουρκική Δημοκρατία από το 1923 και μετά. Άλλοτε η επιθετικότητα είναι σε έξαρση και άλλοτε σε ύφεση, ανάλογα και με την εσωτερική κατάσταση της χώρας και τις διεθνείς συγκυρίες. Είναι, όμως, πάντα εκεί, να μας υπενθυμίζει τον εγγενή χαρακτήρα του τουρκικού κράτους. Κοινό διαχρονικό γνώρισμα από την εποχή των σουλτάνων έως την εποχή του κεμαλισμού και τώρα του νεοοθωμανισμού υπήρξε πάντα η καταπίεση των λαών στο εσωτερικό της χώρας και η τάση για επεκτατικότητα έναντι των γειτόνων της.

Επανάληψη της ιστορίας

Αναρίθμητα τα παραδείγματα μόνο τα τελευταία 100 χρόνια, ως συνέχεια της προγενέστερης Τουρκοκρατίας: Στο εσωτερικό, γενοκτονίες, εκτοπίσεις, διωγμοί και καταπίεση Αρμενίων, Αράβων, Ελλήνων, Κούρδων, Αλεβιτών και άλλων. Προπυλακισμοί, δολοφονίες, φυλακίσεις αντιφρονούντων σε λευκά κελιά και φίμωση του Τύπου.

Στο εξωτερικό, πάρανομες εισβολές, κατοχές και εποικισμοί σε Αλεξανδρέττα, Ιράκ, Συρία, Κύπρο, Κουρδιστάν. Διαρκής επιθετικότητα-παραβατικότητα σε Αιγαίο και ανατολική Μεσόγειο. Ένα κράτος δυνάστης στο εσωτερικό για τους λαούς του και τρομοκράτης στο εξωτερικό για τους γείτονές του. Το τουρκικό καθεστώς είναι επεκτατικό εξωτερικά για τον ίδιο λόγο που είναι αυταρχικό εσωτερικά.

Η Τουρκία, ως ετερογενές, πολυεθνικό κράτος, δεν έχει αναφορά ούτε στο έθνος-κράτος της νεωτερικής Δύσης, ούτε σε νεότερη πολιτική συγκρότηση μακραίωνων εθνών (Έλληνες, Κινέζοι), ούτε σε μια πολυεθνική ένωση κατά τις σύγχρονες ομοσπονδίες. Συνολικά, δεν έχει αναφορά σε βασικές αρχές οικειοθελούς πολιτικής συγκρότησης με βάση το Δίκαιο. Οι όποιοι εσωτερικοί θεσμοί του κράτους δικαίου (Δικαιοσύνη κλπ) στην πράξη δεν είναι παρά διακοσμητικοί.

Αντιθέτως, η Τουρκία, ως κράτος και ιδεολογία, είναι το διαχρονικό αποτέλεσμα βίαιου εκτουρκισμού του κράματος εθνοτήτων της Μικράς Ασίας από μια ολιγάριθμη άρχουσα τάξη. Ταυτόχρονα, η ελίτ αυτή επιτίθεται διαρκώς στα όμορα κράτη με στόχο την κατάκτησή τους. Ειδικά η εξωτερική επέκταση είναι για το ίδιο το τουρκικό καθεστώς, όπως και για κάθε αυταρχικό καθεστώς, βασικός παράγοντας αναπαραγωγής και επιβεβαίωσης της ισχύος του.

Μέσα από την κατάκτηση μεγενθύνεται οικονομικά και δυναμώνει γεωπολιτικά. Και διότι όσο επεκτείνεται στα όμορα έθνη τόσο ισχυροποιείται εσωτερικά, επειδή ενσπείρει το φόβο, που είναι συνεκτικά αναγκαίος, ελλείψει άλλων ενοποιητικών στοιχείων. Συνεπώς, είναι για την ίδια την τουρκική ελίτ ζήτημα επιβίωσης η επίδειξη πυγμής και η καταστολή εσωτερικά, όπως και ο επεκτατισμός εξωτερικά.

Απατηλή η προσδοκία μεταμόρφωσης της Τουρκίας

Τις τελευταίες δεκαετίες, με αφορμή την περιώνυμη τουρκική υποψηφιότητα ένταξης στην ΕΕ, μεγάλες προσδοκίες καλλιεργήθηκαν για την «εξημέρωση του θηρίου». Η ανάσχεση της επιθετικότητας της Τουρκίας και η συμμόρφωσή της με το Διεθνές Δίκαιο θα ακολουθούσε τον εκδημοκρατισμό της στο πλαίσιο της αναμενόμενης ευθυγράμμισής της με το λεγόμενο ευρωπαϊκό κεκτημένο. Η προοπτική αυτή πλέον εξαφανίστηκε και κανείς δεν συζητά για αυτό, όπως ήταν εξάλλου λογικά αναμενόμενο.

Η προσδοκία αυτή αγνοούσε τη βασική ιστορική εμπειρία ότι ο επεκτατισμός και ο μη σεβασμός του Διεθνούς Δικαίου δεν είναι κατ’ ανάγκη ασύμβατα με τα δημοκρατικά καθεστώτα, τουλάχιστον τα δυτικά-αστικά, των τελευταίων 200 χρόνων. Επιπλέον, η προσδοκία αυτή αγνοούσε το γεγονός ότι η ΕΕ ήταν πάντα περισσότερο χώρος άσκησης πολιτικής ισχύος και απλών διακηρύξεων παρά απονομής δικαίου και εφαρμογής αρχών. Οι πάμπολλες αποκλίσεις του ευρωπαϊκού κεκτημένου το αποδείχνουν.

Όμως, ακόμα κι αν υπήρχε θεωρητική βάση για την παραπάνω προσδοκία, αυτή δε θα μπορούσε ποτέ να δικαιολογηθεί για την Τουρκία. Θα αρκούσε μόνο η πρόσφατη δήλωση του υπουργού Εξωτερικών Τσαβούσογλου αναφορικά με τα κριτήρια ένταξης στην ΕΕ: «Στην ουσία θα καταργήσουμε το κράτος μας, αν εφαρμόσουμε όλα όσα μας ζητούν για ανθρώπινα δικαιώματα και δημοκρατικούς θεσμούς». Με άλλα λόγια, το τουρκικό καθεστώς δεν θα διακινδύνευε ποτέ το θεμέλιο λίθο της ύπαρξής του: την αυταρχική δεσποτεία και τον επεκτατισμό του.

Ο διαμελισμός της Τουρκίας θα απελευθέρωνε και θα οδηγούσε σε ανεξάρτητη πολιτική συγκρότηση των διαφορετικών εθνοτήτων της, που με τη σειρά της θα οδηγούσε σε ομαλές σχέσεις με τα γειτονικά τους κράτη. Αυτό είναι πιθανόν μακροπρόθεσμα, όπως δείχνουν οι εξελίξεις στο Κουρδικό. Προφανώς, όμως, δεν ανήκει στη σφαίρα του εγγύς μέλλοντος και δεν εξυπηρετεί τις άμεσες ανάγκες της Ελλάδας.

Ένας επικίνδυνος μύθος

Η άποψη ότι η Τουρκία είναι επιθετική λόγω της εκάστοτε ηγεσίας της και κυρίως ότι μπορεί να αλλάξει δεν είναι σημερινή. Κάποτε έλεγαν ότι έφταιγε το κεμαλικό-στρατιωτικό κατεστημένο, όπως τώρα λένε ότι φταίνε οι νεοοθωμανοί. Είναι ένας ακόμα μύθος ισχυρής μερίδας της μεταπολιτευτικής ελληνικής ελίτ. Μιας ελίτ που έχει συστηματικά εγκαταλείψει εδώ και χρόνια τον ρόλο της πρωτοπορίας σε κάθε προσπάθεια προόδου και προστασίας της πατρίδας, προκειμένου να πρακτορεύσει εξωχώρια συμφέροντα και κατ’ αυτό τον τρόπο να μακροημερεύσει.

Πρόκειται για μύθο επικίνδυνο, διότι μας εθίζει στην ιδέα ότι η τουρκική απειλή μπορεί να είναι παροδική. Ως αποτέλεσμα, αδυνατούμε να δούμε τις πραγματικές διαστάσεις και το βάθος της απειλής και να προβούμε σε σχεδιασμό και υλοποίηση ικανής αποτροπής. Είναι ώρα να συνειδητοποιήσουμε ότι μυθεύματα που ματαιώνουν την αποτροπή εξέθρεψαν διαχρονικά την τουρκική επιθετικότητα. Είναι τώρα η ώρα ο μύθος αυτός να καταρριφθεί. Και να αναληφθούν άμεσα πολυεπίπεδες πρωτοβουλίες αποτροπής.