Πού θα δοκιμαστεί η σχέση Τραμπ-Ερντογάν

Πάντως, σε ό,τι αφορά το Ουκρανικό, η Τουρκία επωφελήθηκε “βοηθώντας” και τις δύο πλευρές στον πόλεμο, ενώ επέκτεινε την επιρροή της στη Συρία, την Λιβύη, το Νότιο Καύκασο, την Ανατολική Μεσόγειο και τον Κόλπο. Εξάπλωσε δε την ισχύ της στην Αφρική, την Κεντρική Ασία και τα Δυτικά Βαλκάνια και έχτισε μια σημαντική εθνική αμυντική βιομηχανία.

Αναλυτές διεθνών σχέσεων χαρακτηρίζουν αυτήν την πολιτική ως «εξισορροπητική». Οι Τούρκοι την αποκαλούν αναζήτηση «στρατηγικής αυτονομίας», εννοώντας την εξυπηρέτηση πρωτίστως των τουρκικών συμφερόντων, χωρίς να εξαρτώνται από οποιαδήποτε εξωτερική δύναμη. Το ερώτημα είναι αν στην δεύτερη θητεία Τραμπ μπορεί ο Ερντογάν να συνεχίσει τα γεωπολιτικά “ακροβατικά” του, αποκομίζοντας οφέλη.

Στην πρώτη θητεία υπήρξε μία προσέγγιση μεταξύ των δύο, όπως και συγκρούσεις που έσπειραν βαθιά δυσπιστία στις αμερικανοτουρκικές σχέσεις. «Αυτός είναι ο πέμπτος Αμερικανός πρόεδρος επί Ερντογάν… Δεν φοβάται το Οβάλ Γραφείο», ανέφερε πρόσφατα ο Άαρον Στάιν, πρόεδρος του Ινστιτούτου Ερευνών Εξωτερικής Πολιτικής των ΗΠΑ και ειδικός στην Τουρκία. Αν και αναγνώρισε ότι οι δύο χώρες έχουν προβλήματα στις σχέσεις τους, ανέφερε ότι παραμένουν οι νατοϊκοί δεσμοί.

Υπό την πρώτη κυβέρνηση Τραμπ, οι ΗΠΑ απέκλεισαν την Τουρκία από τη κοινοπραξία των F35, όταν η Άγκυρα αψήφησε την Ουάσιγκτον αγοράζοντας σύστημα αεράμυνας S-400 από τη Μόσχα. Ο δε Ερντογάν κατηγορούσε τις ΗΠΑ ότι βρίσκονται πίσω από τον Φετουλάχ Γκιουλέν, τον αυτοεξόριστο στην Πενσυλβάνια Τούρκο ισλαμιστή ιεροκήρυκα, κατηγορώντας τον ιμάμη για την απόπειρα πραξικοπήματος του 2016 και τις ΗΠΑ ως ενορχηστρωτή του. Ο θάνατος του Γκιουλέν πέρυσι, αφαίρεσε ένα σημαντικό αγκάθι…

Τραμπ και Ερντογάν

Στην πρώτη θητεία, ο Τραμπ είχε απειλήσει ότι θα καταστρέψει την οικονομία της Τουρκίας, εάν ο Ερντογάν έστελνε στρατεύματα στη Συρία για να συνεχίσει την επίθεση του στις υποστηριζόμενες από τις ΗΠΑ κουρδικές δυνάμεις, τις οποίες η Άγκυρα θεωρεί παρακλάδι του PKK. Ωστόσο, ο Ερντογάν υποδέχτηκε με ενθουσιασμό τη δεύτερη εκλογική νίκη του Τραμπ. Ο δε Τραμπ χαρακτήρισε τον αυταρχικό Τούρκο ηγέτη ως «φίλο», εκφράζοντας τον θαυμασμό του για την τουρκική συμβολή στην πτώση του βάναυσου καθεστώτος Άσαντ, που ανατράπηκε από την υποστηριζόμενη από την Τουρκία Hayat Tahrir al-Sham (HTS).

Όμως ο Τραμπ είναι ευμετάβλητος χαρακτήρας που συχνά δρα με το θυμικό του – όπως σε πολλές περιπτώσεις και ο Ερντογάν – και αυτό παρουσιάζει ταυτόχρονα ευκαιρίες και παγίδες. Από την μια πλευρά, ο Τραμπ δεν πρόκειται να δώσει σημασία στο άθλιο ιστορικό του Ερντογάν σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα, τις ελευθερίες λόγου και ενημέρωσης και τις αδιάκριτες συλλήψεις και φυλακίσεις, πράγματα που απασχολούσαν την κυβέρνηση Μπάιντεν.

Από την άλλη, οι φανφαρονισμοί Ερντογάν περί Ιερουσαλήμ, Χαμάς και Γάζας και οι λεονταρισμοί εναντίον του Ισραήλ μπορεί να προκαλέσουν πολύ σοβαρούς τριγμούς, αν όχι ευθεία σύγκρουση μεταξύ των δύο ισχυρών ανδρών. Κάποιος θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι η Ουάσιγκτον θα ήθελε να συνεργαστεί και με τις δύο πλευρές, αλλά το πολιτικό έδαφος έχει πλέον αλλάξει δραματικά στην περιοχή.

Βεβαίως, ούτε ο Τραμπ θα είναι αδιάφορος σε εξορύξεις υδρογονανθράκων, ζήτημα στο οποίο θέλει να έχει τον πρώτο λόγο, για οικονομικούς και γεωπολιτικούς λόγους. Η Κύπρος και η Ελλάδα, σε αυτό το θέμα μπορεί να είναι του χεριού του Τραμπ, αλλά είναι αμφίβολο αν ο Ερντογάν θα μπορούσε ποτέ να πειθαναγκαζόταν να συμμορφωθεί στα κελεύσματά του. Ο Ερντογάν δεν έγινε ποτέ δεκτός στον Λευκό Οίκο επί Μπάιντεν και οι δεσμοί ήταν στην “κατάψυξη”.

Όμως και η νέα κυβέρνηση αναγνωρίζει ότι η Τουρκία είναι ένα κομβικό κράτος 85 εκατομμυρίων κατοίκων που βρίσκεται στρατηγικά μεταξύ Ευρώπης, Ασίας και Μέσης Ανατολής, ότι ελέγχει την πρόσβαση στη Μαύρη Θάλασσα και έχει καταστεί, θεωρητικά τουλάχιστον, σε σημαντική-μεσαία δύναμη με επιρροή που εκτείνεται από την Κεντρική Ασία έως την Αφρική και τον αραβικό κόσμο.

Αυτό, όμως, είναι “δίκοπο μαχαίρι”. Είναι γνωστή η αφήγηση του Λίβυου για τον Ρωμαίο βασιλιά Λεύκιο Ταρκύνιο, όταν ο γιος του Σέξτος τον ρώτησε τι έπρεπε να κάνει σε πόλη που είχε καταλάβει. Αντί να απαντήσει, ο Ταρκύνιος πήγε στον κήπο και με ραβδί θέρισε τα άνθη των ψηλότερων παπαρούνων εκεί. Ο Σέξτος συνειδητοποίησε ότι ο πατέρας του, του έλεγε να σκοτώσει τους επιφανέστερους της πόλης. Όπως λένε και οι Κινέζοι: “Το καρφί που προεξέχει το χτυπάει το σφυρί”.

Οι σχέσεις με τη Ρωσία

Παρά την άρνησή της να συμμετάσχει στις δυτικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας για τον πόλεμο στην Ουκρανία και την πρόσφατη ανεπιτυχή αίτηση ένταξης στην ομάδα BRICS (όπου κυριαρχούν Μόσχα και Πεκίνο) η Τουρκία παραμένει στη Δύση ως μέλος του ΝΑΤΟ και υποψήφια για ένταξη στην ΕΕ.

Η Άγκυρα έχει επίσης συμμορφωθεί με τις διακριτικές προειδοποιήσεις του αμερικανικού υπουργείου Οικονομικών για τον περιορισμό των δραστηριοτήτων τραπεζών που είναι ύποπτες ότι βοηθούν Ρώσους ολιγάρχες. Πήρε ορισμένες κυρώσεις, μέτρα που δεν έχουν επεκταθεί στην κατεχόμενη Κύπρο. Υπάρχουν όμως και θετικά ενδεχόμενα για την Τουρκία.

Συγκεκριμένα, Τούρκοι και Αμερικανοί αναλυτές βλέπουν μια ευκαιρία να “θάψουν” τη διαμάχη για τους S-400. Ένας πιθανός συμβιβασμός θα ήταν αποθήκευση των ρωσικών όπλων στην αεροπορική βάση του Ιντσιρλίκ. Σε αντάλλαγμα, η Ουάσιγκτον θα άρει τις κυρώσεις όπλων στην Τουρκία και θα της πουλήσει F35. Το ό,τι η Άγκυρα αναπτύσσει το δικό της μαχητικό αεροσκάφος, δεν θα την πτοήσει καθόλου να ενταχθεί ξανά στο πρόγραμμα…

Οι Κούρδοι

Μεγάλο ερώτημα είναι αν ΗΠΑ και Τουρκία συνεργαστούν στην Συρία, όπου παραμένει το “αγκάθι” της αμερικανικής στήριξης στις Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (SDF) τις οποίες η Άγκυρα χαρακτηρίζει «παρακλάδι του PKK». Σύμφωνα με τον Στάιν, οι Τούρκοι το βλέπουν αυτό ως “το απόλυτο αμάρτημα”.

Στο πλαίσιο της προσπάθειάς του να απ-εμπλακεί από τους συνεχείς πολέμους στη Μέση Ανατολή, ο Τραμπ προσπάθησε ανεπιτυχώς στην πρώτη του θητεία να αποσύρει ολοκληρωτικά τις αμερικανικές δυνάμεις από τη Συρία που δρουν μαζί με τους SDF εναντίον του ISIS. Με τον Τραμπ να έχει προαναγγείλει ανακοινώσεις για το ζήτημα, όπως προαναφέραμε, ενδεχόμενη απόσυρση των Αμερικανών από την Συρία θα αφήσει τους Κούρδους στο έλεος της Τουρκίας και των Σύρων μισθοφόρων της.

Επίσης, υπάρχουν εικασίες ότι ο Ερντογάν μπορεί να προσφερθεί να μεσολαβήσει μεταξύ Τραμπ και Πούτιν, αν και αυτό δεν έχει πολλές πιθανότητες να γίνει αποδεκτό από αρμόδιους κύκλους στην Ουάσιγκτον. Το γεγονός, όμως, ότι οι εκ Άγκυρας υποκινούμενοι παράγοντες στη νέα κυβέρνηση στην Δαμασκό πιέζουν ασφυκτικά την Μόσχα, δεν αρέσει μόνο στον Τραμπ, αλλά και σε όλη την Ουάσιγκτον.

Η Ελλάδα

Σε ό,τι αφορά τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, Αμερικανοί αναλυτές βλέπουν «ηρεμία» και πως επιστρέφουν σε μία εποικοδομητική φάση, παρά τις συνεχιζόμενες απειλές του Ερντογάν και των συμμάχων του. Ο Τραμπ έχει έναν αόριστο θαυμασμό για την αρχαία Ελλάδα, αλλά μέχρι εκεί. Αν ταχθεί υπέρ της Ελλάδας θα το κάνει αν έχει απτό κέρδος, ή αν απειλεί άμεσα η Τουρκία αμερικανικά συμφέροντα (αναφερθήκαμε στους υδρογονάνθρακες στην Νοτιοανατολική Μεσόγειο που ενδέχεται να δημιουργήσουν τριβές).

Αν και ο Τραμπ δημοσίως περιφρονεί το ΝΑΤΟ, κανείς δεν μπορεί να μαντέψει πως θα αντιδράσει σε μία ενδεχόμενη σύγκρουση εντός της Νοτιοανατολικής Πτέρυγας, μεταξύ δυο χωρών που αποτελούν συμμάχους των ΗΠΑ. Το σίγουρο είναι πως σε αυτό το ενδεχόμενο και πάλι στο “ζύγι” θα μπουν σχεδόν αποκλειστικά τα συμφέροντα των ΗΠΑ.

Αξιοσημείωτες επιλογές στη νέα κυβέρνηση Τραμπ είναι πρόσωπα, όπως η Τάλσι Γκάμπαρντ και ο Μάρκο Ρούμπιο, η πρώτη ως Διευθυντής της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών και ως υπουργός Εξωτερικών ο δεύτερος, μεγάλοι φίλοι της Ελλάδας και Κύπρου, αμφότεροι. Ο δε βετεράνος του στρατού Πιτ Χέγκσεθ, που θα ηγηθεί του Πενταγώνου, θεωρεί εαυτόν “σταυροφόρο” και εχθρό του Ισλάμ. Αυτά σίγουρα δεν θα λειτουργήσουν υπέρ του Ερντογάν…