Για να μην επιστρέψουμε στην “Ευρώπη των έξι”…

Οι ερχόμενες ευρωπαϊκές εκλογές είναι εκλογές υπαρξιακού χαρακτήρα για την ίδια την Ευρώπη. Είναι η πιο κρίσιμη πολιτική μάχη από την ίδρυσή της. Γιατί αυτό που διακυβεύεται είναι, πέρα από τις ιδρυτικές της αξίες, η ίδια η ενότητα της ΕΕ, το παρόν και το μέλλον της ενοποιητικής διαδικασίας. Πέντε δεκαετίες περίπου μετά την εποχή των Ρήγκαν και Θάτσερ, νεοφιλελευθερισμός και νεοσυντηρητισμός διασταυρώνονται εκ νέου με ακόμη σκληρότερους όρους, ειδικά στον ευρωπαϊκό χώρο.

Επιβολή σκληρής λιτότητας και αυστηρής ασφυκτικής δημοσιονομικής πειθαρχίας μαζί με αυταρχική αντιμετώπιση και τιμωρητική διάθεση όσων κρατών-μελών παρεκκλίνουν. Ευρώπη των πολλών ταχυτήτων, απέναντι σε όσους δεν θέλουν ή/και δεν μπορούν να ακολουθήσουν, μαζί με την «Ευρώπη-φρούριο». Ακολούθως, μέσα σε ένα περιβάλλον αυξανόμενης ανισότητας, λαϊκής δυσαρέσκειας και κοινωνικών αντιδράσεων, αυξάνει δραματικά η ανάγκη για αστυνόμευση τόσο της ευταξίας της αγοράς όσο και της κοινωνικής πειθάρχησης.

Με άλλα λόγια, όσο επιταχύνονται και εντατικοποιούνται οι διαδικασίες του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού, τόσο μεγεθύνεται ο χαρακτήρας των μέτρων κρατικής καταστολής και κοινωνικού αυταρχισμού. Οι Γάλλοι ακαδημαϊκοί Πιέρ Νταρντό και Κριστιάν Λαβάλ προχωρούν ένα βήμα περισσότερο, υποστηρίζοντας πως ο νεοφιλελευθερισμός έχει μετατραπεί πλέον σε ένα είδος κοινής λογικής. Έχει γίνει ηγεμονικός με τους όρους του Αντόνιο Γκράμσι, επιφέροντας καθοριστικές επιστημολογικές και οντολογικές επιπτώσεις.

Μπροστά σε αυτή την πραγματικότητα οι συντηρητικές ελίτ της ΕΕ περιορίζονται σε γενικές και αόριστες αναφορές περί εθνολαϊκισμού. Παραγνωρίζουν (όχι τυχαία) συστημικές αφετηρίες που συνδέονται σε πολύ μεγάλο βαθμό με τις δομικές ανισορροπίες της Ευρωζώνης, την κερδοφορία του κεφαλαίου και τον ρόλο των χρηματοπιστωτικών αγορών.

Αυτό, όμως, που συμβαίνει σε διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο δεν είναι μια ξαφνική, από το πουθενά, ανάδυση της Ακροδεξιάς. Είναι το αποτέλεσμα μιας βαθύτερης διεργασίας, που είναι η «ριζοσπαστικοποίηση» προς τα (ακρο)δεξιά μεγάλου τμήματος του εκλογικού σώματος, όχι άσχετο από τα βαθύτερα, δομικά αίτια του κοινωνικοπολιτικού συστήματος που γεννά και εκτρέφει όλα αυτά τα φαινόμενα.

Κανονικοποίηση της ακροδεξιάς ρητορικής

Περαιτέρω, η επιλογή κεντροαριστερών κομμάτων να υιοθετήσουν τη νεοφιλελεύθερη ατζέντα ενίσχυσε την αίσθηση πως όλα τα πολιτικά κόμματα είναι ίδια. Οι ψηφοφόροι νιώθουν πως δεν έχουν την δυνατότητα όχι μόνο να επιλέξουν ανάμεσα σε εναλλακτικές θέσεις, αλλά και να ταυτιστούν με ένα διαφοροποιημένο φάσμα δημοκρατικών πολιτικών. Ακολούθως, η επιλογή κεντροδεξιών κομμάτων να υιοθετήσουν την ακροδεξιά ατζέντα συνέβαλλε έτι περισσότερο στην κανονικοποίηση της ακροδεξιάς ρητορικής.

Η αδυναμία-απροθυμία της ΕΕ να δώσει ευρωπαϊκή απάντηση σε μια σειρά ζητημάτων και να χαράξει μια συνεκτική πολιτική, εντείνει την ευρωπαϊκή κρίση, αμαυρώνει τις ίδιες τις διακηρύξεις της ΕΕ και τροφοδοτεί τη φοβική δημαγωγία της Ακροδεξιάς. Η ηγεσία της ΕΕ συνεχίζει να μην θέλει ή να μην μπορεί να διαβάσει τα σημάδια του «Κακού» που αποκαλύπτονται πλέον έκδηλα και τα οποία αποτελούν σοβαρή δοκιμασία για τις φιλελεύθερες αρχές και τις δημοκρατικές παραδόσεις των ευρωπαϊκών λαών.

Την ίδια στιγμή, η Ευρώπη των πολλών ταχυτήτων, αντί της «διαρκώς στενότερης ένωσης» με πλήρη δικαιώματα και αντίστοιχες δυνατότητες στους τομείς δράσης, φαίνεται να προβάλλει ως μια πολύ πιθανή εξέλιξη για το μέλλον του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Κάτι τέτοιο, όμως, θα σήμαινε νέα τείχη εντός της ενωσιακής δομής. Νέες διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στους πρόθυμους ή/και ικανούς και σε εκείνους που, όχι τόσο επειδή δεν το επιθυμούν να βρεθούν στην καρδιά μιας ευρωπαϊκής πολιτείας, δεν θα μπορέσουν τελικά να ακολουθήσουν.

Ο αυτοεγκλωβισμός της ΕΕ

Ένας νέος συνασπισμός «προθύμων και ικανών» διαμορφώνεται με συνεκτικό ιστό την Grundnorm του ανταγωνισμού και της αποδοτικότητας-αποτελεσματικότητας, απέναντι σε όσους «δεν θέλουν ή/και δεν μπορούν» να ακολουθήσουν. Έτσι, όμως, ελλοχεύει ο κίνδυνος, τελικώς, η «ευρωπαϊκή περιπέτεια ολοκλήρωσης» να επιστρέψει στο αρχικό σχήμα των έξι ιδρυτικών μελών της.

Η EE έχει (αυτο)εγκλωβιστεί σε μια στείρα αντιπαράθεση μεταξύ «ευρωπαϊστών και αντιευρωπαϊστών» και σε ατέρμονες συζητήσεις περί «μικρής ή μεγάλης», «λιγότερης ή περισσότερης» Ευρώπης, παραγνωρίζοντας την ζωτική-υπαρξιακή ανάγκη για νέες ιδέες και νέα διαβουλευτικά σχήματα. Διαφορετικά, υπάρχει ο κίνδυνος, μια περαιτέρω εμβάθυνση της ολοκλήρωσης, χωρίς να ληφθούν υπόψη τα παραπάνω, να παγιώσει, και μάλιστα θεσμικά και κανονιστικά, το κυρίαρχο μοντέλο της νεοφιλελεύθερης διακυβέρνησης.

Με αυτό τον τρόπο θα ενισχυθεί ακόμα περισσότερο ο ήδη σημαντικός κατακερματισμός της Ευρώπης και θα οξυνθεί τόσο το ζήτημα της δημοκρατικής νομιμοποίησής της, όσο και η νεοσυντηρητική πολιτική περιχαράκωσή της. Η αγωνία αυτή κάθε άλλο παρά αντιευρωπαϊκή μπορεί να χαρακτηριστεί. Η Ευρώπη έχει ανάγκη από ένα νέο, κοινωνικό συμβόλαιο βασισμένο σε πολιτικές ισότητας και κοινωνικής δικαιοσύνης.

Ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο

Κεντρικοί άξονες πολιτικής που θα μπορούσαν να διαμορφώσουν ένα τέτοιο Κοινωνικό Συμβόλαιο με τους ευρωπαϊκούς λαούς, μεταξύ άλλων είναι: κατοχύρωση ευρωπαϊκού κατώτατου μισθού, ευρωπαϊκών συλλογικών συμβάσεων εργασίας, κοινών ευρωπαϊκών θεμελιωδών κοινωνικών υπηρεσιών και αγαθών με ελεύθερη πρόσβαση για τους Ευρωπαίους πολίτες, ο φόρος επί των χρηματοπιστωτικών συναλλαγών, ο φόρος στις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, ο φόρος στις συναλλαγές μέσω ψηφιακών πλατφορμών, η αμοιβαιοποίηση του ρίσκου, η αμοιβαιοποίηση των δημόσιων χρεών και η εξισορρόπηση κρίσεων στο εσωτερικό της Ευρωζώνης.

Επιπλέον, θα μπορούσαν να επιβληθούν ευρωπαϊκές και διεθνείς ρυθμίσεις για τους φορολογικούς παραδείσους, στροφή προς μια δίκαιη φορολογική εναρμόνιση, ριζική στροφή της ευρωπαϊκής οικονομικής πολιτικής από τη λιτότητα στις επενδύσεις για μια δίκαιη και βιώσιμη ανάπτυξη. Δηλαδή στροφή προς ένα νέο επενδυτικό πρότυπο που θα προάγει τον οικολογικό μετασχηματισμό της οικονομίας και τέλος τη διεύρυνση της δημοκρατίας.

Για όλα αυτά απαιτείται μια ευρύτατη πολιτική συμμαχία από σοσιαλδημοκράτες και αριστερούς σοσιαλιστές, κομμουνιστές, αριστερούς και πρασίνους προκειμένου -παρά τις σημαντικές διαφορές τους- να φτιάξουν κοινό ανάχωμα στην ηγεμονία του νεοφιλελευθερισμού-νεοσυντηρητισμού και στην έφοδο της Ακροδεξιάς. Στις προσεχείς ευρωεκλογές συγκρούονται δύο διαφορετικές λογικές για το παρόν και το μέλλον της ΕΕ. Από την μία πλευρά η «Ευρώπη φρούριο» και από την άλλη η Ευρώπη της αλληλεγγύης, της δημοκρατίας και της ανοιχτής κοινωνίας.

Για το λόγο αυτό, το μοντέλο που θα προκριθεί για την Ευρώπη της επόμενης ημέρας, ήταν και παραμένει ζήτημα ζωτικής σημασίας για το μέλλον της ΕΕ και των ευρωπαϊκών κοινωνιών. Ένα ζήτημα που θα καθορίσει σε σημαντικό βαθμό όχι απλώς ένα ακόμα εκλογικό αποτέλεσμα, αλλά πιθανόν το ίδιο το παρόν και το μέλλον του ευρωπαϊκού οικοδομήματος.