Ερντογάν: “Δεν θα γίνω Μεντερές”

“Δεν θα γίνω Μεντερές“, είναι μία φράση που έχει αποδοθεί στον Ταγίπ Ερντογάν. Ο Τούρκος Πρόεδρος αναφέρεται στον παλιό Τούρκο πρωθυπουργό, το κόμμα του οποίου κατάφερε και έσπασε το μονοπώλιο της εξουσίας των κεμαλιστών. Το Δημοκρατικό Κόμμα που ηγούνταν ο Μεντερές κέρδισε το 53% των ψήφων το 1950, εκτοπίζοντας το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα, τους κληρονόμους του Κεμάλ.

Επί πρωθυπουργίας του η Τουρκία άρχισε να γίνεται όλο και περισσότερο ισλαμική. Επέκτεινε την θρησκευτική εκπαίδευση, ιδρύοντας κορανικά σχολεία και νομιμοποιώντας τις ισλαμικές αδελφότητες. Έφτασε στο σημείο να επαναφέρει μέχρι και το αραβικό κάλεσμα για την προσευχή, που είχε απαγορευτεί από τον Κεμάλ. Η θητεία του σημαδεύτηκε από σκάνδαλα, τάσεις αυταρχισμού και παντελής αποτυχία των φιλόδοξων οικονομικών στόχων που είχε θέσει.

Ο Μεντερές τελικά ανατράπηκε από τον θεματοφύλακα του κοσμικού κράτους, τις ένοπλες δυνάμεις, τον Μάιο του 1960 με ένα αναίμακτο πραξικόπημα. Ο άλλοτε πανίσχυρος Τούρκος πρωθυπουργός καταδικάστηκε για “παραβίαση του Συντάγματος” και εκτελέστηκε δια απαγχονισμού. Για την αχανή ασιατική επικράτεια της Τουρκίας ο Μεντερές παραμένει “μάρτυρας” του Ισλάμ.

Υπάρχουν πολλές ομοιότητες μεταξύ του Ερντογάν και του Μεντερές. Ο σημερινός Τούρκος Πρόεδρος είναι, όμως, πανούργος για να έχει το τέλος του πολιτικού προγόνου του. Ακολούθησε μία επιτυχημένη στρατηγική από τα πρώτα χρόνια της πρωθυπουργίας του, που του επέτρεψε να μακροημερεύσει στην εξουσία της Τουρκίας. Κάτι που δεν πέτυχε ο πολιτικός του μέντορας, ο Ντετσμεντίν Ερμπακάν, ο οποίος ανατράπηκε από τον στρατό με το “μεταμοντέρνο πραξικόπημα” του 1997.

Γκιουλέν, ο σύμμαχος που έγινε εχθρός

Ο βασικός πυλώνας της στρατηγικής του Ερντογάν ήταν ότι φρόντισε να αποφεύγει μία κατά μέτωπο αντιπαράθεση με το σύνολο των αντιπάλων του στην Τουρκία. Τους αντιμετώπισε κλιμακωτά, εκμεταλλευόμενος επιδέξια τις μεταξύ τους αντιθέσεις. Η πρώτη αντιπαράθεση του Ερντογάν ήταν με το κεμαλικό κατεστημένο, τμήμα του οποίου κατηγορήθηκε ότι σχεδίαζε πραξικόπημα εναντίον του.

Πολύτιμος σύμμαχος του τότε ήταν το δίκτυο του Φετουλάχ Γκιουλέν στα μέσα ενημέρωσης και στο δικαστικό σώμα της Τουρκίας. Ο ρόλος του δικτύου Γκιουλέν υπήρξε καθοριστικός το 2007 για την εξουδετέρωση του κεμαλικού βαθέος κράτους στις πολύκροτες υποθέσεις “Εργκένεκον” και “Βαριοπούλα”. Στις δίκες των συνωμοτών χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από τα προσκείμενα στην οργάνωση του ιμάμη τουρκικά μέσα ενημέρωσης. Χάρη στο δίκτυο του προφυλακίστηκαν για πρώτη φορά στην ιστορία ανώτατοι αξιωματικοί του τουρκικού στρατού, όπως ο στρατηγός Ιλκέρ Μπασμπούγ.

Όμως από τα τέλη του 2013 ξεκινάει η πολύκροτη σύγκρουση του Γκιουλέν με τον Ερντογάν. Αφορμή υπήρξαν τα εντάλματα σύλληψης της τουρκικής Δικαιοσύνης εναντίον υπουργών και στελεχών του κυβερνώντος κόμματος, ακόμα και εις βάρος του γιου του Ερντογάν. O Τούρκος πρωθυπουργός μίλησε για “δικαστικό πραξικόπημα” από το παράλληλο κράτος του αυτοεξόριστου στις ΗΠΑ Τούρκου ιμάμη. Τότε άρχισαν οι πρώτες απομακρύνσεις αστυνομικών και δικαστών στην Τουρκία ως “γκιουλενιστών”.

Παρελθόν τα ανοίγματα στους Κούρδους

Άλλος σύμμαχος στα πρώτα χρόνια της εξουσίας του Ερντογάν ήταν οι Κούρδοι της Τουρκίας. Ως πρωθυπουργός επέτρεψε την διδασκαλία των κουρδικών στα σχολεία, στον αντίποδα των κεμαλιστών που χαρακτήριζαν παραδοσιακά τους Κούρδους “ορεισίβιους Τούρκους”. Είχε μυστικές διαπραγματεύσεις με τον ιστορικό ηγέτη του PKK, τον έγκλειστο Αμπντουλάχ Οτσαλάν. Πέτυχε την αποστασιοποίηση της κουρδικής οργάνωσης από την ένοπλη δράση, κλείνοντας ένα μέτωπο στο εσωτερικό.

Η ρήξη Κούρδων-Ερντογάν ήρθε με αφορμή τις εκλογές του Ιουνίου του 2015. Το κόμμα του Ερντογάν δεν κατάφερε, για πρώτη φορά, να σχηματίσει αυτοδύναμη κυβέρνηση. Καθοριστικό ρόλο έπαιξε η επιτυχία του φιλοκουρδικού κόμματος HDP, το οποίο εισήλθε στην Εθνοσυνέλευση, επίσης για πρώτη φορά στην ιστορία της Τουρκίας. Το γεγονός ότι και στις τωρινές εκλογές απέσπασε ποσοστό αρκετά πάνω από το όριο του 10% είναι αλάνθαστο σημάδι ότι ο κουρδικός παράγοντας θα παίξει ρόλο και στο τουρκικό πολιτικό σύστημα.

Η εκλογική επιτυχία των Κούρδων της Τουρκίας το 2015, σε συνδυασμό με τις τότε στρατιωτικές επιτυχίες των ομοεθνών τους στα πεδία των μαχών της Συρίας και του Ιράκ, είχαν σημάνει συναγερμό στην Άγκυρα. Η διαχείριση του Κουρδικού κινδύνεψε να μετατραπεί σε μπούμεραγκ για τον Ερντογάν. Τότε ξεκίνησε η ολοκληρωτική σύγκρουσή του με το κουρδικό εθνικό κίνημα, η οποία σε περιοχές όπως το Ντιγιαρμπακίρ πήρε διαστάσεις κανονικού πολέμου.

Ηγετικά στελέχη του κουρδικού κόμματος οδηγήθηκαν στις φυλακές. Η πόλωση λειτούργησε υπέρ του Ερντογάν και η πολυπόθητη αυτοδυναμία ήρθε στις επαναληπτικές εκλογές του Νοεμβρίου του 2015. Αλλά και τρία σχεδόν χρόνια μετά, ο υποψήφιος για την προεδρία της Τουρκίας Ντεμιρτάς (ηγέτης του φιλοκουρδικού κόμματος HDP) έδωσε την προεκλογική μάχη μέσα από τη φυλακή της Αδριανούπολης, στην οποία είναι κλεισμένος.

Οι Γκρίζοι Λύκοι του Ταγίπ 

Ταυτόχρονα σημειώθηκαν ορισμένες εξελίξεις στο εσωτερικό της Τουρκίας που πρέπει να επισημανθούν. Ξεκίνησαν μαζικές αποφυλακίσεις μελών της διαβόητης “Εργκένεκον”. Η Δικαιοσύνη ξαφνικά αποφάνθηκε ότι η κατηγορίες ήταν “χαλκευμένες”, από το δίκτυο Γκιουλέν. Σύμφωνα με το νέο κυβερνητικό αφήγημα πατριώτες αξιωματικοί “συκοφαντήθηκαν” από το παρακράτος ενός ιμάμη, το οποίο είχε καταφέρει να “ξεγελάσει” ακόμα και τον πρωθυπουργό Ερντογάν.

Το ακροδεξιό κόμμα των Γκρίζων Λύκων, διαβόητο για την εμπλοκή στελεχών του σε σκοτεινές παρακρατικές υποθέσεις, έσπευσε να υιοθετήσει τους ισχυρισμούς της κυβέρνησης. Για την ιστορία ο συνταγματάρχης Τουρκές, ο μετέπειτα ιδρυτής της ακροδεξιάς αυτής οργάνωσης, είχε νευραλγικό ρόλο στην ανατροπή του Μεντερές το 1960.

Στον αντίποδα, ο σημερινός αρχηγός των Γκρίζων Λύκων Ντεβλέτ Μπαχτσελί καταδίκασε σθεναρά την απόπειρα πραξικοπήματος που πραγματοποιήθηκε το καλοκαίρι του 2016. Ένα αποτυχημένο πραξικόπημα που αξιοποιήθηκε δεόντως από την κυβερνητική προπαγάνδα. Από τότε ξεκινάει η σύμπραξη του ισλαμιστή Ερντογάν, με τμήμα των κεμαλιστών, η οποία μας εξηγεί την αυξανόμενη τουρκική προκλητικότητα των τελευταίων ημερών στο Αιγαίο.

Ο Ερντογάν κατηγόρησε τους επίδοξους πραξικοπηματίες ότι ήταν υποστηρικτές του ιμάμη Γκιουλέν, όχι του κεμαλικού βαθέους κράτους. Παρουσίασε τους πραξικοπηματίες ως την “πέμπτη φάλαγγα” της Δύσης. Η φιλοκυβερνητική προπαγάνδα τονίζει πως η Δύση επιδιώκει τον διαμελισμό της Τουρκίας, στηρίζοντας Κούρδους “τρομοκράτες” στην Τουρκία και στην Συρία. Μία ρητορική που θυμίζει την δημαγωγία των Γκρίζων Λύκων, οι οποίοι ξέχασαν τους υβριστικούς χαρακτηρισμούς που χρησιμοποιούσαν στο παρελθόν κατά του Ερντογάν.

Όπως αποδείχθηκε και σ’ αυτές τις εκλογές, στον χώρο της αντιπολίτευσης δεν υπάρχει ηγετική προσωπικότητα, ικανή να αντιπαρατεθεί στον Ερντογάν. Οι Κούρδοι έχουν τα όριά τους και βρίσκονται υπό απηνή διωγμό. Ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης Κιλιντσάρογλου είναι ανυπόληπτος. Ο υποψήφιος για την προεδρία Μουχαρέμ Ιντζέ προσπάθησε και σχετικά πήγα καλά. Δεν είναι αυτός, όμως, που μπορούσε να ανατρέψει τα πράγματα.

Πολλοί είχαν επενδύσει ελπίδες στη Μεράλ Ακσενέρ πρώην στέλεχος της τουρκικής άκρας Δεξιάς, που διαφώνησε με την φιλοκυβερνητική στροφή του Μπαχτσελί. Η διαβόητη για την σκληρότητα της υπουργός Εσωτερικών της Τσιλέρ, έχει σημαντικά ερείσματα στον τουρκικό στρατό, αλλά το ποσοστό που απέσπασε ως υποψήφια για την προεδρία της Δημοκρατίας είναι μονοψήφιο και μικρότερο του ποσοστού που απέσπασε ο Κούρδος Ντεμιρτάς.