Γιατί είναι πυρ και μανία με τον Ζελένσκι οι αντιρώσοι Πολωνοί

“Να μην ξανα-προσβάλει τους Πολωνούς” κάλεσε τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι ο πρωθυπουργός της Πολωνίας, συντηρώντας την αντιπαράθεση του με το Κίεβο. Αντιπαράθεση που ξεκίνησε μετά την απαγόρευση εισαγωγής ουκρανικών σιτηρών που αποφάσισαν Πολωνία, Ουγγαρία και Σλοβακία, συνεχίστηκε με την ομιλία Ζελένσκι στον ΟΗΕ που κατηγόρησε τις τρεις χώρες ότι… παίζουν το παιχνίδι της Μόσχας (ειδικά οι αντιρώσοι Πολωνοί σίγουρα την άκουσαν με έκπληξη) και έφτασε στον τερματισμό της αποστολής πολωνικών όπλων στο Κίεβο.

Στον αντίποδα ο πρόεδρος της Πολωνίας Αντρέι Ντούντα κινείται “πυροσβεστικά”, προσδοκώντας πως η διαμάχη για τα ουκρανικά σιτηρά δεν θα επηρεάσει τις αγαστές σχέσεις της χώρας του με το Κίεβο. Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Αντρέι Ντούντα (που προέρχεται από το δεξιό-κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης, αλλά στις προεδρικές του 2015 κατήλθε ως ανεξάρτητος) αποστασιοποιείται από την πολωνική κυβέρνηση.

Το 2018 η δεξιά πολωνική κυβέρνηση είχε εξοργίσει το Ισραήλ και τον πρόεδρο Τραμπ, έπειτα από ένα αμφιλεγόμενο νομοσχέδιο για το Ολοκαύτωμα. Σύμφωνα με αυτό προβλέπονταν ποινή φυλάκισης “για όποιον αποδίδει ευθύνη ή συνευθύνη στην Πολωνία για εγκλήματα που διαπράχθηκαν από το Τρίτο Ράϊχ“. Ειδικότερα η ποινικοποίηση της φράσης “πολωνικά στρατόπεδα θανάτου” είχε προκαλέσει τις οργισμένες αντιδράσεις των εβραϊκών οργανώσεων στις ΗΠΑ. Ο Ντούντα προχώρησε στην επανεξέταση ορισμένων διατάξεων του νομοσχεδίου.

Είναι χαρακτηριστικό πως ο Τραμπ έφτασε να συγκρουστεί με την Πολωνία, παρόλο που το Κόμμα Δικαιοσύνης έχει πανομοιότυπη ατζέντα με τον ίδιο. Οικονομικός προστατευτισμός, αντιμεταναστευτική πολιτική, απέχθεια για τις φιλελεύθερες ελίτ, είναι ορισμένα από τα κοινά χαρακτηριστικά τους. Η αντιπαράθεση της δεξιάς πολωνικής κυβέρνησης με την Ουκρανία αποδόθηκε στις επικείμενες εκλογές, με το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης να ενεργοποιεί τα εθνικιστικά αντανακλαστικά των Πολωνών, προς άγρα ψήφων.

Όμως οι σχέσεις Πολωνίας και Ουκρανίας δεν ήταν αγαστές και προ της ρωσικής εισβολής, καθώς είχαν επισκιαστεί από την ηρωποίηση από το Κίεβο του αιμοσταγούς Στεπάν Μπαντέρα, υπευθύνου, εκτός από τον σφαγιασμό χιλιάδων Εβραίων και Ρώσων στην κατεχόμενη από τους Γερμανούς ναζί Ουκρανία και Πολωνία, και αρκετών Πολωνών. Η σημερινή στάση της πολωνικής κυβέρνησης γίνεται περισσότερο κατανοητή, αν ληφθεί υπόψιν η ταραχώδης ιστορία της χώρας που διαμόρφωσε τον ιδιαίτερο πολωνικό εθνικισμό.

Γιόζεφ Πιλσούντσκι

Στην Πολωνία δεν υπήρξε ένα μαζικό φασιστικό κίνημα στον Μεσοπόλεμο, όπως ήταν η Σιδηρά Φρουρά στην Ρουμανία ή τα Σταυρωτά Βέλη στην Ουγγαρία. Ο εθνικοσοσιαλισμός είχε επιρροή στις μειονότητες των Γερμανών και ειδικότερα των Ουκρανών της Πολωνίας, που εντάχθηκαν στην Οργάνωση των Ουκρανών Εθνικιστών, του Μπαντέρα.

Παρά τους επανειλημμένους διαμελισμούς της από τους τρεις γείτονές της, Αυστρία, Πρωσία, Ρωσία και παρά την πλήρη διάλυση του πολωνικού κράτους, ο εθνικισμός των Πολωνών παρέμενε ζωντανός. H δυναμικότερη έκφραση του πολωνικού εθνικισμού εκδηλωνόταν στο ρωσοκρατούμενο τμήμα της Πολωνίας. “Πατέρας” του ήταν ο στρατηγός Γιόζεφ Πιλσούντσκι, ένας σοσιαλιστής που μεταλλάχθηκε σε ακραιφνή εθνικιστή.

Κατά τον A´ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Πιλσούντσκι έθεσε τον στρατό του στη διάθεση της Αυστροουγγαρίας και οι άνδρες του, υπό την ηγεσία του, πολέμησαν εναντίον των Ρώσων. Όταν ο Πιλσούντσκι αντιτάχθηκε στα στρατιωτικά σχέδια των συμμάχων του, που δεν εξυπηρετούσαν την πολωνική ανεξαρτησία, φυλακίστηκε από τους Γερμανούς.

Με τη λήξη του A´ Παγκοσμίου Πολέμου το 1918 ο Πιλσούντσκι επέστρεψε στη Βαρσοβία. Όμως, παρά την λήξη του Πολέμου, δεν είχε έρθει η ώρα για ένα ανεξάρτητο πολωνικό κράτος, στις διαστάσεις που αυτό είχε πριν τους διαμελισμούς του 18ου αιώνα. Ο Πιλσούντσκι ήρθε σε σύγκρουση με τις νέες χώρες που “γέννησαν” οι μεταπολεμικές συνθήκες (Τσεχοσλοβακία και Λιθουανία) και πολέμησε σκληρά την ΕΣΣΔ, οι δυνάμεις της οποίας τον υποχρέωσαν σε υποχώρηση. Αποσύρθηκε προσωρινά από την πολιτική και το 1926 κατέλαβε με πραξικόπημα την εξουσία.

Το καθεστώς του μπορεί να χαρακτηριστεί αυταρχικό, όχι όμως φασιστικό. Έμπειρος συνωμότης και ικανότατος στρατιωτικός, ο Πιλσούντσκι στα μάτια των Πολωνών ήταν ο εγγυητής της ανεξαρτησίας του πολωνικού έθνους. Ενός έθνους που τα εδάφη του εποφθαλμιούσαν πλέον η ναζιστική Γερμανία και η ΕΣΣΔ.

Ο “τρίτος δρόμος” των Πολωνών

Η Πολωνία πλήρωσε βαρύ φόρο αίματος στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, δεχόμενη επίθεση και από τους Ναζί και τους Σοβιετικούς (όπως προέβλεπε το Σύμφωνο Μολότοφ-Ρίμπεντροπ) γεγονός που εξηγεί και την χρόνια αντιπαράθεση της δεξιάς πολωνικής κυβέρνησης με την Γερμανία. Για αυτό η Πολωνία άκουσε με οργή την πρόταση Ζελένσκι να γίνει η Γερμανία μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, κατά την ομιλία στον Οργανισμό. Είναι χαρακτηριστικό πως οι γερμανικές αποζημιώσεις παραμένουν ανοιχτό ζήτημα για την πολωνική κυβέρνηση.

Από την άλλη, ο αντισημιτισμός δεν ήταν περιθωριακό φαινόμενο στην Πολωνία του Μεσοπολέμου. Ο στρατηγός Γιόζεφ Πιλσούντσκι είχε προχωρήσει σε διώξεις εναντίον των Εβραίων της χώρας. Μετά τον θάνατο του στρατάρχη το 1935 (ο οποίος είχε υπογράψει σύμφωνα μη επίθεσης και με την Γερμανία και την ΕΣΣΔ, που αποδείχτηκαν “κενό γράμμα”) το καθεστώς παρέμεινε αυταρχικό.

Οι διώξεις εναντίον των Εβραίων και άλλων μειονοτήτων συνεχίστηκαν. Οι Πολωνοί αντικομμουνιστές συνταγματάρχες που διαδέχτηκαν τον Πιλσούντσκι αναζητούσαν έναν “τρίτο δρόμο” μεταξύ της αγγλοσαξονικής δημοκρατίας και του φασισμού των χωρών του Άξονα. Βασικό σύνθημα τους ήταν πως επίκειται το “τέλος της φιλελεύθερης τάξης“. Το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης που ίδρυσαν οι αδερφοί Κατσίνσκι το 1989 εμπνέεται ξεκάθαρα από τον “τρίτο δρόμο” των Πολωνών συνταγματαρχών και το καθεστώς του πιστού καθολικού Πιλσούντσκι, ο οποίος θεωρείται ήρωας για το πολωνικό έθνος.

Ο ευρωπαϊκός Τύπος χαρακτηρίζει την Πολωνία σαν “δημοκρατορία”, κατ’ αυτούς μία υβριδική μορφή πολιτεύματος, όπου ένα αυταρχικό καθεστώς επιβάλλεται με δημοκρατικές διαδικασίες. Η αντιμεταναστευτική πολιτική της, το νομοσχέδιο για τον περιορισμό των αμβλώσεων και ειδικά το σχέδιο για την μεταρρύθμιση του δικαστικού συστήματος της χώρας, προκάλεσε σάλο σε πολλές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και έφεραν την Πολωνία ενώπιον κυρώσεων της ΕΕ. Ένα από τα τελευταία επεισόδια στην αντιπαράθεση ΕΕ-Πολωνίας, ήταν η καταδικαστική απόφαση του Δικαστηρίου της ΕΕ για την Πολωνία, το περασμένο καλοκαίρι, το οποίο ο Πολωνός πρωθυπουργός χαρακτήρισε «διεφθαρμένο» και πως κυριαρχείται «από Γερμανούς πολιτικούς»!

Σύμμαχος των ΗΠΑ

Όμως, από την άλλη, η Πολωνία είναι ένας από τους σημαντικότερους συμμάχους των ΗΠΑ στην Ανατολική Ευρώπη, μετά το 1989. Η δε εισβολή στην Ουκρανία δικαίωσε την σκληρή αντιρωσική της στάση από την οποία προηγουμένως οι ηγέτες της “Παλαιάς Ευρώπης” (Γερμανία, Γαλλία κτλ) τηρούσαν σαφείς αποστάσεις και την έβγαλε από το καθεστώς “παρία” που την είχε θέσει η ΕΕ. Ήταν από τις χώρες που συνέδραμαν την Ουκρανία με την έναρξη της σύγκρουσης, υποδεχόμενη πολλούς Ουκρανούς πρόσφυγες και στέλνοντας όπλα από τα αποθέματα του πολωνικού στρατού.

Τον περασμένο Μάρτιο, εγκαινιάστηκε η μόνιμη αμερικανική στρατιωτική φρουρά στην Πολωνία, με την χώρα να φιλοξενεί περίπου 10.000 Αμερικανούς στρατιώτες. Η αμερικανική φρουρά, η όγδοη στην Ευρώπη, θα επιφορτιστεί με τον συντονισμό της υποστήριξης των αμερικανικών δυνάμεων που έχουν αναπτυχθεί στην Πολωνία και σε όλη την ανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ. Παγίως η Πολωνία πρωτοστατεί σε αμερικανικά αμυντικά σχέδια ανάσχεσης της ρωσικής επιρροής. Για τον Πολωνό πρωθυπουργό η συμμαχία με τις ΗΠΑ είναι «απόλυτο θεμέλιο» της ευρωπαϊκής ασφάλειας.

Οι Ουκρανοί συνηθίζουν να προσβάλλουν Ευρωπαίους συμμάχους τους (“γερμανικό λουκάνικο” είχε χαρακτηρίσει ο Ουκρανός πρέσβης στην Γερμανία τον καγκελάριο Σολτς!) με τον Ζελένσκι να φτάνει  στο σημείο να αποκαλεί “ψεύτη” τον ίδιο τον Μπάιντεν, στο επεισόδιο του περασμένου Νοεμβρίου, όταν πύραυλος είχε πέσει σε πολωνικό χωριό, με το Κίεβο να εμμένει πως ήταν ρωσικός, ακόμα και ο Αμερικανός πρόεδρος είχε διαβεβαιώσει πως ήταν ουκρανικός!

Πάντως ο πολωνικός “πόλεμος των σιτηρών”, πέραν του ιδιάζοντας πολωνικού εθνικισμο, ίσως μπορεί αν αποδοθεί και στην “κόπωση” των δυτικών για την συνεχιζόμενη στήριξη του Κιέβου, με τον ευρωπαϊκό Τύπο να παρατηρεί με τρόμο πως «καταρρέει η διεθνής αλληλεγγύη… έναντι μιας συλλογικής αποδοχής της φρίκης» με αφορμή το περιορισμένο ενδιαφέρον στην ομιλία Ζελένσκι στον ΟΗΕ…