Επικίνδυνα βαλκανικά πειράματα – Με ευλογίες ΗΠΑ-Ρωσίας προς νέα αλλαγή συνόρων

Τον Φεβρουάριο 2008 το Κόσοβο αποσχίστηκε μονομερώς από τη Σερβία και με Διακήρυξη του Κοινοβουλίου του και έγινε ανεξάρτητο κράτος. Δεν αναγνωρίστηκε από την Σερβία. Εν τω μεταξύ έχει αναγνωρισθεί από 114 χώρες. Στο κείμενο αυτό σχολιάζω την υπό διαπραγμάτευση Συμφωνία για ανταλλαγή εδαφών και αλλαγή συνόρων μεταξύ Σερβίας και Κοσόβου.

Η ευρωπαϊκή, αλλά και παγκόσμιος, εμπειρία δείχνουν ότι η μεταβολή συνόρων είναι κατά κανόνα το αποτέλεσμα πολεμικών συγκρούσεων και όχι συνέπεια ειρηνικής διαπραγμάτευσης. Η εν προκειμένω ειδική περίπτωση επιβεβαιώνει την πραγματικότητα ότι βρισκόμαστε στην περιοχή όπου κυριαρχεί «η βαλκανική εξαιρεσιμότητα» ( balkan exceptionalism).

H πορεία της διαδικασίας ανεξαρτητοποίησης του Κοσόβου διήρκεσε μόλις 20 χρόνια. Από το την εμπρηστική ομιλία του Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς στο μνημείο της μάχης του Κοσσυφοπεδίου στις 28 Ιουνίου 1989, μέχρι τον Φεβρουάριο του 2008. Σε ελάχιστο δηλαδή ιστορικό χρόνο. Ας μην το λησμονούμε.

Το Κόσοβο αποσχίστηκε με μονομερή Διακήρυξη ανεξαρτησίας από τη Σερβία. Η Σερβία καίτοι δεν το έχει αναγνωρίσει διαπραγματεύεται μαζί του την ανταλλαγή εδαφών. Άρα, το θεωρεί ως κυρίαρχο κράτος. Δεν συνομιλείς περί αλλαγής συνόρων και ανταλλαγής εδαφών με μία οντότητα την οποία δεν αναγνωρίζεις ως ανεξάρτητο κράτος .

Γεγονός είναι ότι θα είναι επίτευγμα για οποιονδήποτε Σέρβο πολιτικό –εν προκειμένω ο Πρόεδρος κ.Αλεκσάνταρ Βούτσιτς- αν καταφέρει να αποσπάσει από το Κόσοβο και να επαναφέρει υπό την τυπική κρατική Σερβική κυριαρχία την περιοχή της Μητροβίτσας που είναι βορείως του ποταμού Ίμπαρ (Βόρειο Κόσοβο). Το αντάλλαγμα είναι η εκχώρηση/παραχώρηση σερβικών εδαφών στο Κόσοβο. Ητοι η κοιλάδα του Πρέσεβο και το Μπουγιάνοβατς) που κατοικούνται πλειοψηφικά από αλβανικούς πληθυσμούς.

Αμερικανικές και ρωσικές προσδοκίες

Σήμερα πρόκειται για “ειρηνική” μέσω συνομιλιών και συναινετική ανταλλαγή πληθυσμών και εδαφών και αλλαγή συνόρων. Η αρχή όμως της διαδικασίας της μέχρι σήμερα ατελούς, όπως δείχνουν τα πράγματα, εδαφικής ολοκλήρωσης του Κοσόβου έγινε με αναμφισβήτητη ενοχή του καθεστώτος του Μιλόσεβιτς που πυροδότησε την πολεμική επέμβαση του ΝΑΤΟ.

Οι υπέρμαχοι προβάλλουν το επιχείρημα ότι η δημιουργία δύο εθνικά καθαρότερων γειτονικών κρατών (του Κοσόβου και της Σερβίας) θα κλείσει ένα κεφάλαιο σύγκρουσης στα Βαλκάνια και θα θέσει τα θεμέλια συνεργασίας και σταθερότητας. Αποδεχόμαστε ως αναπόφευκτη μία συμφωνία περί εθελουσίας και συναινετικής εθνο-ομογενονοποίησης σε δύο χώρες της γειτονιάς μας.

Όταν το Κόσοβο αποσχίστηκε από τη Σερβία και κήρυξε την ανεξαρτησία του (Φεβρουάριος 2008) το βασικό επιχείρημα των ισχυρών διεθνών υποστηρικτών του –οι ΗΠΑ πρωτίστως- ήταν ότι δεν πρόκειται να αποτελέσει προηγούμενο διότι αποτελεί μια ιδιότυπη και μοναδική περίπτωση (sui generis). Αυτό δεν επιβεβαιώθηκε. Η Ρωσική Ομοσπονδία και προσωπικώς ο Πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν επικαλέστηκαν ως προηγούμενο του Κοσόβου την ανεξαρτησία της Αμπχαζίας και Οσσετίας το 2008 για να δικαιολογήσουν την απόσχιση και προσάρτηση της Κριμαίας το 2015.

Δεν είναι τυχαίο ότι η Μόσχα κρατά μία διακριτική πλην θετική δε στάση στο ζήτημα της Συμφωνίας Σερβίας-Κοσόβου. Την ενδιαφέρει ως τετελεσμένο γεγονός και ως προηγούμενο στα ζητήματα που έχει η ίδια ζωτικά συμφέροντα. Το προηγούμενο αυτό θα επικαλεστεί κατά το συμφέρον της όταν θα έλθει η ώρα (Ουκρανία, Υπερδνειστερία, Καύκασος).

Βαλκανικές βλέψεις

Θεωρώ δεδομένο ότι αν τελικά ολοκληρωθεί η Συμφωνία μεταξύ Πριστίνας και Βελιγραδίου η Δημοκρατία της Σερβίας de jure θα αναγνωρίσει τη Δημοκρατία του Κοσόβου. Αυτό είναι το ισχυρό πολιτικό αντάλλαγμα που εξασφαλίζει ο Πρόεδρος του Κοσόβου Χασίμ Θάτσι. Η αμοιβαία αναγνώριση Σερβίας και Κοσόβου παρά τις αντιδράσεις στις δύο χώρες θα είναι αναπόφευκτη όταν υπογραφεί η Συμφωνία. Ταυτόχρονα, ανοίγει ο δρόμος για τη ένταξη του Κοσόβου στον ΟΗΕ με τη συναίνεση της Ρωσικής Ομοσπονδίας και της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας που είναι μόνιμα μέλη.

Η Αλβανία -προσωπικά ο πρωθυπουργός της Έντι Ράμα- στηρίζει και υπερθεματίζει τη Συμφωνία. Οι προσωπικές σχέσεις των Έντι Ράμα και Χασίμ Θάτσι με τον Πρόεδρο της Σερβίας Αλεκσάνταρ Βούτσις είναι ανέφελες. Υπάρχουν σχέσεις αμοιβαίας εμπιστοσύνης και συμφέροντος και ισχυρός προσωπικός δίαυλος συνεχούς επικοινωνίας. Για την Αλβανία ειδικότερα, είναι καθαρό ότι η οριστική διευθέτηση των σχέσεων μεταξύ των Αλβανών του Κοσόβου με τη Σερβία έχει γενικότερες θετικές επιπτώσεις για την ίδια. Εφεξής θα συγκεντρώσει τη προσοχή της στην Ελλάδα.

Η διαφαινόμενη σταθεροποίηση των σχέσεων και πιθανή σύγκλιση συμφερόντων Αλβανίας, Κοσόβου και Σερβίας δεν πρέπει να μας κάνει παθητικούς παρατηρητές. Η επίλυση των ανοικτών διμερών θεμάτων με την Αλβανία υπό την μορφή μίας συμφωνίας-πακέτου είναι χρήσιμη. Υπό τον όρο ότι θα το θελήσει και η σημερινή κυβέρνηση της Αλβανίας, πράγμα για το οποίο εξακολουθώ έχω ισχυρές επιφυλάξεις.

Ορθώς σήμερα η κυβέρνηση της Ελλάδος προτάσσει το θέμα του σεβασμού των δικαιωμάτων της Ελληνικής Εθνικής Μειονότητας. Αναμένουμε από τα Τίρανα έργα και όχι λόγια. Οι Σέρβοι που ζουν στο Νότιο Κόσοβο απολαμβάνουν μεγαλυτέρων δικαιωμάτων σε σχέση με τα δικαιώματα της Ελληνικής Μειονότητας για παράδειγμα στην περιοχή της Χειμάρρας.