Γιατί η δυτική βοήθεια στην Ουκρανία έχει ημερομηνία λήξης

Για δέκατο μήνα συνεχίζεται ο πόλεμος στην Ουκρανία, χωρίς ακόμη να έχει κριθεί η έκβασή του. Υπάρχουν ωστόσο ενδείξεις που σηματοδοτούν ότι μπαίνουμε στην τελική του φάση, αφού η κόπωση όλων των πλευρών που άμεσα ή έμμεσα μετέχουν στη σύγκρουση, αρχίζει να γίνεται ορατή. Οι τρέχουσες πολεμικές εξελίξεις μπορούν να συνοψιστούν ως εξής:

Μετά την ελεγχόμενη απόσυρση των Ρώσων από τη Χερσώνα, το κέντρο βάρους των επιχειρήσεων έχει μεταφερθεί στην περιφέρεια του Ντονέτσκ, την οποία οι Ρώσοι προσπαθούν να ελέγξουν εξ’ ολοκλήρου. Για τον σκοπό αυτό, σφοδρές μάχες διεξάγονται γύρω από την ομώνυμη πόλη, ενώ λίγα χιλιόμετρα βορειοανατολικά οι Ρώσοι συνεχίζουν την επί πολλές εβδομάδες πολιορκία της πόλης Μπαχμούτ.

Παράλληλα με τις παραπάνω εξελίξεις, αμείωτες συνεχίζονται οι ρωσικές πυραυλικές επιθέσεις κατά των ουκρανικών υποδομών, οι οποίες ξεκίνησαν μετά το χτύπημα των Ουκρανών στη γέφυρα του Κερτς, στην Κριμαία. Αυτή τη στιγμή εκτιμάται ότι πάνω από το 40% των ενεργειακών υποδομών της Ουκρανίας έχει καταστραφεί, με αποτέλεσμα ολόκληρες πόλεις, συμπεριλαμβανομένων και περιοχών του Κιέβου, να είναι χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα.

Οι στόχοι των πυραυλικών επιθέσεων

Τρεις πρέπει να θεωρούνται οι στοχεύσεις της πυραυλικής εκστρατείας των Ρώσων. Η πρώτη προφανώς είναι να υποστεί η Ουκρανία στρατηγικά πλήγματα, που θα μειώσουν τις δυνατότητές της να συνεχίσει τον πόλεμο. Η δεύτερη στόχευση είναι να ασκηθεί πίεση στον άμαχο πληθυσμό, ο οποίος σε πολλές περιοχές υποχρεώνεται να μείνει χωρίς ηλεκτρισμό και θέρμανση και συχνά χωρίς νερό. Η αφόρητη ψυχολογική πίεση που ασκεί αυτή η κατάσταση στους αμάχους έχει φυσικά αντίκτυπο στην ουκρανική κυβέρνηση, η οποία εκ των πραγμάτων δεν μπορεί να ανταποκριθεί πλήρως στις ανάγκες των πολιτών.

Έτσι υπάρχουν δηλώσεις Ουκρανών αξιωματούχων, όπως ο δήμαρχος του Κιέβου, οι οποίοι προτρέπουν τους πολίτες που ήδη έχουν φύγει από την Ουκρανία να μην βιαστούν να επιστρέψουν. Χαρακτηριστικό είναι και το γεγονός ότι στην ανακαταληφθείσα Χερσώνα, οι ουκρανικές αρχές δήλωσαν αδυναμία να υποστηρίξουν τους πολίτες και τους προέτρεψαν να φύγουν με δική τους πρωτοβουλία από την πόλη.

Η δεινή κατάσταση που δημιουργείται με αυτό τον τρόπο, όπως είναι φυσικό κάμπτει το ηθικό των Ουκρανών και δημιουργεί έντονη επιθυμία τερματισμού του πολέμου, ακόμη κι αν αυτό συνεπάγεται σημαντικές ουκρανικές παραχωρήσεις. Υπό μια έννοια λοιπόν, οι ρωσικές πυραυλικές επιθέσεις στρώνουν τον δρόμο του συμβιβασμού για την ουκρανική κυβέρνηση, καθώς καθιστούν πιο δεκτική την ουκρανική κοινή γνώμη σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο.

Η τρίτη στόχευση των ρωσικών πυραυλικών επιθέσεων είναι να αυξηθεί η πίεση προς τις δυτικές χώρες, οι οποίες έως τώρα έχουν προσφέρει άφθονη στρατιωτική και οικονομική βοήθεια στην Ουκρανία. Η πίεση θα κλιμακωθεί τόσο μέσω των προσφυγικών ροών, που αναπόφευκτα θα φουντώσουν, όσο και με την ανάγκη για παροχή πρόσθετης οικονομικής βοήθειας στην Ουκρανία.

Η βοήθεια στην Ουκρανία

Έως τώρα η δυτική βοήθεια στην Ουκρανία είναι σημαντική. Από την αρχή του 2022 μέχρι και τον Σεπτέμβριο, μόνο οι ΗΠΑ προσέφεραν 52,3 δισ. ευρώ στρατιωτική, ανθρωπιστική και οικονομική βοήθεια. Επίσης, άλλα 29,2 δισ. προσέφεραν οι χώρες της Ευρώπης και 12,3 δισ. προσέφεραν λοιπές χώρες (πηγή: IFW Kiel Institute). Αυτή η σημαντική βοήθεια έχει επιτρέψει έως τώρα στην Ουκρανία να συνεχίσει τον πόλεμο. Μέχρι πότε όμως θα διατίθενται αυτά τα ποσά;

Στην Αμερική ήδη έχει ξεκινήσει η σχετική γκρίνια, κυρίως από τους Ρεπουμπλικανούς, αφού πολλοί προβληματίζονται για τα υψηλά δημοσιονομικά ελλείμματα που συνεχώς αυξάνουν το ομοσπονδιακό χρέος. Για να καταλάβει κανείς ποια είναι η κατάσταση, αρκεί να πούμε ότι το 2022, το δημοσιονομικό έλλειμμα των ΗΠΑ έφτασε τα 1,4 τρισ. δολάρια! Το ποσό αυτό μάλιστα θεωρείται μικρό, αν συγκριθεί με εκείνα των δυο προηγούμενων ετών, τα οποία σημαδεύτηκαν δημοσιονομικά από τα μέτρα που ελήφθησαν για τον κορονοϊό. Για να έχουμε μια αίσθηση των ιλιγγιωδών μεγεθών, σημειώνουμε ότι το 2021 το έλλειμμα των ΗΠΑ ήταν 2,8 τρισ., ενώ το 2020 έφτασε το ποσό ρεκόρ των 3,1 τρισ.

Τα ελλείμματα αυτά καλύπτονται με δανεισμό, δηλαδή με έκδοση ομολόγων, τα οποία τουλάχιστον μέχρι πρότινος τα αγόραζε κυρίως η αμερικανική ομοσπονδιακή τράπεζα με χρήμα που “τύπωνε” ηλεκτρονικά. Με αυτές τις πρακτικές, το ομοσπονδιακό χρέος των ΗΠΑ έχει σκαρφαλώσει στo δυσθεώρητο ύψος των 31 τρισ. δολαρίων ή στο 124% του ΑΕΠ (σε αποπληθωρισμένες τιμές).

Οικονομικές συνέπειες του πολέμου

Με απλά λόγια, οι ΗΠΑ ασκούν την πολιτική τους στην Ουκρανία μέσω ελλειμμάτων και χρέους. Η αλήθεια είναι ότι αυτό γίνεται επί αρκετά χρόνια και όχι μόνο τώρα. Ούτε βέβαια μερικές δεκάδες δισ. δολάρια που δίδονται ως βοήθεια στην Ουκρανία μπορούν να κάνουν τη διαφορά, αφού δεν αντιπροσωπεύουν ούτε το 0,5% του ετήσιου ελλείμματος. Το πρόβλημα που δημιουργεί η συνέχιση του πολέμου στην Ουκρανία είναι κυρίως οι πληθωριστικές πιέσεις που ασκεί, οι οποίες υποχρεώνουν τις κεντρικές τράπεζες σε διαδοχικές αυξήσεις επιτοκίων.

Όπως χαρακτηριστικά έχει τονίσει ο επικεφαλής της αμερικανικής Κεντρικής Τράπεζας, Τζ. Πάουελ, μέσω της αύξησης των επιτοκίων επιδιώκεται η μείωση της ζήτησης, ώστε να σταθεροποιηθούν οι τιμές. Ανάλογες δηλώσεις έχει κάνει και η Κριστίν Λαγκάρντ από την πλευρά της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Ούτε λίγο ούτε πολύ δηλαδή, οι κεντρικοί τραπεζίτες μας λένε ότι προκαλούν ύφεση για να τιθασεύσουν τον πληθωρισμό. Αυτή η αύξηση του κόστους χρήματος, απειλεί βεβαίως να δημιουργήσει μια νέα κρίση χρέους, η οποία αναπόφευκτα θα προκαλέσει και κοινωνικές αναταραχές.

Όλα αυτά είναι ένας λόγος που πλέον στις ΗΠΑ ακούγονται φωνές για τερματισμό του πολέμου στην Ουκρανία. Εκτός από κάποιες βιομηχανίες του αμυντικού τομέα που βλέπουν τις πωλήσεις τους να αυξάνονται, πολλοί βλέπουν ότι η συνέχιση του πολέμου εγκυμονεί πλέον για τις ΗΠΑ περισσότερους κινδύνους παρά οφέλη. Όσον αφορά το μέχρι τώρα όφελος, αυτό είναι ήδη σημαντικό: Έχει κοπεί ο ομφάλιος λώρος μεταξύ Ρωσίας και Ευρώπης, με την τελευταία να έχει de facto στρατευτεί στις ατλαντικές της υποχρεώσεις. Παράλληλα, η Γερμανία έχασε το πλεονέκτημα που της έδινε η πρόσβαση σε φθηνή ρωσική ενέργεια και πρώτες ύλες, και πλέον καλείται να αυξήσει τις αμυντικές της δαπάνες, ευθυγραμμιζόμενη στις νέες απαιτήσεις.

Τί θα επιδιώξει η Ρωσία

Η κατάσταση είναι δύσκολη και για τη Ρωσία. Μετά το αρχικό σφάλμα υποεκτίμησης των δυνατοτήτων των Ουκρανών, η ρωσική ηγεσία έχει υποχρεωθεί να αναθεωρήσει τους στόχους της, εμπλέκοντας όλο και περισσότερους πόρους στην πολεμική προσπάθεια. Στόχος της είναι να πετύχει ένα διατηρήσιμο αποτέλεσμα που θα μπορέσει να εμφανίσει ως επιτυχία. Για τη Ρωσία η παγίωση της σημερινής κατάστασης στο έδαφος δεν ισοδυναμεί με νίκη.

Υπενθυμίζεται ότι μετά τις επιτυχίες των Ουκρανών στο Χάρκοβο τον Αύγουστο, η ρωσική ηγεσία προκήρυξε δημοψηφίσματα στις τέσσερις ουκρανικές περιφέρειες (Λουχάνσκ, Ντονέτσκ, Ζαπορίζια, Χερσώνα), τις οποίες οι ρωσικές δυνάμεις ελέγχουν μόνο εν μέρει. Κατόπιν προσάρτησε αυτές τις περιοχές με τον πλέον επίσημο τρόπο στη Ρωσική Ομοσπονδία. Έτσι θέλησε να επιβεβαιώσει τη δέσμευσή της για κατάληψή τους και παράλληλα να δικαιολογήσει στη ρωσική κοινή γνώμη την αναγκαιότητα για την επιστράτευση 300.000 εφέδρων που ολοκληρώθηκε μόλις πρόσφατα.

Μετά από όλα αυτά, στα μάτια της ρωσικής κοινής γνώμης η απόσυρση από τη Χερσώνα δεν συνιστά αποχώρηση από ουκρανικό έδαφος, αλλά εγκατάλειψη τμήματος της ρωσικής επικράτειας. Το γεγονός αυτό φυσικά εκθέτει απόλυτα τη ρωσική ηγεσία. Με αυτά τα δεδομένα και με βάση το ότι οι ρωσικές δυνάμεις στο μέτωπο ενισχύονται πλέον από τους επιστράτους, είναι λογικό να εικάσουμε ότι σε αυτή τη φάση οι Ρώσοι ετοιμάζουν μια επιθετική ενέργεια μεγάλης κλίμακας. Μέσω αυτής θα επιδιώξουν να επιτύχουν αποφασιστικά αποτελέσματα στο πεδίο, ώστε να υποχρεώσουν τους Ουκρανούς να κάτσουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων.

Ελάχιστος στόχος των Ρώσων θα πρέπει να θεωρείται η πλήρης κατάληψη των τεσσάρων παραπάνω περιφερειών, αλλά και η επίτευξη κάποιων πρόσθετων κερδών που μάλλον θα προσφερθούν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων ως αντάλλαγμα για έναν ουκρανικό συμβιβασμό. Βέβαια είναι σχεδόν αδύνατο για την οποιαδήποτε ουκρανική ηγεσία να υπογράψει έναν εδαφικό ακρωτηριασμό. Συνεπώς, αυτό που μάλλον θα πρέπει να αναμένεται, είναι ότι μετά από μια δραματική κλιμάκωση των συγκρούσεων, η κόπωση είναι αυτή που θα οδηγήσει σε μια εκεχειρία. Μια εκεχειρία που θα αφήσει μια μόνιμη πληγή στην Ευρώπη, η οποία καλείται πλέον να συμμορφωθεί με τα νέα δεδομένα που δημιουργεί η πλανητική σύγκρουση ΗΠΑ-Κίνας.