Είναι ο Πούτιν ο νέος Χίτλερ;

Στα τέλη της Δεκαετίας του 1930 και ενώ η Κοινωνία των Εθνών κατέρρεε υπό το βάρος της Ιταλικής εισβολής στην Αβησσυνία (σημερινή Αιθιοπία), Γαλλία και Μεγάλη Βρετανία αποφάσισαν να ακολουθήσουν απέναντι στη Ναζιστική Γερμανία την “πολιτική του κατευνασμού”. Αν και η χρήση του όρου “πολιτική κατευνασμού” βρίσκει αρκετά ευρεία εφαρμογή στο πεδίο της διπλωματίας, συνήθως αναφέρεται συγκεκριμένα στην εξωτερική πολιτική των Ράμσεϊ ΜακΝτόναλντ, Στάνλεϋ Μπάλντουιν και (κυρίως) Νέβιλ Τσάμπερλεϊν απέναντι στην Γερμανία του Χίτλερ και τη φασιστική Ιταλία μεταξύ 1935 και 1940.

Ειδικότερα σε ό,τι αφορούσε τη Γερμανία, κατευνασμός (“appeasement”) σήμαινε να δοθούν στον Χίτλερ όλα όσα απαιτούσε και βασιζόταν στην ιδέα ότι αυτά που απαιτούσε ήταν λογικά. Και αφότου οι απαιτήσεις του ικανοποιούνταν, θα σταματούσε ένας επικείμενος πόλεμος.
Με την (κατάπτυστη) Συμφωνία του Μονάχου το 1938 (για την οποία ο Τσάμπερλεϊν έκανε λόγο για «ειρήνη στην εποχή μας –peace of our time»), παραχωρήθηκε στη Γερμανία η Σουδητία και διαμελίστηκε η Τσεχοσλοβακία, στην οποία εισέβαλαν τα ναζιστικά στρατεύματα το 1939.

Λίγο μετά τη Συμφωνία του Μονάχου, ο Χίτλερ είχε ξεκινήσει τις απειλές κατά της Πολωνίας, για να εισβάλει το Σεπτέμβριο του 1939. Απώτερος στόχος του ήταν η πλήρης ανατροπή της Συνθήκης των Βερσαλλιών και η δημιουργία μιας γερμανικής Ευρώπης, κάτι το οποίο οι Ευρωπαίοι ηγέτες της εποχής, ξεκάθαρα υποτίμησαν, αν όχι αγνόησαν. Η αδυναμία ή ανικανότητά τους να υπερασπιστούν τη Συνθήκη των Βερσαλλιών ήταν αυτή που έδωσε στο Χίτλερ τη δυνατότητα να την αποδομήσει- και μετά από κάθε αποδόμηση, να εγείρει κι άλλες απαιτήσεις, υποστηρίζοντας ότι επρόκειτο για την τελευταία του εδαφική απαίτηση στην Ευρώπη.

Ένα ακόμη τεράστιο σφάλμα των Ευρωπαίων ηγετών της εποχής απέναντι στο γερμανικό αναθεωρητισμό (στα πλαίσια του γενικότερου τραγικού στρουθοκαμηλισμού) ήταν η πεποίθηση πως οι δικές τους χώρες βρίσκονταν στο απυρόβλητο -πως η Ναζιστική Γερμανία δηλαδή, αποτελούσε κίνδυνο μόνο για άλλα κράτη, και δη, αρκετά μακρινά, επομένως δεν συνέτρεχε λόγος ανησυχίας για τη Μεγάλη Βρετανία ή άλλους σημαντικούς παίκτες της εποχής.

Χίτλερ και πολιτική κατευνασμού

Παρά τις τεράστιες διαφορές με το τότε, υπάρχει ένας δυσάρεστος απόηχος του 1938 στις τρέχουσες εξελίξεις στο Ουκρανικό. Προφανώς και ο Πούτιν δεν είναι Χίτλερ, ούτε οι Μακρόν και Σολτς, Νταλαντιέ και Τσάμπερλεϊν. Η αποτροπή μπορεί να φαίνεται πιο ακριβή και επικίνδυνη από πιθανές συμβιβαστικές λύσεις σήμερα, αλλά είναι κρίσιμης σημασίας για την μακροπρόθεσμη ασφάλεια της Ευρώπης, καθώς διαχρονικά ο κατευνασμός και ο εφησυχασμός αποδεδειγμένα έχουν πολλαπλάσια κόστη σε βάθος χρόνου.

Πόσο μάλλον όταν έχουμε την εμφάνιση στον 21ο αιώνα ενός άνευ προηγουμένου αναθεωρητισμού (ο Πούτιν περιέγραψε τη δημιουργία μιας ουκρανικής σοβιετικής δημοκρατίας από τον Λένιν ως «η απομάκρυνση από τη Ρωσία ενός μέρους των δικών της ιστορικών εδαφών»). Να σημειωθεί δε, ότι η Ουκρανία του σήμερα δεν είναι η κατεχόμενη από τους Ναζί Ουκρανία του Β’ Παγκοσμίου για να ζητά ο Πούτιν «αποστρατιωτικοποίηση και αποναζιστοποίηση», όπως είπε.

Όχι βέβαια ότι στην Ουκρανία δεν υπάρχουν ακροδεξιοί και νεοναζί, κάθε άλλο. Μάλιστα με εκφοβισμό και ακόμη και βία προσπαθούν να προωθήσουν την ατζέντα τους, κάτι το οποίο συχνά το κάνουν με τη σιωπηρή έγκριση των αρχών και του νόμου. Αντίστοιχα όμως, η Ρωσία του σήμερα δεν είναι Σοβιετική Ένωση, για να πρέπει να υπερασπιστεί το Στάλινγκραντ από τους Ναζί. Οποιαδήποτε τέτοια αναφορά είναι απλώς προσχηματική και εν τέλει, αυτό το πρόβλημα είναι εσωτερικό της Ουκρανίας, στην οποία πέφτει και το βάρος της επίλυσής του.

Ο κατευνασμός από πλευράς Δύσης στην περίπτωση του Πούτιν έχει ξεκινήσει καιρό πριν, όπως φάνηκε με την κρίση και προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία το 2014, κάτι το οποίο αναδρομικά και σε σύνδεση με το σήμερα θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε εξαιρετικό παράδειγμα μεταψυχροπολεμικού “salami tactics” (προσάρτηση-κατάληψη ένα κομμάτι τη φορά, ειδική μνεία σε αυτή την αξέχαστη σκηνή του “Yes, Prime Minister”).

Τι μας δείχνει το Ουκρανικό

Το γεγονός δε, ότι η σημερινή ευρείας έκτασης στρατιωτική επιχείρηση στην Ουκρανία (με τη συνδρομή του καθεστώτος Λουκασένκο) γίνεται ενώ η Ρωσία για το Φεβρουάριο έχει την προεδρία του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, οφείλει να στρέψει τη Δύση σε άμεσο συντονισμό και συμπαγή στάση έναντι της Ρωσίας. ‘Όχι μόνο επειδή καταστρατηγείται το διεθνές δίκαιο και ο Χάρτης του ΟΗΕ (χάρη στα οποία ο πλανήτης δεν είδε από το 1945 παγκόσμιες, αλλά μόνο περιφερειακές –όσο σκοτεινές κι αν ήταν- συρράξεις), αλλά πρωτίστως επειδή αλλάζει ολόκληρος ο συσχετισμός δυνάμεων και η αρχιτεκτονική ασφαλείας στο διεθνές σύστημα, όπως το γνωρίζουμε από την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης μέχρι σήμερα.

Ο κίνδυνος διάχυσης μιας σύγκρουσης από περιφερειακό σε παγκόσμιο επίπεδο είναι πλέον υπαρκτός και πρέπει να ληφθεί υπόψιν το ότι δεν έχουμε πλέον να κάνουμε με διπολικό σύστημα, αλλά στην εξίσωση υπάρχουν και άλλα σημαντικά κέντρα, όπως η Κίνα, που ακολουθούν δική τους ατζέντα και η οποία απέχει από τον ευρωπαϊκό τρόπο σκέψης και άσκησης διεθνούς πολιτικής.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η αδράνεια απέναντι στις ρωσικές ενέργειες ελλοχεύει κίνδυνο να αποθρασυνθούν και άλλοι αυταρχικοί ηγέτες ανά τον πλανήτη και να προωθήσουν αναθεωρητικά αιτήματα ή και να απαιτήσουν αλλαγές συνόρων. Πρώτο παράδειγμα και κρίσιμο στα καθ’ ημάς δεν είναι άλλο από αυτό του Ερντογάν, ο οποίος προσπαθεί να γκριζάρει σταδιακά το Αιγαίο και αμφισβητεί ξεκάθαρα την ελληνική κυριαρχία αρκετών νησιών.

Δεδομένης της γεωγραφίας, προφανώς η Ευρωπαϊκή Ένωση, της οποίας η αβελτηρία έχει πολλές φορές αποδειχθεί καταστροφική, βρίσκεται στην πρώτη γραμμή του πυρός σε αυτή την κατάσταση. Είναι απόλυτα σαφές ότι δεν έχει πλέον την επιλογή να παραμένει θεατής και να μην αναλαμβάνει ευθύνες σε ότι αφορά την ειρήνη και τη σταθερότητα στις περιοχές που την επηρεάζουν άμεσα. Καθώς έχει υπάρξει μετατόπιση του γεωπολιτικού ενδιαφέροντος των ΗΠΑ προς την Ασία και κατ’ επέκταση κενό ισχύος στην Ανατολική Ευρώπη, είναι κρίσιμο η Ευρωπαϊκή Ένωση να ισχυροποιήσει τη θέση της στην περιοχή.

Για άλλη μια φορά αναδεικνύεται η επιτακτική ανάγκη για ενιαία ευρωπαϊκή άμυνα και περιορισμό της στρατιωτικής εξάρτησης από τις Ηνωμένες Πολιτείες (θέμα συζήτησης από την εποχή του Σχεδίου Πλεβέν) αλλά και για άμεση ενεργειακή αυτονομία και ανεξαρτησία. Η επιτάχυνση της πράσινης μετάβασης ενόψει της αύξησης του ενεργειακού κόστους ως απόρροια των εχθροπραξιών είτε και ως κίνησης εκβιασμού από τη Ρωσία απέναντι στις ευρωπαϊκές κυρώσεις (οι οποίες ορθώς υπεβλήθησαν) θα καταστήσει την Ένωση πιο ανθεκτική σε εξωτερικές πιέσεις, αλλά και συνολικά πιο ισχυρή.