Γενοκτονία ή λιμός το Holodomor στην Ουκρανία;

Διανύουμε ήδη στον ενδέκατο μήνα από την έναρξη της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία και όπως φαίνεται η παραπέρα κλιμάκωση του πολέμου είναι πολύ πιο πιθανή εξέλιξη από ό,τι η επίτευξη ειρήνης, καθώς στον ρωσοουκρανικό “πόλεμο των αντιπροσώπων” παρεισφρέουν συνεχώς και νέοι παράμετροι, αν και όχι πάντοτε αμιγώς στρατιωτικοί!

Έτσι, μετά τις ΗΠΑ και τη Γερμανία ήρθε και η σειρά της Ευρωβουλής ν’ αναγνωρίσει το λεγόμενο Holodomor σαν «γενοκτονία εις βάρος του ουκρανικού λαού» από την πάλαι ποτέ Σοβιετική Ένωση. Το φρικτό γεγονός δηλαδή της «εξολόθρευσης από πείνα» εκατομμυρίων ανθρώπων στη διάρκεια του «τεχνητού Μεγάλου Λιμού» του 1932-1933 στην Ουκρανία, αλλά και σε πολλές άλλες περιοχές της πρώην Σοβιετικής Ένωσης: Από την Ρωσία και τον Καύκασο μέχρι το Καζαχστάν και την Κεντρική Ασία.

Το Holodomor  υπήρξε μια εποχική τραγωδία που αδιαμφισβήτητα προκάλεσε εσκεμμένα το σταλινικό καθεστώς, με “όπλο” τις μαζικές απελάσεις, την αφαίμαξη της αγροτικής παραγωγής, τις συλλήψεις, τις κατασχέσεις, τις εκτελέσεις, την υπερφορολόγηση, τις απαλλοτριώσεις και τον φυσικό αφανισμό. Στο πλαίσιο της πολιτικής της “Μεγάλης Στροφής” στη Σοβιετική Ένωση που εγκαινιάστηκε από τον Στάλιν τον Νοέμβριο του 1929, το στοίχημα για την προγραμματισμένη ραγδαία εκβιομηχάνιση της χώρας περιλάμβανε και το “δίλημμα”: “Aγροκαπιταλιστές ή κολχόζ”.

Σταλινισμός και Holodomor 

Η αναμενόμενη άρνηση εκατομμυρίων αγροτών να γίνουν υποχρεωτικά μέλη των αγροτικών κολχόζ αντιμετωπίστηκε από την μπολσεβίκικη κεντρική εξουσία με άγρια κατασταλτικά μέσα. Οι αγρότες θεωρήθηκαν από τους μπολσεβίκους συνολικά ως “ξένο σώμα” στην υπό διαμόρφωση “καινούρια σοσιαλιστική κοινωνία” και ήταν αυτοί που είχαν συντριπτικά τα περισσότερα θύματα, ανεξάρτητα από την εθνικότητά τους, τη θρησκεία τους ή τη γλώσσα που μιλούσαν.

Τα πανό και οι κομματικές αφίσες που αναρτιόνταν παντού από το κομμουνιστικό κόμμα για την ριζική “αγροτική μεταρρύθμιση” έδιναν την ξεκάθαρη γραμμή : «Θα εκκαθαρίσουμε τους κουλάκους ως τάξη» και «όλα για τον αγώνα κατά των σαμποτέρ αγροτών»! Μέχρι τα τέλη του 1931 σχεδόν το 50% των αγροτών, εκών-άκων, προσχώρησε στα κολχόζ, ενώ το 1936 σχεδόν όλοι οι αγρότες διαβιούσαν πλέον στα διάσπαρτα ανά την επικράτεια κολχόζ.

Τελικά, το αποτέλεσμα ήταν αφενός η κατάρρευση της γεωργικής παραγωγής σε πολλές περιοχές της Σοβιετικής Ένωσης και ειδικά σε παραδοσιακά αγροτικές πλεονασματικές περιοχές της “μαύρης γης”, όπως ήταν η Ουκρανία και αφετέρου η βίαιη μετάλλαξη της παραδοσιακής αγροτικής κοινωνικής συγκρότησης της τσαρικής Ρωσίας.

Στο πλαίσιο της «αναγκαστικής κολεκτιβοποίησης της γεωργίας και της αποκουλακοποίησης», το αποκλειστικό θύμα του καταστροφικού λοιμού υπήρξε συνολικά η “αντιδραστική τάξη” των αγροτών και των – σχετικά πλουσιότερων – κουλάκων, με τον βασανιστικό θάνατο περίπου πέντε με εννέα εκατομμυρίων ανθρώπων (ανάλογα με την πηγή), οι μισοί περίπου από αυτούς στην σημερινή Ουκρανία.

Τί επέτεινε τον λιμό

Είναι εξ ίσου σαφές, όμως, ότι εκτός από την καθοριστική εγκληματική πολιτική του Στάλιν να επιταχύνει την αναγκαστική κολεκτιβοποίηση της υπαίθρου και ν΄ αποσπάσει ζωτικούς πόρους από τους αγρότες υπέρ της μαζικής και ραγδαίας εκβιομηχάνισης της Σοβιετικής Ένωσης υπήρξαν όντως και ορισμένα φυσικά αίτια (επιδημίες τύφου, ξηρασίες κ.λπ.), που απλά επέτειναν τον καταστροφικό λιμό. Επίσης, θα πρέπει να σημειωθεί ό,τι η αγροτική παραγωγή του 1931 είχε μειωθεί σε ιστορικό χαμηλότερο σημείο, ενώ η παραγωγή μειώθηκε ακόμα περισσότερο το 1932, που συνολικά «στην Σοβιετική Ένωση ήταν υπερβολικά δύσκολο και ζοφερό».

Εκτός όμως από την βολονταριστική πολιτική του Στάλιν για το αγροτικό ζήτημα, η αντιπαλότητα του κομμουνιστικού κόμματος και των αγροτών, που εντοπίζεται ήδη στην περίοδο 1918-1921, υποδαυλίζονταν κατά διαστήματα και από την στέρεα πεποίθηση πολλών κομματικών στελεχών ότι η παρατηρούμενη αντίσταση των αγροτών θα μπορούσε να μετεξελιχθεί σε αντικαθεστωτική εξέγερση που έπρεπε να αντιμετωπιστεί με τη βία*.

Η αναγνώριση του Holodomor 

Στη διάρκεια της σοβιετικής περιόδου το Holodomor είχε συστηματικά αποσιωπηθεί και όταν γίνονταν κάποιος λόγος για αυτό τότε προβάλλονταν ως αιτίες της «εξολόθρευσης από πείνα», συνήθως κάποια φυσικά φαινόμενα. Σήμερα, οι χώρες που έχουν αναγνωρίσει την “ουκρανική γενοκτονία”, την οποία η Ουκρανία ζητάει ήδη από την αρχή της ανεξαρτησίας το 1991, είναι ακόμα ελάχιστες.

Φαίνεται όμως πως, τουλάχιστον στο δυτικό κόσμο και κυρίως λόγω του ρωσοουκρανικού πολέμου, αρχίζει το Holodomor  να τίθεται υπό συζήτηση ως «Γενοκτονία κατά του ουκρανικού λαού» σε ευρωπαϊκά κοινοβούλια, όπως π.χ. στην Ιταλία. Επιπλέον, υπάρχουν πολλά δυτικά ΜΜΕ, που συστηματικά χειραγωγούν την κοινή γνώμη και αποδίδουν «προθέσεις γενοκτονίας στον Στάλιν» και μάλιστα ως άλλη μια «απόδειξη της ιστορικής βαρβαρότητας των Ρώσων απέναντι στους Ουκρανούς».

Η πρώτη συστηματική προσπάθεια πάντως καθιέρωσης του Holodomor σε κεντρικό πεδίο ιστορικής μνήμης του ουκρανικού έθνους ξεκίνησε επί προεδρίας Βίκτωρ Γιουτσένκο (2005-2010). Το 2006 το ουκρανικό κοινοβούλιο αναγνώρισε τον καταστροφικό λιμό σαν γενοκτονία. Αμέσως μετά ξεκίνησε η δημιουργία σχετικών μουσείων και μνημείων σε όλη τη χώρα, όπως και η άκριτη εξύμνηση “εθνικών ηρώων”: Με πρώτο και καλύτερο τον ναζί συνεργάτη των Γερμανών, Στεπάν Μπαντέρα, προκαλώντας έτσι ακόμα και την οργή του Πολωνού πρωθυπουργού Mateusz Morawiecki, αλλά και του Ισραήλ. Παράλληλα, το “Γολοντομόρ” αναγορεύτηκε σε «κεντρικό σημείο ιδεολογικής συσπείρωσης του αντιρωσικού ουκρανισμού».

Τι είναι γενοκτονία κατά τον ΟΗΕ

Σύμφωνα με την από το 1948 ισχύουσα “Σύμβαση για την πρόληψη και την καταστολή του εγκλήματος της γενοκτονίας” του ΟΗΕ, γενοκτονία «σημαίνει οποιαδήποτε από τις ακόλουθες πράξεις που διαπράττονται με πρόθεση να καταστρέψουν, εν όλω ή εν μέρει, μια εθνική, εθνοτική, φυλετική ή θρησκευτική ομάδα**».

Οπότε, για να στοιχειοθετηθεί “γενοκτονία εις βάρος του ουκρανικού λαού” στην περίπτωση του Holodomor θα πρέπει να αποδειχθεί η συνειδητή βούληση του όντως “ουκρανόφοβου” Ιωσήφ Στάλιν (σε αντίθεση με τους “ουκρανόφιλους” Λένιν και Τρότσκυ) να εξοντώσει εκατομμύρια Ουκρανούς ως “εθνική ομάδα”, όπως έπραξαν οι ναζί με τους Εβραίους και οι Τούρκοι με τους Αρμένιους. Δηλαδή, ν΄ απαντηθεί αν σε αυτήν την τραγωδία που προκάλεσε η σταλινική εξουσία οι Ουκρανοί υπήρξαν “στόχος ως λαός”.

Είναι και οι Ρώσοι θύματα γενοκτονίας;

Στις προσπάθειες των Ουκρανών να επιβάλλουν διεθνώς το Holodomor  σαν γενοκτονία εναντιώνονται προφανώς οι Ρώσοι, ως άμεσοι συνεχιστές της Σοβιετικής Ένωσης. Η Μόσχα θεωρεί ότι η συστηματική παρεμπόδιση από το Κίεβο της παροχής νερού του Δνείπερου ποταμού στην αποσχισθείσα το 2014 Κριμαία είναι πολύ πιο κοντά σε γενοκτονία, απ’ ότι είναι το Holodomor που οποίο εφαρμόστηκε αδιάκριτα ενάντια σε μια “κοινωνική τάξη” σε όλη την πρώην Σοβιετική Ένωση, ακόμα και στους νομάδες της Κεντρικής Ασίας***.

Επίσης, ένα από τα “επιχειρήματα” που χρησιμοποίησε ο Πούτιν για την εισβολή ήταν η διευρυμένη πεποίθηση που υπάρχει στη Ρωσία ότι η Δύση, τουλάχιστον στην πρώτη δεκαετία μετά την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, συνέβαλε με την απαράδεκτη οικονομική πολιτική της στην “καταστροφή της Ρωσίας”, εν είδη “γενοκτονίας”, καθώς άμεση τραγική συνέπεια αυτής της πολιτικής ήταν να μειωθεί το προσδόκιμο ζωής των Ρώσων ανδρών κατά περίπου επτά χρόνια.

Είναι προφανές όμως ότι η άποψη αυτή δεν ανταποκρίνεται στον ορισμό της γενοκτονίας, καθώς πρόκειται και πάλι για καταστροφικές συνέπειες μιας οικονομικής πολιτικής σε βάρος συγκεκριμένων κοινωνικών στρωμάτων, ενώ δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι την ίδια περίοδο εμφανίστηκαν στη Ρωσία και οι μεγιστάνες του πλούτου, οι λεγόμενοι “ολιγάρχες”.

Διαφορετική είναι επ’ αυτού όμως η επιχειρηματολογία των Πολωνών, οι οποίοι ως γνωστόν στην παρούσα φάση του ουκρανικού πολέμου υποστηρίζουν αναφανδόν και ανοιχτά τους Ουκρανούς κι ευελπιστούν να αναδειχτούν μελλοντικά σε πολύ σημαντική “αποτρεπτική δύναμη” στην Ανατολική Ευρώπη απέναντι στη “επιθετική” Ρωσία.

Εντούτοις, οι Πολωνοί δεν κρύβουν ότι για αυτούς τα μαζικά και συστηματικά εγκλήματα στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου των Ουκρανών στη Βολινία με θύματα τουλάχιστον 100.000 Πολωνούς (και 800.000 Εβραίους) στοιχειοθετούν “γενοκτονία”, την οποία, σύμφωνα με τον Πολωνό πρωθυπουργό, «οι Πολωνοί δεν πρόκειται να ξεχάσουν ποτέ»! Πολύ περισσότερο δε με την συνεχιζόμενη «απαράδεκτη εξύμνηση του Μπαντέρα» από τους γειτόνους τους Ουκρανούς.

Ο επίλογος του Holodomor 

Το τι ακριβώς είναι το Holodomor  έχει απαντηθεί εδώ και χρόνια από τους ιστορικούς. Στον τραγικό “Μεγάλο Λιμό” του 1932-33 υπήρξε όντως σκόπιμη και στοχευμένη μαζική εξόντωση ανθρώπων. Αυτή η αδιανόητη τραγωδία συνέβη όμως στη βάση κοινωνικών-ταξικών κριτηρίων και όχι εθνοτικών, εθνικών, φυλετικών ή θρησκευτικών! Και αυτή είναι διεθνώς η κυρίαρχη επιστημονική άποψη με βάση τα ιστορικά στοιχεία.

Κι εδώ θα πρέπει να επισημανθεί πως η συχνή, αρκετές φορές μάλιστα δημαγωγική, ακόμα και υπερφίαλη χρήση του όρου “γενοκτονία” (όπως άλλωστε και του “φασισμού”) για εξυπηρέτηση πολιτικών κυρίως σκοπιμοτήτων έχει αρνητικά αποτέλεσμα. Όχι μόνο λόγω του κινδύνου ευτελισμού της έννοιας γενοκτονία, αλλά ακόμα και την υποβάθμιση πραγματικών γενοκτονιών, όπως αυτή των Εβραίων από τους Γερμανούς ή των Αρμενίων από τους Τούρκους, για να παραμείνουμε μόνο στην Ευρώπη του 20ου αιώνα!

Εν προκειμένω, είναι προφανές ότι η χρήση της έννοιας γενοκτονία δεν πρέπει να περιορίζεται σε “προκλητικές αναλογίες” μέσα στο ιστορικό γίγνεσθαι, αλλά να βασίζεται στην καταγραφή κάθε ιστορικού γεγονότος με σαφήνεια και επάρκεια, χωρίς απλουστεύσεις και γενικεύσεις. Διαφορετικά, ελλοχεύει ο κίνδυνος υποτίμησης και σχετικοποίησης των πραγματικών γενοκτονιών και κατ’ επέκταση ο “βιασμός της Ιστορίας” στο πλαίσιο του αναθεωρητισμού και της πολιτικής σκοπιμότητας. Τελευταίο παράδειγμα η προαναφερθείσα απόφαση του σπαρασσόμενου από σκάνδαλα Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου τον περασμένο Δεκέμβριο.

---

*Από τις καταγεγραμμένες 14.000 αγροτικές εξεγέρσεις το 1930 το 85% περίπου εκδηλώθηκε σε περιοχές που «τιμωρήθηκαν» με τον λοιμό του 1932-33.

**”Genocide means any of the following acts committed with intent to destroy, in whole or in part, a national, ethnical, racial or religious group”.

***Term Paper, “Die erste Phase der Kollektivierung 1928 – 1933 in Zentralasien”, 2002