Ένα τέλος με αξιοπρέπεια

της Νεφέλης Λυγερού  – 

«Και τώρα στο στόμα μου ταΐζω, το γλυκύτερο δηλητήριο»

Ουίλιαμ Σαιξπηρ “Αντώνιος και Κλεοπάτρα”

Θα μπορούσε να είναι σκηνή από χολιγουντιανή ταινία, από κάποιο δικαστικό δράμα. Και μάλιστα από αυτά που σε καθηλώνουν και σου παγώνουν το αίμα. Η σκηνή, όμως, που έκανε τον γύρο των Mίντια και έκοψε την ανάσα όσων την είδαν, ήταν πέρα για πέρα αληθινή. Αποδεικνύεται για μία ακόμα φορά ότι η πραγματικότητα πολλές φορές ξεπερνάει την φαντασία.

Το ξερό άκουσμα μίας ποινής. Ένας ηλικιωμένος άνδρας ευθυτενής, ανέκφραστος. Ένα μπουκαλάκι εμφανίζεται από το πουθενά. Το περιεχόμενό του άγνωστό, αλλά και συνάμα γνωστό, καθώς η χρήση δηλητήριου έχει ίδια ηλικία με εκείνη του ανθρώπου. Έχει αφήσει το αποτύπωμά του στην ιστορία από το σωκρατικό κώνειο, έως και τις προηγμένες νευροτοξίνες της CIA.

«Δεν δέχομαι την καταδίκη σας, δεν είμαι εγκληματίας πολέμου», φωνάζει και το μόνο που προδίδει την καταιγίδα απόγνωσης που χωρίς αμφιβολία έχει ξεσπάσει μέσα του είναι ένα φούντωμα, ένα κατακόκκινο χρώμα που διαπερνά για ελάχιστα δευτερόλεπτα το πρόσωπό του και ένα τρέμουλο του χεριού. Δεν είναι αρκετό για να εμποδίσει μία καλά προμελετημένη πράξη.

Ο άνδρας αυτός ήταν ο 72χρονος Σλόμπονταν Πράλγιακ, ένας από τους έξι Κροάτες πολιτικούς και στρατιωτικούς ηγέτες που βρίσκονται ενώπιον του Δικαστηρίου της Χάγης με βαρύτατες κατηγορίες για εγκλήματα πολέμου κατά τη διάρκεια της διετίας 1992-1994. Είχε ήδη καταδικαστεί σε 20 χρόνια φυλάκισης για εγκλήματα στο ανατολικό Μόσταρ το 2013. Μεταξύ αυτών το δικαστήριο είχε αναγνωρίσει μαζικές εκτελέσεις, εκτοπίσεις και δολοφονίες μουσουλμάνων.

«Ήταν απλώς μια παλιά γέφυρα»

Ο Πράλγιακ θεωρήθηκε ότι ήταν αυτός που ζήτησε την καταστροφή μιας γέφυρας του 16ου αιώνα στο Μοστάρ το Νοέμβριο του 1993. Η γέφυρα λεγόταν “Στάρι Μοστ” που σημαίνει παλιά γέφυρα στα βοσνιακά και αποτέλεσε μία από πιο συμβολικές εικόνες αυτού του «πολέμου μέσα στον πόλεμο». Ο ίδιος είχε δηλώσει το 2004: «Ήταν απλώς μια παλιά γέφυρα».

Η πράξη του, όμως, θεωρήθηκε από τους δικαστές ότι «προκάλεσε δυσανάλογη βλάβη στον μουσουλμανικό πληθυσμό». Το δικαστήριο είχε χαρακτηρίσει, μάλιστα, στην πρωτόδικη απόφασή του τη δράση του ως «κοινή εγκληματική επιχείρηση, προκειμένου να επιβάλει την κροατική κυριαρχία, χρησιμοποιώντας την εθνοκάθαρση στις περιοχές τις οποίες έλεγχαν οι δυνάμεις του».

Χθες, όταν και έλαβε χώρα το πρωτοφανές αυτό περιστατικό στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο της Χάγης, ο αξιωματικός άκουγε από τους δικαστές την τελική ετυμηγορία επί της προσφυγής του. Την άκουγε μαζί με άλλους έξι πρώην πολιτικούς και στρατιωτικούς ηγέτες των Κροατών της Βοσνίας που επίσης είχαν καταδικαστεί για «εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας». Μόλις μία εβδομάδα νωρίτερα είχε καταδικαστεί για γενοκτονία και για άλλα εγκλήματα ο Σερβοβόσνιος στρατιωτικός ηγέτης Ράτκο Μλάντιτς.

Όπως ήταν φυσικό, αμέσως μετά το περιστατικό η ακρόαση διακόπηκε, καθώς ο δικηγόρος του άρχισε να φωνάζει «Ο πελάτης μου λέει ότι πήρε δηλητήριο». Ο δικαστής κάλεσε άμεσα γιατρό στην αίθουσα, στην οποία επικράτησε πανικός. Ο 72χρονος άφησε την τελευταία του πνοή στο νοσοκομείο, ενώ η ολλανδική αστυνομία κήρυξε τόπο εγκλήματος την αίθουσα του δικαστηρίου, όπου ο Πράλγιακ κατάπιε το δηλητήριο.

Εθνικός ήρωας στην Κροατία

Μεγάλη μερίδα της κροατικής κοινής γνώμης αντιμετώπιζε εξαρχής τον στρατηγό σαν εθνικό ήρωα και η σημερινή πράξη του, κατά την άποψή τους, σφράγισε την υστεροφημία του. Ο πρωθυπουργός της Κροατίας Αντρέι Πλένκοβιτς δήλωσε –κατά τη διάρκεια μιας συνέντευξης τύπου που παραχώρησε– ότι η «ενέργεια του Πράλγιακ αποτυπώνει τη βαθιά ηθική αδικία που διαπράττει το δικαστήριο της Χάγης και σε βάρος του λαού της Κροατίας».

Την περασμένη εβδομάδα η πρόεδρος της Κροατίας Κολίντα Γκράμπαρ-Κιτάροβιτς τον εκθείασε κατά τη διάρκεια της παρουσίας της σ’ ένα θεατρικό έργο που έφερε το όνομά του. «Η συμβολή του στρατηγού Σλόμπονταν Πράλγιακ ήταν τεράστιας σημασίας τόσο για την υπεράσπιση της Κροατίας και της Βοσνίας απέναντι στη μεγάλη σερβική επίθεση, όσο και για την επιβίωση του κροατικού λαού στην ιστορικό έδαφός του κατά τη διάρκεια του πατριωτικού πολέμου».

Ήταν τέτοια η αίσθηση που προκάλεσε η είδηση της αυτοκτονίας του που μετά την ανακοίνωσή της από τα κροατικά ΜΜΕ, η πρόεδρος διέκοψε επειγόντως, όπως είπε, ένα προγραμματισμένο ταξίδι στην Ισλανδία. Οι κεντρικοί δρόμοι, μάλιστα, γέμισαν από πολίτες που θέλησαν να πραγματοποιήσουν ολονυχτία, τιμώντας έτσι τη μνήμη του.

Πριν τον πόλεμο, ο Πράλγιακ δεν ήταν στρατιωτικός. Ήταν μηχανικός που έγινε διευθυντής θεάτρου, λόγω της αγάπης που είχε γι’ αυτό. Όταν ξέσπασε ο πόλεμος ανέβηκε γρήγορα τις βαθμίδες των κροατικών δυνάμεων και αναδείχθηκε στο βαθμό του αντιστρατήγου. Αξίζει να σημειώσουμε ότι στον πόλεμο της Βοσνίας ανάμεσα στις τρεις κοινότητες της περιοχής (Σέρβοι, Κροάτες και Μουσουλμάνοι) έλαβαν χώρα αιματηρές συγκρούσεις και ακρότητες εναντίον αμάχων.