Εξαπάτησαν οι Δυτικοί τους Ρώσους για την επέκταση του ΝΑΤΟ;

Το ερώτημα που τίθεται στον τίτλο του άρθρου για την επέκταση του ΝΑΤΟ είναι πρωτίστως ιστορικό. Έχει, όμως, μεγάλη πολιτική σημασία, καθώς η απάντησή του μπορεί ν΄ αποβεί καθοριστική ακόμα και για έναν μελλοντικό πόλεμο στην Ευρώπη. Για τον πρόεδρο Πούτιν, που για πέντε χρόνια μέχρι το 1990 ήταν στη Δρέσδη ως πράκτορας της KGB, η απάντηση είναι ένα ξεκάθαρο “Ναι” και το επαναλαμβάνει με κάθε ευκαιρία.

Δεν πρόκειται λοιπόν μόνο για τις απέραντες πεδιάδες και το “στρατηγικό βάθος” της Ουκρανίας που ταλανίζουν σήμερα τις σχέσεις της Ρωσίας με τη Δύση, αλλά και για ένα ζήτημα αξιοπιστίας, δικαιοσύνης, προδοσίας και ψεύδους στις διεθνείς σχέσεις. Στο κέντρο της όλης υπόθεσης βρίσκεται και πάλι η Γερμανία η οποία, εν τέλει, επισφράγισε την αναίμακτη επανένωσή της πάνω σε μια υπόσχεση από τους Δυτικούς που δεν τηρήθηκε.

Ούτε λίγο ούτε πολύ, 14 χώρες του πρώην Ανατολικού Συνασπισμού έγιναν ήδη μέλη του ΝΑΤΟ, όταν οι υποσχέσεις των Δυτικών για να εξασφαλίσουν την συναίνεση της Σοβιετικής Ένωσης για την γερμανική επανένωση ήταν πως το ΝΑΤΟ δεν πρόκειται ποτέ να περάσει πέρα από την γερμανοπολωνικά σύνορα που ορίζει ο ποταμός Όντερ. Ποιο είναι, όμως, συνοπτικά το μέχρι τώρα γνωστό ιστορικό:

9 Φεβρουαρίου 1990 (Κρεμλίνο): Η δήλωση για το φλέγον γερμανικό ζήτημα από τον υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ Τζέιμς Μπέϊκερ δεν θα μπορούσε να είναι σαφέστερη: «Η Συμμαχία δεν θα επεκτείνει την επιρροή της ούτε μια ίντσα προς τα ανατολικά, εφόσον η Ρωσία αποδεχτεί την γερμανική επανένωση». Σε επιστολή προς τον τότε Γερμανό καγκελάριο Χέλμουτ Κολ, ο Μπέϊκερ αναφέρει το εξής: στο ερώτημά του προς τον τελευταίο ηγέτη της Σοβιετικής Ένωσης Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, αν αυτός θα προτιμούσε μια ανεξάρτητη, εκτός ΝΑΤΟ και χωρίς αμερικανικά στρατεύματα ενωμένη Γερμανία, ή μια Γερμανία ενταγμένη στο ΝΑΤΟ με την υπόσχεση-δέσμευση ότι δεν θα υπάρξει επέκταση του ΝΑΤΟ προς Ανατολάς, η απάντηση που πήρε ήταν κρυστάλλινη: «Κάθε επέκταση του ΝΑΤΟ θα ήταν απαράδεκτη».

10 Φεβρουαρίου 1990: Σε συνάντηση των υπουργών Εξωτερικών της Γερμανίας (Χανς Γκένσερ) και της Σοβιετικής Ένωσης (Έντουαρντ Σεβαρνάτζε) ο Γκένσερ ξεκαθάρισε πως «σταθερή μας θέση είναι ότι το ΝΑΤΟ δεν θα επεκταθεί προς Ανατολάς». Στη βάση αυτής της θέσης συμφωνήθηκε η γερμανική επανένωση στην “Διάσκεψη 2+4” που ακολούθησε με τον Γκορμπατσόφ να θεωρεί (εσφαλμένα προφανώς) ότι το θέμα της επέκτασης του ΝΑΤΟ έκλεισε οριστικά κατόπιν συμφωνίας των υπουργών Εξωτερικών.

Τέλη Φεβρουαρίου 1990: Ο Αμερικανός πρόεδρος Τζωρτζ Μπους ο πρεσβύτερος  “διορθώνει” τον υπουργό του Εξωτερικών και ενημερώνει γι’ αυτό και τον Κολ, που διαπραγματεύονταν με τον Γκορμπατσόφ, ακολουθώντας την συμφωνηθείσα γραμμή των τριών υπουργών Εξωτερικών (Μπέικερ, Γκένσερ, Σεβαρνάτζε). Οι δηλώσεις όμως του Αμερικανού Προέδρου ήταν εξίσου σαφείς.

Πρώτον, «μια παραίτηση από την επέκταση του ΝΑΤΟ – με δεδομένη την δραματική αδυναμία της διαλυμένης Σοβιετικής Ένωσης, προφανώς και δεν συμβαδίζει με τα αμερικανικά συμφέροντα». Δεύτερον, «ο καγκελάριος έχει γεμάτες τις τσέπες». Χρόνια αργότερα ο Γερμανός υπουργός Οικονομικών Τέο Βάιγκελ θα αποκαλύψει πόσο φτηνά εξαγόρασαν οι Γερμανοί την επανένωσή τους, με 12 δισ. μάρκα και άλλα 3 δισ. μάρκα άτοκο δάνειο.

6 Μαρτίου 1991 (Βόννη): Ο πολιτικός διευθυντής του Γκένσερ, Jürgen Chrobog, σε γραπτό σημείωμά του αποσαφηνίζει ότι διαμήνυσε ο ίδιος στους ομολόγους του των ΗΠΑ, της Αγγλίας και της Γαλλίας ότι στις διαπραγματεύσεις “2+4” ξεκαθαρίστηκε ότι «δεν θα υπάρξει επέκταση του ΝΑΤΟ πέρα από τον ποταμό Όντερ και γι’ αυτό και δεν θα προσφερθεί καμία προοπτική ένταξης στο ΝΑΤΟ της Πολωνίας και άλλων χωρών».

Η επέκταση του ΝΑΤΟ

Ένα χρόνο αργότερα, όμως, και ενώ είχε πραγματοποιηθεί η γερμανική επανένωση, ο υπουργός Άμυνας της Γερμανίας Φόλκερ Ριούε άρχισε να πιέζει με έμφαση για αλλαγή της γερμανικής στάσης στο ζήτημα της επέκτασης του ΝΑΤΟ, κάτι που κατάφερε να επιβάλει όταν τη θέση του ισχυρού Γκένσερ στο υπουργείο Εξωτερικών την πήρε ο “αδύναμος” Κλάους Κίνκελ.

Καθόλου παράξενο που μέσα στο πολεμικό κλίμα των ημερών το σημερινό Spiegel “αποκαλύπτει” από αγγλικές πηγές, με έκδηλο κομπασμό, κάτι που ήταν γνωστό από παλιά: Η Γερμανία είναι ο νονός της πρώτης επέκτασης του ΝΑΤΟ στην Πολωνία, Ουγγαρία και Τσεχία και ο πατέρας της ονομάζεται Φόλκερ Ριούε. Το δε επιχείρημά του είναι “αφοπλιστικό”: Η Γερμανία μπόρεσε το 1955 να επιστρέψει με την ένταξή της στο ΝΑΤΟ ξανά στην διεθνή κοινότητα. Και τώρα δεν μπορεί ν΄ αρνηθεί το ίδιο δικαίωμα στις χώρες που συνέβαλαν στην πτώση του τοίχους του Βερολίνου.

Προηγουμένως, όμως, όλα είχαν ξεκαθαριστεί από τον Αμερικανό πολιτειολόγο και κάποτε σύμβουλο της κυβέρνησης Κλίντον Michael Mandelbaum στο βιβλίο του “Mission Failure” ήδη από το 2016. Ένα ολόκληρο κεφάλαιο του βιβλίου είναι αφιερωμένο στο θέμα της γερμανικής επανένωσης και της επέκτασης του ΝΑΤΟ. Η εκτίμηση του Mandelbaum ήταν ότι η απόφαση του Κλίντον να μπουν στο ΝΑΤΟ η Πολωνία, η Ουγγαρία και η Τσεχία και να αθετήσει τις υποσχέσεις προς τη Ρωσία θα αποδειχτούν ως «το αποφασιστικότερο γεωστρατηγικό λάθος της αμερικανικής πολιτικής των τελευταίων δεκαετιών».

Θεωρούσε μάλιστα ότι η απόφαση Κλίντον πάρθηκε με κριτήρια εσωτερικά, καθώς απέβλεπε στις ψήφους των Αμερικανοπολωνών. Προσθέτει, μάλιστα, πως «η Ρωσία αποδέχτηκε την διεύρυνση του ΝΑΤΟ, γιατί δεν είχε άλλη επιλογή. Της έλειπαν η πολιτική και οικονομική ισχύς για να μπορέσει να τα σταματήσει και δεν ετίθετο θέμα για στρατιωτική αντίσταση. Όμως οι Ρώσοι δεν αποδέχτηκαν ποτέ αυτή την διεύρυνση σαν νόμιμη, ή πραγματικά σαν κάτι διαφορετικό από μία προδοσία των δυτικών υποσχέσεων και σαν χτύπημα στα ρωσικά δικαιώματα και συμφέροντα».

Τα συμπεράσματα μπορούν να συναχθούν πλέον σχετικά εύκολα. Για ένα μεγάλο διάστημα πράγματι ο Κολ και οι υπουργοί Εξωτερικών Γκένσερ και Μπέϊκερ συμφωνούσαν με το Mega-Deal (επανένωση της Γερμανίας και μη επέκταση του ΝΑΤΟ) που επικαλείται σήμερα ο Πούτιν όταν αναφέρεται σε αθέτηση υποσχέσεων της Δύσης. Φάνηκε, όμως, ξανά πως πρόεδροι και καγκελάριοι είναι τελικά αυτοί που έχουν τον τελικό λόγο στην εξωτερική πολιτική, αδειάζοντας κατά το δοκούν τους υπουργούς τους, προτείνοντας άλλες πιο “συμφέρουσες  λύσεις”, εφόσον η κατάσταση και το ισοζύγιο ισχύος το επιτρέπουν.

Μαζί με τους Αμερικανούς πανηγυρίζουν βέβαια και οι Γερμανοί για το πόσο “πονηρά” διαπραγματεύτηκε την γερμανική επανένωση, προωθώντας παράλληλα και την επέκταση του ΝΑΤΟ, ο συγχωρεμένος Κολ, που, όπως φαίνεται, παραπλάνησε τόσο τον υπουργό του Γκένσερ όσο και τους Ρώσους, υπακούοντας ως “καλός σύμμαχος” μόνο τον Αμερικανό Πρόεδρο.