Είναι υπό κατάρρευση το ισλαμικό καθεστώς στο Ιράν;

Ακριβώς μία μέρα πριν την ιρανική επίθεση με πυραύλους στο Ισραήλ, είχε προηγηθεί ένα άλλο μήνυμα του Ισραηλινού πρωθυπουργού, απευθυνόμενο προς τον ιρανικό λαό. Στο μήνυμα του ο Νετανιάχου καλούσε επί της ουσίας σε ανατροπή του ισλαμικούς καθεστώτος μέσω κοινωνικής εξέγερσης, αναφέροντας μεταξύ άλλων ότι «όταν, επιτέλους, το Ιράν απελευθερωθεί – και αυτή η στιγμή θα έρθει πολύ νωρίτερα από ό,τι πιστεύεται – όλα θα είναι διαφορετικά». O Ισραηλινός πρωθυπουργός μιλούσε για… πλούτο και ευημερία που θα έρθει για τον ιρανικό λαό με την ανατροπή του καθεστώς, με το Ισραήλ να έχει ρόλο απελευθερωτή!

Το Ιράν, μέσω και του “Άξονα της Αντίστασης” που έχει συγκροτήσει στην Μέση Ανατολή (Χεζμπολάχ στον Λίβανο, Χούτι στην Υεμένη και σιιτικές πολιτοφυλακές στο Ιράκ και την Συρία) αποτελεί την μόνη ισλαμική χώρα που αντιπαρατίθεται σε στρατιωτικό επίπεδο με το Ισραήλ, την στιγμή που δεν συνορεύει μαζί του (μόνο εμμέσως, μέσω Λιβάνου) δεν είναι αραβική χώρα και μέχρι την επικράτηση της Ισλαμικής Επανάστασης το 1979 αποτελούσε έναν σταθερό “φίλο” του εβραϊκού κράτους στον μουσουλμανικό κόσμο, μαζί με την Τουρκία.

Το σημερινό καθεστώς είναι συνέχεια της Ισλαμικής Επανάστασης του 1979, ένα κοσμογονικό γεγονός στον ισλαμικό κόσμο, ουσιαστικά εφάμιλλο με την επανάσταση των μπολσεβίκων στην Ρωσία. Η Ισλαμική Επανάσταση ανέτρεψε τον, κατά την CIA, «αλαζόνα και μεγαλομανή» Σάχη, το καθεστώς του οποίου θα κατέρρεε σαν χάρτινος πύργος και ο “βασιλέας των βασιλέων” θα εγκατέλειπε εσπευσμένα τη χώρα.

Ο Σάχης έχασε τις φιλελεύθερες ελίτ της χώρας που είχαν πάψει από καιρό να υποστηρίζουν το αιμοσταγές και διεφθαρμένο καθεστώς του, ενώ ήταν μισητός για την τότε πανίσχυρη ιρανική κομμουνιστική αριστερά. Όμως η μεγαλύτερη απειλή για το καθεστώς προήλθε από τον Αγιατολάχ Χομεϊνί, έναν χαρισματικό σιίτη κληρικό, ο οποίος ζούσε στην εξορία από το 1965. Τα τζαμιά μετατράπηκαν σε χώρο υποδοχής της αντικαθεστωτικής δυσαρέσκειας, καθώς ήταν τα μόνα που είχαν ξεφύγει από το “άγρυπνο μάτι” της Σαβάκ, της τρομακτικής μυστικής αστυνομίας του Σάχη. Σε αυτά οι πιστοί άκουγαν τα μηνύματα του Χομεϊνί από το εξωτερικό, γραμμένα σε κασέτες ραδιοφώνου, όπου στο εξώφυλλο είχαν τίτλους από λαϊκά τραγούδια για να ξεγελάσουν την Σαβάκ!

Οι σιίτες στο προσκήνιο

Η Ισλαμική Επανάσταση του Φεβρουαρίου του 1979, αποτέλεσε ιστορικό ορόσημο για όλη την Μέση Ανατολή. Ο ιδρυτής της Ισλαμικής Δημοκρατίας θα στρεφόταν κατά του Ισραήλ και του “Μεγάλου Σατανά”, των Ηνωμένων Πολιτειών. Το Ιράν δεν ήταν πλέον ο άτυπος “χωροφύλακας” της Δύσης στην περιοχή, γεγονός που αποτέλεσε μία ιστορική γεωπολιτική ανατροπή.

Η Ισλαμική Επανάσταση είχε όμως και μία ισχυρή κοινωνική διάσταση, την οποία απέφυγε να διαγνώσει η ιρανική Αριστερά. Έφερε στο προσκήνιο της ιστορίας τους σιίτες μουσουλμάνους, τους απόκληρους του ισλαμικού κόσμου. Απόκληρους, ακόμα και στις αραβικές χώρες, όπου αποτελούσαν την πλειονότητα του πληθυσμού. Φοβούμενες την “εξαγωγή της επανάστασης” στο εσωτερικό τους, καθώς ο Χομεϊνί καλούσε ανοιχτά σε ανατροπή των “διεφθαρμένων μουσουλμανικών καθεστώτων”, οι σουνιτικές μοναρχίες του Κόλπου υποστήριξαν τον Σαντάμ Χουσείν, στον πόλεμο που κήρυξε κατά του Ιράν.

Ο στρατός του Σαντάμ είχε χρησιμοποιήσει ακόμα και χημικά όπλα, για πρώτη φόρα στη στρατιωτική ιστορία, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Δύση, η πλειονότητα των αραβικών κρατών (με την εξαίρεση του πατρός Άσαντ και του Καντάφι) και η Σοβιετική Ένωση είχαν υποστηρίξει τoν Σαντάμ Χουσεΐν στον πόλεμο κατά του Ιράν. Η Ισλαμική Δημοκρατία, αν και υπό ασφυκτική απομόνωση, άντεξε. Πλήρωσε, ωστόσο, βαρύτατο αιματηρό τίμημα. Μία ολόκληρη γενιά Ιρανών χάθηκε στα πεδία των μαχών.

Στα χρόνια εκείνου του πολέμου εμφανίστηκε το σώμα των Basij, τα μέλη του οποίου προέρχονται από φτωχά, αγροτικά στρώματα. Έγιναν διάσημοι για τις επιθέσεις τους με “ανθρώπινα κύματα” κατά των στρατευμάτων του Σαντάμ οι οποίες είχαν ως στόχο να εξουδετερώσουν τις εχθρικές ιρακινές δυνάμεις με το βάρος του αριθμού τους και ανεξάρτητα από τις υψηλές απώλειες. Μετά το τέλος του πολέμου του Ιράν με το Ιράκ το 1988 δεν διαλύθηκαν, καθώς αποτελούν μία από τις πολιτοφυλακές του καθεστώτος, συνδράμοντας συχνά τις αρχές στην καταστολή των διαδηλώσεων.

Να σημειωθεί ότι το ισλαμικό καθεστώς κατάφερε να αντέξει και παρά την ισχυρή αμφισβήτηση που δεχόταν και από το εσωτερικό, ειδικά από τους “Μουτζαχεντίν του Λαού”. Ήταν μία ισλαμο-μαρξιστική(!) οργάνωση, υπεύθυνη για πολύνεκρες τρομοκρατικές επιθέσεις στο Ιράν, η οποία υποστηριζόταν από τον Σαντάμ. Μετά τον πόλεμο κατέφυγαν στο Ιράκ, όπου έπειτα από την εισβολή των Αμερικανών, οδηγήθηκαν στην Αλβανία για να μην σφαγιαστούν από τους σιϊτες του Ιράκ. Αποτελούν την “αγαπημένη” ιρανική οργάνωση πολλών Ρεπουμπλικάνων, ειδικά της πρώην κυβέρνησης Τραμπ.

Ο “Άξονας της Αντίστασης” που συγκρότησε το Ιράν, λοιπόν, αποτελεί μία μετεξέλιξη της “εξαγωγής της Επανάστασης” που καλούσε ο Χομεϊνί. Βέβαια το σημερινό Ιράν έχει εξομαλύνει μερικώς τις σχέσεις του με τα σουνιτικά κράτη του Κόλπου, ακόμα και με αυτά που μερικά χρόνια πριν ήταν η εμπροσθοφυλακή της στρατηγικής “μέγιστης πίεσης” της κυβέρνησης Τραμπ, της επαναφοράς εξοντωτικών κυρώσεων στην ιρανική οικονομία. Όμως, παρά τις σκληρότατες οικονομικές κυρώσεις, το καθεστώς και πάλι άντεξε, χωρίς να απειληθεί ο σιιτικός “άξονας” που συγκρότησε στην Μέση Ανατολή.

 

Η μαντίλα

Δεν πρέπει, όμως, να αποδώσουμε τη λαϊκή δυσαρέσκεια αποκλειστικά στην αντίδραση στην “Λευκή Επανάσταση” του Σάχη, που περιλάμβανε την κατάργηση της μαντίλας και άλλα εκκοσμικευμένα μέτρα. Οι λαϊκές μάζες, κυριολεκτικά υπέφεραν από την αντιλαϊκή πολιτική του καθεστώτος. Επιπλέον, ο Σάχης είχε αποπειραθεί να εφαρμόσει ορισμένες, δυτικού τύπου, οικονομικές μεταρρυθμίσεις για την “πάταξη της κερδοσκοπίας”. Μεταρρυθμίσεις, τις οποίες οι bazaaris ουδέποτε είδαν με καλό μάτι. Οι bazaaris είναι οι μικρέμποροι των αμέτρητων παζαριών και αποτελούν τη “ραχοκοκαλιά” της ιρανικής οικονομίας. Κοινωνικά συντηρητικοί και ευσεβείς μουσουλμάνοι, υποστήριξαν τον Αγιατολάχ Χομεϊνί και στην πλειονότητα τους αποτελούν σταθερούς υποστηρικτές του καθεστώτος.

Η μόνη περίοδος που παρατηρήθηκε ρήξη στις σχέσεις του καθεστώτος με τους bazaari, ήταν την περίοδο των διαδηλώσεων για την Mahsa Amini το 2022, της κοπέλας που πέθανε στα χέρια της Αστυνομίας Ηθών επειδή δεν φορούσε σωστά την μαντίλα της. Αυτό δείχνει η αυστηρή προειδοποίηση του αναπληρωτή αρχηγού των ιρανικών ενόπλων δυνάμεων να μην «τολμήσουν να κηρύξουν οικονομικό πόλεμο», συμμετέχοντας σε απεργίες και διαδηλώσεις.

Η Αστυνομία Ηθών είναι μία θρησκευτικού τύπου Αστυνομία, που φροντίζει να επιβάλλει τον κώδικα ενδυμασίας των γυναικών (χιτζάμπ-μαντίλα) ο οποίος είναι νόμος στην Ισλαμική Δημοκρατία από το 1979. Ιδρύθηκε σχετικά πρόσφατα, υπό τον υπερσυντηρητικό πρόεδρο του Ιράν Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ για να διαδώσει την κουλτούρα της σεμνότητας και του χιτζάμπ, όπως είχε πει. Αποτελείται από άνδρες με πράσινη στολή και γυναίκες που φορούν μαύρο τσαντόρ, ένα ένδυμα που καλύπτει το κεφάλι και το πάνω μέρος του σώματος.  Οι πρώτες της περιπολίες χρονολογούνται από το 2006. Επισήμως τα μέλη της δεν ξεπερνούν τις 7.000, αλλά στην πραγματικότητα υπολογίζεται ότι είναι πάνω από 20.000. Χωρίζονται σε ομάδες των έξι ατόμων. Τέσσερις είναι οι άνδρες ντυμένοι στα πολιτικά και έχουν μαζί τους και δύο γυναίκες.

Ο θάνατος της Amini από μέλη της προκάλεσε μία σειρά μαζικών αντικαθεστωτικών διαδηλώσεων, τις μαζικότερες που είχε αντιμετωπίσει το καθεστώς, έναντι των οποίων τελικώς επιβλήθηκε, αφού προηγήθηκε βεβαίως αιματηρή καταστολή. Αν και μετά το ξέσπασμα των διαδηλώσεων δημοσιεύτηκε ότι θα καταργηθεί, εντούτοις το Σώμα διατηρήθηκε, έστω και εν “υπνώσει”.  Βέβαια, παραδοσιακά οι περιπολίες της “ατονούν,  όταν στην εξουσία είναι οι θεωρούμενοι μεταρρυθμιστές πρόεδροι.

Για παράδειγμα, μία εβδομάδα μετά την έναρξη των κινητοποιήσεων, το μεταρρυθμιστικό κόμμα Η Ένωση του Λαού του Ισλαμικού Ιράν, κάλεσε τις αρχές να άρουν την υποχρεωτικότητα της μαντίλας. Το κόμμα ιδρύθηκε από στενούς συνεργάτες του μεταρρυθμιστή πρώην προέδρου Μοχαμάντ Χαταμί (1997-2005). Μία εκ των βασικών προεκλογικών δεσμεύσεων δε του μεταρρυθμιστή νέου προέδρου της χώρας, Πεζεσκιάν, ήταν η χαλάρωση των ελέγχων από την Αστυνομία Ηθών, χαλάρωση ώστε πλέον στην Τεχεράνη είναι συνηθισμένο να βλέπεις γυναίκες στους δρόμους χωρίς να φορούν μαντίλα, σύμφωνα με μαρτυρίες διπλωματών. Προφανώς και το καθεστώς, όταν είναι ενώπιον ενός γενικευμένου πολέμου, δεν έχει ως προτεραιότητα να ξυλοκοπεί γυναίκες που δεν τηρούν τον αυστηρό κώδικα ενδυμασίας!

Πρέπει να σημειωθεί ότι τα πρώτα χρόνια της Ισλαμικής Επανάστασης, η μαντίλα δεν είχε εκληφθεί απλώς ως ένα ένδυμα σεβασμού της μουσουλμανικής πίστης, όπως για παράδειγμα στην Σαουδική Αραβία, αλλά ως επαναστατικό σύμβολο. Είναι χαρακτηριστικό πως το κομμουνιστικό κόμμα Τουντέχ, το οποίο είχε επιλέξει την “συνύπαρξη” με το καθεστώς Χομεϊνί, είχε χαρακτηρίσει «αρωματισμένες γυναίκες της αστικής τάξης», τις γυναίκες που μετείχαν στην ιστορική διαδήλωση του 1979, κατά της επιβολής του χιτζάμπ! Βέβαια, το 1983 ήρθε η σειρά του Τουντέχ να γνωρίσει την καταστολή του καθεστώτος, καθώς απαγορεύτηκε και οι οπαδοί του κυνηγήθηκαν με σκληρότητα.

 

 

Η “αχίλλειος πτέρνα” του καθεστώτος

Σήμερα, 45 χρόνια μετά την Ισλαμική Επανάσταση, το Ιράν δεν είναι υπό ασφυκτική απομόνωση, όπως τη δεκαετία του ’80. Έχει πολύ καλές σχέσεις με την Ρωσία και την Κίνα, είναι μέλος των Brics και του Οργανισμού Συνεργασίας της Σανγκάης, έχει εξομαλύνει τις σχέσεις με τον ιστορικό του εχθρό στον μουσουλμανικό κόσμο την Σαουδική Αραβία, έχει με στενές σχέσεις με σουνιτικά κράτη, όπως το Πακιστάν ή την Τουρκία κτλ.

Όμως η “αχίλλειος πτέρνα” του καθεστώτος είναι η ιστορική μνήμη, που με τα χρόνια εξασθενεί. Η συντριπτική πλειοψηφία του ιρανικού πληθυσμού είναι νέοι άνθρωποι, ηλικίας μέχρι 30 ετών. Δεν έχουν ιστορικά βιώματα ούτε από την καταπίεση του Σάχη, ούτε από τον πόλεμο Ιράν-Ιράκ, ούτε από τον Χομεϊνί. Στις τάξεις τους υπάρχει μεγάλη δυσαρέσκεια για τον αυταρχισμό και τη διαφθορά του ισλαμικού καθεστώτος. Γεγονότα, όπως η άνοδος στις τιμές των τροφίμων, ο θάνατος ενός πολίτη από την κακομεταχείριση των αρχών, συχνά αποτελούν την “σπίθα” που μπορεί να βάλει φωτιά στην χώρα. Βεβαίως, παρά τις κοινωνικές αντιδράσεις, το καθεστώς έχει ακόμα υπολογίσιμη λαϊκή στήριξη και μάλλον μοιάζει δύσκολο οι Ιρανοί να δουν τους Ισραηλινούς ως “απελευθερωτές”, όπως οραματίζεται ο Νετανιάχου.