Γιατί είναι πιο επικίνδυνη η πυρηνική απειλή τώρα από ό,τι στον Ψυχρό Πόλεμο

Σε προηγούμενα άρθρα έχουμε αναφερθεί σε μια σειρά από παραπλανητικές αντιλήψεις αναφορικά με την αναγεννημένη απειλή του πυρηνικού πολέμου μεγάλης κλίμακας μεταξύ Δύσης και Ρωσίας, η οποία έχει προκύψει τον τελευταίο καιρό και ενδέχεται να γιγαντωθεί στα επόμενα χρόνια. Εξαιρετικά δε επικίνδυνη είναι η πίστη ότι ο νέος πυρηνικός ανταγωνισμός θα είναι μια επανάληψη του Ψυχρού Πολέμου και θα τελειώσει το ίδιο αναίμακτα με αυτόν.

Ο γράφων έχει υποστηρίξει ότι αυτή είναι μια λάθος αντίληψη. Ο Ψυχρός Πόλεμος, σε καμία περίπτωση, δεν ήταν σίγουρο ότι θα οδηγούσε σε ένα ειρηνικό τέλος. Επιπροσθέτως, η σημερινή εποχή έχει κάποιες διαφοροποιήσεις που την καθιστούν δυνητικώς πιο επικίνδυνη από τον Ψυχρό Πόλεμο. Μια άκρως υποτιμημένη παράμετρος του Ψυχρού Πολέμου, η οποία λειτούργησε σωτήρια, απομειώνοντας τις εντάσεις μεταξύ των υπερδυνάμεων, ήταν η πίστη των ηγετών τόσο της Σοβιετικής Ένωσης, όσο και των ΗΠΑ ότι ο χρόνος δούλευε υπέρ τους. Οι Σοβιετικοί, με βάση την κλασική μαρξιστική ανάλυση, θεωρούσαν ότι ο καπιταλισμός, νομοτελειακά και αναπόφευκτα, θα κατέρρεε και ο σοσιαλισμός θα ακολουθούσε ως το κορυφαίο στάδιο στην εξέλιξη της ανθρωπότητας.

Αντιστοίχως και οι Αμερικανοί πίστευαν ότι, αργά ή γρήγορα, η υπόλοιπη ανθρωπότητα θα υιοθετούσε το αμερικανικό μοντέλο. Όπως χαρακτηριστικά γράφει ο διάσημος Αμερικανός καθηγητής Robert Jervis, στη σελίδα 25 στη μελέτη του “Identity and the Cold War” στον δεύτερο τόμο του συλλογικού έργου “The Cambridge History of the Cold War” (σελ. 25) «τόσο οι ΗΠA όσο και η Σοβιετική Ένωση έβλεπαν τους εαυτούς τους ως πρότυπο της προόδου και φορέα του νέου. Θεωρούσαν ως δεδομένο ότι η ιστορική πρόοδος είναι πραγματική και ότι, ενώ μπορεί να υπήρχαν πισωγυρίσματα, τελικά οι άλλοι λαοί θα ακολουθούσαν τον ίδιο δρόμο με αυτούς».

Ο αισιόδοξος χρόνος

Και συνεχίζει λέγοντας ότι «αυτή η κοινή πεποίθηση περιόρισε τη σύγκρουση και πράγματι μπορεί να έσωσε τον κόσμο από τον πόλεμο. Κάθε πλευρά πίστευε ότι ο χρόνος ήταν με το μέρος της και ότι εάν απέφευγαν τον πόλεμο, μακροπρόθεσμα όχι μόνο θα επεβίωναν, αλλά θα νικούσαν. Ο πιο επικίνδυνος συνδυασμός πεποιθήσεων είναι η βραχυπρόθεσμη αισιοδοξία σε συνδυασμό με τη μακροπρόθεσμη απαισιοδοξία, που δίνει μεγάλη ώθηση σε προληπτικούς πολέμους. Ευτυχώς, το μεγαλύτερο μέρος του Ψυχρού Πολέμου χαρακτηρίστηκε από μακροπρόθεσμη αισιοδοξία, ακόμη και όταν οι βραχυπρόθεσμες προβλέψεις ήταν απαισιόδοξες»

Άρα, λοιπόν, οι υπερδυνάμεις στα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου δεν είχαν παρά να περιμένουν “το τέλος της Ιστορίας” και θα νικούσαν. Το μόνο που είχαν να κάνουν στο μεσοδιάστημα ήταν να αποφύγουν να οδηγηθούν σε μια αυτοκτονική επιλογή. Δηλαδή σε μεγάλης κλίμακας πυρηνικό πόλεμο. Μάλιστα, οι ηγέτες των υπερδυνάμεων θεωρούσαν ότι οι συνέπειες από έναν πυρηνικό πόλεμο, ιδιαίτερα το περιβόητο φαινόμενο του πυρηνικού χειμώνα, θα ήταν πολύ πιο σοβαρές από ό,τι πιστεύεται σήμερα και θα ετίθετο εν κινδύνω όχι μόνο ο ανθρώπινος πολιτισμός ή ακόμη και αυτή ταύτη η ανθρωπότητα, αλλά η ίδια η ζωή στον πλανήτη.

Όπως χαρακτηριστικά γράφει ο Matthew Kroenig, στη σελίδα 43 στο “The logic of American Nuclear Strategy – Why strategic superiority matters”, (2018), «το σενάριο του πυρηνικού χειμώνα, όπως επιβλήθηκε στη διεθνή κοινή γνώμη από τον Carl Sagan και άλλους επιστήμονες στις αρχές της δεκαετίας του 1980, είχε μια βαθιά επίδραση στις ελίτ και στο ευρύ κοινό και στις δύο πλευρές του Σιδηρούν Παραπετάσματος. Ο ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης Μιχαήλ Γκορμπατσόφ παραδέχτηκε αργότερα ότι ο φόβος του πυρηνικού χειμώνα ήταν ένας παράγοντας που τον παρακίνησε να τερματίσει τον Ψυχρό Πόλεμο».

Αποφεύγοντας τον πόλεμο

Έτσι, οι ηγέτες των υπερδυνάμεων είχαν ένα ισχυρό κίνητρο να επιδεικνύουν μετριοπάθεια, ιδιαίτερα αν τα πράγματα έφταναν στο απροχώρητο σε κάποια κρίση. Όπως χαρακτηριστικά γράφει ο καθηγητής του Χάρβαρντ Odd Arne Westad στη σελίδα 309 της μελέτης “The Cold War. A world history”, (2017), ο πραγματικός λόγος που έκανε τον Χρουστσόφ να υποχωρήσει στην κρίση των πυραύλων στην Κούβα το 1962 «ήταν μάλλον ο μαρξισμός του. Ο Χρουστσόφ πίστευε ότι ο κομμουνισμός βρισκόταν σε άνοδο σε όλο τον κόσμο και ότι ο ιστορικός του ρόλος ήταν να καθοδηγήσει τη Σοβιετική Ένωση σε μια περίοδο, κατά την οποία, μέσω των νόμων της ίδιας της ιστορίας, η παγκόσμια ισορροπία δυνάμεων έγερνε προς την κατεύθυνση της. Ο πυρηνικός πόλεμος θα κατέστρεφε αυτό το ιστορικό επίτευγμα. Ο Χρουστσόφ ήθελε να γιορτάσει τον θρίαμβο του κομμουνισμού, όχι να δοξολογήσει τη νεκρική πυρά του».

Επίσης και ο Ρόναλντ Ρήγκαν, όπως επισημαίνει πάλι ο Odd Arne Westad στη σελίδα 522 του βιβλίου του, «πίστευε ότι οι ΗΠA κέρδιζαν τον Ψυχρό Πόλεμο και ότι ο υπόλοιπος κόσμος στρεφόταν σταδιακά προς την κατεύθυνση της Αμερικής, προς τις ελεύθερες αγορές και τη δημοκρατία. Οποιαδήποτε πυρηνική σύγκρουση θα κατέστρεφε αυτήν τη φυσική εξέλιξη».

Όμως, σήμερα οι αντιλήψεις περί χρόνου είναι διαφορετικές. Όπως αναφέρθηκε πιο πάνω, κατά τον Jervis «ο πιο επικίνδυνος συνδυασμός πεποιθήσεων είναι η βραχυπρόθεσμη αισιοδοξία σε συνδυασμό με τη μακροπρόθεσμη απαισιοδοξία». Κι αυτό ακριβώς ενδέχεται να συμβαίνει σήμερα. Ιδιαίτερα η Ρωσία, όπως ο γράφων έχει υποστηρίξει σε άλλα άρθρα στο SLpress.gr, ενδέχεται να κυριαρχείται από τον ζοφερό φόβο πως ο χρόνος δουλεύει εις βάρος της και πρέπει να κάνει κάτι αποφασιστικό γρήγορα.

Έτσι,  εκμεταλλευόμενη το πλεονέκτημα που της προσφέρει η “ασύμμετρη εξασφαλισμένη καταστροφή”, ιδιαίτερα σε σχέση με την Ευρώπη, ενδέχεται να εφαρμόσει μια πυρηνική στρατηγική υψηλού ρίσκου (brinkmanship), επιδιώκοντας να διασπάσει την ενότητα της ευρωατλαντικής Δύσης και να επιβάλει τις θέσεις της.Το πιο επικίνδυνο όμως είναι ότι η ρωσική πυρηνική στρατηγική ενδέχεται να έχει διαποτιστεί από έντονα ανορθολογικά, μεταφυσικά και εσχατολογικά στοιχεία, τα οποία έχουν εισπηδήσει σε αυτήν διαμέσου μιας ιδιόρρυθμης ζύμωσης με τη ρωσική Ορθοδοξία. Αυτό υποστηρίζει ο Ισραηλινός καθηγητής Dmitry Adamsky, στο περιβόητο βιβλίο του “Russian Nuclear Orthodoxy” (2019).

Πυρηνικά και Ορθοδοξία

Χαρακτηριστικά, στις σελίδες 245 και 246 ο Adamsky θέτει ορισμένα ερωτήματα για το αν δημιουργείται στη Ρωσία μια νέα “πυρηνική ηθική” και πως αυτή επηρεάζεται από μεσσιανικές και αποκαλυπτικές αναγνώσεις του κόσμου και του χρόνου της σημερινής ρωσικής Ορθοδοξίας, καθώς και για το πως θρησκευτικές αντιλήψεις περί ιερού πολέμου και μαρτυρίου συνδυάζονται με την αρμαγεδδωνική καταστρεπτική ισχύ των πυρηνικών όπλων. Για το εάν δηλαδή η θρησκευτική εσχατολογία επηρεάζει τρέχοντα γεωπολιτικά γεγονότα και για το αν η δημιουργία ενός “πυρηνικού κλήρου” μπορεί να αποδώσει εσχατολογικούς στόχους στο ρωσικό πυρηνικό οπλοστάσιο.

Ωστόσο, δεν είναι μόνον οι Ρώσοι που ενδεχομένως να κυριαρχούνται από ανορθολογικές, μεταφυσικές και εσχατολογικές αντιλήψεις ως προς τον πόλεμο και τη χρήση πυρηνικών όπλων. Τα πράγματα στις ΗΠΑ ενδέχεται να είναι χειρότερα. Όπως χαρακτηριστικά γράφει ο καθηγητής Μανούσος Μαραγκουδάκης στη σελίδα 412 της μελέτης του “Αμερικανικός φονταμενταλισμός: Πώς οι πολιτικές, θρησκευτικές και επιστημονικές αντιπαραθέσεις στη Δύση διαμόρφωσαν τον μισαλλόδοξο αμερικανικό προτεσταντισμό” (2010), ήδη «πριν από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο… η κοσμοθεωρία (των φιλελευθέρων προτεσταντών) μιλούσε για μια συνεχή πρόοδο της ανθρωπότητας, μέσω της οποίας ο Θεός φανερώνει την πρόνοιά του για τον άνθρωπο, ο πόλεμος δεν θα μπορούσε παρά να σημαίνει ένα άλμα προόδου, την νίκη της δημοκρατίας και του χριστιανισμού πάνω στις δυνάμεις του κακού. Θεολογικά ο πόλεμος έπρεπε να ιδωθεί ως μία μάχη του καλού με το κακό, λαμβάνοντας έναν χαρακτήρα ανώτερο, χαρακτήρα ιερό».

Έτσι, για τους Αμερικανούς ο πόλεμος μπορεί να φθάσει σε ακραία σημεία, ακριβώς γιατί είναι ιερός. Και ο καθηγητής Μαραγκουδάκης στη σελίδα 514 λέγει καταλυτικά ότι «ο προχιλιαστικός επεμβατισμός έχει προετοιμάσει ψυχολογικά εκατομμύρια Αμερικανούς να αποδεχθούν με παθητικότητα, με μοιρολατρεία, ακόμη και λαχτάρα, την πιθανότητα ξεσπάσματος ενός παγκοσμίου πολέμου… και τους έχει εφοδιάσει με ένα κοσμοείδωλο, μέσα από το οποίο να δουν αυτή τη σύγκρουση θετικά, ως υποστήριξη ενός θεϊκού σχεδίου υλοποίησης της έσχατης ουτοπίας».

Εν κατακλείδι, πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι εισερχόμαστε ολοταχώς σε μια εξαιρετικά επικίνδυνη περίοδο για την Ανθρωπότητα γενικώς και την Ευρώπη ειδικότερα. Αυτή η περίοδος διαφέρει σε πολλά από τον Ψυχρό Πόλεμο και πολύ περισσότερο από την εξοργιστικά “ροζ” αντίληψη περί Ψυχρού Πολέμου που είναι κυρίαρχη σήμερα. Εντονότατα ανορθολογικά στοιχεία, που προέρχονται από εκκοσμικευμένες και αλλοιωμένες αντιλήψεις της χριστιανικής εσχατολογίας, έχουν εισβάλει στην πυρηνική στρατηγική των δύο μεγάλων δυνάμεων.

Σε συνδυασμό δε με μια νέα, απαισιόδοξη, κοσμοαντίληψη περί χρόνου που κυριαρχεί στη Ρωσία και πιθανώς και στις ΗΠΑ, δημιουργείται ένα εξαιρετικά επικίνδυνο μείγμα. Κι αυτό είναι απλώς ένα μέρος του προβλήματος. Καθίσταται επιτακτική λοιπόν μια ρεαλιστική ανάγνωση της πυρηνικής πραγματικότητας σήμερα, πάνω στην οποία θα οικοδομηθούν ρεαλιστικές στρατηγικές πυρηνικής αποτροπής, πριν οδηγηθούμε σε πρωτοφανείς καταστάσεις για τις οποίες δεν θα έχουμε καμία προετοιμασία.