Ένα βήμα πιο κοντά στην Κίνα οι Φιλιππίνες – Το come back των Μάρκος

Όλα δείχνουν πως ο γιος του πρώην δικτάτορα Φέρντιναντ Μάρκος, Φέρντιναντ “Μπονγκμπόνγκ” Μάρκος ο νεότερος, έχει θριαμβεύσει στις προεδρικές εκλογές των Φιλιππίνων, με ποσοστό που ξεπερνά το 58%. Ταυτόχρονα, η κόρη του απερχόμενου προέδρου, Σάρα (Ιντάι) Ντουτέρτε, φαίνεται πως κερδίζει με ακόμα υψηλότερο ποσοστό τις εκλογές των αντιπροέδρων.

Η αντίπαλος του Μάρκος, η οικονομολόγος και απερχόμενη αντιπρόεδρος Λένι Ρομπρέντο, που τον είχε κερδίσει οριακά στις εκλογές αντιπροέδρων το 2016, κινείται σε ποσοστά χαμηλότερα από 30%. Ο 77χρονος πλέον απερχόμενος πρόεδρος Ροντρίγκο Ντουτέρτε, απέφυγε κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας να στηρίξει κάποιον υποψήφιο ανοιχτά, αν και η στάση του φαίνεται πως ευνόησε του δύο τελικούς νικητές.

Ο ίδιος σίγουρα δεν θα ήθελε νικητή κάποιον που να συνεργαστεί με το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για τη διερεύνηση εγκλημάτων που έγιναν κατά τη διάρκεια του “πολέμου κατά των ναρκωτικών”, που διεξήγαγε με ιδιαίτερη βιαιότητα. Θα επιθυμούσε να δικαστεί σε δικαστήριο των Φιλιππίνων από Φιλιππινέζους δικαστές. Ήταν γνωστό ότι ο Ντουτέρτε σκεφτόταν την υποψηφιότητα για τη θέση του αντιπροέδρου, αλλά η αρνητική στάση του εκλογικού σώματος τον αποθάρρυνε.

Η Σάρα Ντουτέρτε ως ένα σημείο σκεφτόταν τη συμμετοχή στις προεδρικές εκλογές. Δεν είναι τυχαίο ότι όσο θεωρούνταν πιθανή υποψήφια, τα ποσοστά του Μάρκος στις δημοσκοπήσεις κυμαίνονταν γύρω στο 20%. Όταν ένωσαν τις δυνάμεις τους, τα ποσοστά του εκτοξεύθηκαν στο 40% και αργότερα πάνω από 50% (όταν οι άλλοι υποψήφιοι του στρατοπέδου Ντουτέρτε αποσύρθηκαν).

Ο πατέρας της μπορεί να πέρασε μια περίοδο εκνευρισμού με την απόφαση της κόρης και να επιτέθηκε στον Μάρκος, όμως ο θυμός ήταν παροδικός (άλλωστε ο Ντουτέρτε χαρακτηρίζεται από τέτοια ξεσπάσματα). Τελικά μάλλον θα πρέπει να αισθάνεται ικανοποίηση με το αποτέλεσμα. Η κόρη του πλέον έχει ανοιχτή την πόρτα για τις επόμενες προεδρικές εκλογές (ή τις μεθεπόμενες, αφού είναι μόλις 44 ετών).

Τα πολιτικά τζάκια των Φιλιππίνων

Η οικογενειοκρατία φαίνεται πως έχει εδραιωθεί στην πολιτική των Φιλιππίνων. Δεν είναι μόνο ο γιος του πρώην δικτάτορα Μάρκος, αλλά και η χήρα του Ιμέλντα που μετείχε για χρόνια στο κοινοβούλιο. Υπήρχαν και οι Ακίνο, τώρα και οι Ντουτέρτε. Η πολιτική ζωή είναι γεμάτη “τζάκια”, σε τέτοιο βαθμό που οι νέοι φαίνεται να απέχουν από τις εκλογικές διαδικασίες. Το 2016 μόλις το 30% των εκλογέων ήταν νέοι, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στον γενικό πληθυσμό ήταν 82%.

Ο Richard Javad Heydarian, από τους κορυφαίους πολιτικούς αναλυτές των Φιλιππίνων, υπολογίζει ότι το 80% των πολιτικών στη χώρα προέρχονται από “πολιτικά τζάκια”. Επίσης, η διαφθορά φαίνεται βαθιά ριζωμένη στο σύστημα. Ας μην ξεχνάμε ότι ο πρώην δικτάτορας Μάρκος έχει βρεθεί ένοχος για αποποίηση δισεκατομμυρίων (τα οποία ποτέ δεν επέστρεψε), ενώ φυλακίστηκαν και βασανίστηκαν δεκάδες χιλιάδες αντιφρονούντες στις μέρες του.

Βέβαια, και μετά την πτώση του Μάρκος το 1986, ο δρόμος της δημοκρατίας και των ελευθεριών στις Φιλιππίνες δεν ήταν ομαλός, κυρίως γιατί, όπως εξηγεί ο Heydarian, το Σύνταγμα του 1987 ουσιαστικά προστάτεψε τα συμφέροντα των ισχυρών οικογενειών της χώρας ευνοώντας της διαιώνιση ενός καθεστώτος κλεπτοκρατίας. Μετά το 2010 οι Φιλιππίνες γνώρισαν πολύ υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, όμως τα τρία τέταρτα των κερδών κατέληξαν στις 40 πλουσιότερες οικογένειες της χώρας.

Μάρκος, όπως Ντουτέρτε

Ο χαρισματικός και δραστήριος στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης Μάρκος ο νεότερος έχει και αυτός δεχτεί κατηγορίες για διαφθορά. Αν και τη μέρα της νίκης του δήλωσε ότι επιθυμεί ο κόσμος να τον κρίνει με βάση τις πράξεις του και όχι με βάση το όνομά του, δεν ζήτησε ποτέ συγγνώμη για τα εγκλήματα του πατέρα του. Αντιθέτως έχει δηλώσει ότι «αν άφηναν τον πατέρα του να ολοκληρώσει τα σχέδιά του, […] θα ήμασταν [οι Φιλιππίνες] σήμερα σαν τη Σιγκαπούρη». Έχει αρχίσει μια προσπάθεια προβολής ενός αναθεωρητικού αφηγήματος της περιόδου της δικτατορίας, όπου τονίζεται η (υποτιθέμενη) οικονομική σταθερότητα της χώρας.

Είναι βέβαιο ότι ο Μάρκος δεν θα είναι ένας πρόεδρος που θα ενισχύσει τους αδύναμους δημοκρατικούς θεσμούς της χώρας, ούτε θα κυβερνήσει με βάση το κράτος δικαίου. Ήδη στην προεκλογική εκστρατεία κατέφυγε σε βρώμικες επιθέσεις λάσπης κατά της κύριας αντιπάλου του, εκμεταλλευόμενος τα πάθη μιας διχασμένης κοινωνίας που βιώνει ραγδαίες αλλαγές και τεράστιες ανισότητες. Ο ίδιος έχει ξεκαθαρίσει ότι θα προστατέψει τον απερχόμενο πρόεδρο από διώξεις.

Δεν είναι απίθανο ότι θα συνεχίσει (σε κάποια μορφή) το σκληρό πόλεμο κατά των ναρκωτικών του Ντουτέρτε, τον οποίο ο πρώην πρόεδρος χρησιμοποίησε για να εδραιώσει την κυριαρχία του και να εξοντώσει πολιτικούς αντιπάλους. Φαίνεται ότι οι Μάρκος-Σάρα Ντουτέρτε ευνοήθηκαν από το κλίμα ανασφάλειας λόγω της πανδημίας (αν και ο Ντουτέρτε έκανε κακή διαχείριση).

Στα εθνικά θέματα, ο Μάρκος έχει δείξει, σε αντίθεση με τη Ρομπρέντο, ότι μάλλον δεν θα χρησιμοποιήσει την απόφαση διεθνούς δικαστηρίου υπέρ των Φιλιππίνων και κατά της Κίνας, σχετικά με τις αντικρουόμενες διεκδικήσεις τους στη Νότια Σινική Θάλασσα. Όμως δεν θα είναι εύκολο να προσεγγίσει την Κίνα, λόγω της στάσης των ενόπλων δυνάμεων, αλλά και της κοινής γνώμης. Το πιο πιθανό είναι να δείξει ευελιξία και να είναι απρόοπτος, όπως ο προκάτοχός του: Από τη μια θα υιοθετεί λόγο με εθνικιστικές κορώνες κατά της Κίνας, αλλά από την άλλη θα τονίζει στις ΗΠΑ να μην τον θεωρούν ως απόλυτο και δεδομένο σύμμαχο.

Οι σχέσεις Φιλιππίνων-Κίνας

Είναι δεδομένο ότι ο Ντουτέρτε προσπάθησε να εκμεταλλευτεί οικονομικά στενότερες σχέσεις με την Κίνα, προκειμένου να μην προκαλέσει εντάσεις και σύγκρουση. Κινεζικά ΜΜΕ αναφέρθηκαν θετικά στην εξαετία Ντουτέρτε (ο πρόεδρος στις Φιλιππίνες έχει εξαετή θητεία που δεν μπορεί να ανανεωθεί) και για την πραγματιστική στάση του στις σχέσεις των δύο χωρών. Υπήρξαν αρνητικές αναφορές στον «φιλο-αμερικανισμό της Ρομπρέντο» και ανησυχίες για πιέσεις που θα δεχτεί από τις ΗΠΑ ο Μάρκος.

Πάντως το αποτέλεσμα των εκλογών δεν είναι το χειρότερο δυνατό για την Κίνα. Το χειρότερο θα ήταν η εκλογή της Ρομπρέντο, που είχε υιοθετήσει μια πιο σκληρή ρητορική κατά της Κίνας. Οι δυτικοί αναλυτές δείχνουν πιο διστακτικοί, ενώ οι Φιλιππινέζοι φιλελεύθεροι (και συνήθως σπουδασμένοι στις ΗΠΑ) δείχνουν πιο απαισιόδοξοι για το μέλλον. Ο νέος πρόεδρος θα θέλει να αποφύγει κριτική για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, διαφθορά και κακή γενικά διακυβέρνηση από τη Δύση και θα προσπαθήσει να “πουλήσει” ακριβά τη συνεργασία του με τις ΗΠΑ.

Όμως η αντίδρασή του σε πιθανή πίεση από την Κίνα στις διαφιλονικούμενες περιοχές της Νότιας Σινικής Θάλασσας (π.χ. εκδίωξη Φιλιππινέζων ψαράδων από κινέζικα πλοία) θα είναι απρόβλεπτη. Όπως και άλλες χώρες της περιοχής θα επιδιώξει να έχει τα μέγιστα οφέλη “παίζοντας” τη μια μεγάλη δύναμη κατά της άλλης με κύριο γνώμονα τα συμφέροντα της ελίτ που τον στηρίζει.

Η δημοκρατία στη Νοτιοανατολική Ασία

Σε γενικές γραμμές η εκλογή Μάρκος φέρνει άλλο ένα ανησυχητικό μήνυμα για τη δημοκρατία στη Νοτιοανατολική Ασία. Το Βιετνάμ και το Λάος έχουν κομμουνιστικά καθεστώτα, η Καμπότζη απολυταρχία, σε Ταϊλάνδη και Μιανμάρ ο στρατός είναι πλέον ο κύριος παράγοντας στην πολιτική, το Μπρουνέι παραμένει σουλτανάτο, η Σιγκαπούρη έχει υβριδικό πολίτευμα, ενώ σε Μαλαισία και Ινδονησία οι ποιοτικοί δείκτες της δημοκρατίας υποχωρούν.

Στη Νοτιοανατολική Ασία μόνο το Ανατολικό Τιμόρ χαρακτηρίζεται ως «ελεύθερη χώρα» στη λίστα του Freedom House (με συνολικό σκορ 72). Οι Φιλιππίνες διολίσθησαν από το 65 του 2016 στο φετινό 55, με ιδιαίτερα χαμηλή επίδοση στα πολιτικά δικαιώματα. Άλλες χώρες της Νοτιανατολικής Ασίας έχουν ακόμα χαμηλότερες αξιολογήσεις. Αυτές οι τάσεις περιορισμού των ελευθεριών και καταπάτησης δικαιωμάτων δεν φαίνεται να επηρέασαν τη δημοτικότητα πολιτικών τύπου Ντουτέρτε, ούτε βοήθησαν τη Ρομπρέντο που εμφανίστηκε ως υπερασπίστρια του διεθνούς δικαίου.

Οι Φιλιππίνες φαίνεται πως προτιμούν την επιλογή του “ισχυρού ηγέτη”, με την υπόσχεση της οικονομικής ανάπτυξης, σε βάρος του νόμου και των ελευθεριών. Αυτή η τάση αποτελεί μια πρόκληση και ταυτόχρονα ευκαιρία για την Κίνα, που επιδιώκει να ελαττώσει την επιρροή των ΗΠΑ και της Ιαπωνίας στην Ανατολική Ασία. Για τις Φιλιππίνες, όπως και για τις περισσότερες χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας, το βασικό ζητούμενο είναι η οικονομική ανάπτυξη και δεν προτίθενται να τη θυσιάσουν στο βωμό απαιτήσεων από τις ΗΠΑ.

Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι η μόνη χώρα της περιοχής που ευθυγραμμίστηκε με τη Δύση στη ρωσο-ουκρανική κρίση είναι η Σιγκαπούρη, δηλαδή η μόνη αναπτυγμένη και πολύ πλούσια οικονομία της περιοχής. Οι άλλες χώρες φρόντισαν να κρατήσουν αποστάσεις. Καμιά από αυτές δεν δείχνει διατεθειμένη να αναλάβει το κόστος της διαμάχης των ΗΠΑ με την Κίνα ή τη Ρωσία και γνωρίζουν την αξία τους για τη στρατηγική των ΗΠΑ στον Ειρηνικό.