Γιατί η μάχη της Μπαχμούτ παραπέμπει στο Βερντέν

Την ώρα που γράφεται το παρόν κείμενο (12 Απριλίου 2023) η παγκόσμια κοινότητα γίνεται μάρτυρας των σκληρότατων συγκρούσεων στην περιοχή της Μπαχμούτ, μεταξύ του ρωσικού στρατού, υποστηριζόμενου από την Wagner και του ουκρανικού στρατού, με άγνωστη ακόμη κατάληξη. Το θέμα εάν το κύριο βάρος των συγκρούσεων πέφτει στους ώμους της Wagner ή του ρωσικού στρατού είναι ήσσονος σημασίας.

Η κάλυψη της μάχης από τα δυτικά ΜΜΕ, καθώς και οι αναλύσεις των διάφορων σχολιαστών παρουσιάζουν μια εικόνα των ρωσικών ενόπλων δυνάμεων ως ανίκανων, με τρομακτικές απώλειες και που βρίσκονται στα πρόθυρα της κατάρρευσης. Αντίθετα, παρουσιάζουν τους Ουκρανούς να βρίσκονται στο απόγειο της μαχητικής ικανότητάς τους, να ενισχύονται συνεχώς με ό,τι καλύτερο διαθέτει το δυτικό οπλοστάσιο, ενώ προαναγγέλλεται μεγάλη αντεπίθεση. Ο συντάκτης του παρόντος δεν τρέφει συμπάθεια στους Ρώσους, ούτε θεωρεί δίκαιο τον αγώνα τους. Αντίθετα, έχει σεβασμό για τον ουκρανικό λαό που δίνει τιτάνιο αγώνα υπέρ βωμών και εστιών. Αυτό όμως δεν εμποδίζει την ψύχραιμη και αποστασιοποιημένη ανάλυση, μακριά από σκοπιμότητες και ιδεοληψίες.

Η μάχη της Μπαχμούτ είναι από τις αιματηρότερες του πολέμου, με εκατόμβες νεκρών εκατέρωθεν. Δυτικοί αναλυτές την έχουν παρομοιάσει με την μάχη της Πασεντέλ (Passchendaele) ή Τρίτη Μάχη του Ιπρ, η οποία διεξήχθη μεταξύ Βρετανών και Γερμανών στη δυτική Φλάνδρα (Ιούλιος-Νοέμβριος 1917). Αναφορικά με τη στρατηγική αξία της Μπαχμούτ οι γνώμες των ειδικών διίστανται. Μια μερίδα αμφισβητούν την στρατηγική της αξία και εκτιμούν ότι δεν αξίζει το κόστος σε ζωές και υλικό που έχει ξοδέψει μέχρι τώρα η Ρωσία για την κατάληψή της και η Ουκρανία για να την κρατήσει.

Τόσο το βρετανικό Υπουργείο Άμυνας, όσο και το Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ, εκτιμούν ότι η κατάληψη της Μπαχμούτ από τους Ρώσους θα έχει συμβολική και όχι πραγματικά αξία. Αυτό που μετράει, όμως, είναι η αξία που της προσδίδει το Κίεβο. Σύμφωνα με δηλώσεις του Ζελένσκι (Associated Press 29-3-23), σε περίπτωση που η Ουκρανία δεν καταφέρει να κερδίσει την μάχη του Μπαχμούτ, τότε: «η Ρωσία θα μπορούσε να χτίσει μία διεθνή υποστήριξη για την επίτευξη μίας συμφωνίας, η οποία θα απαιτήσει από την Ουκρανία να προβεί σε απαράδεκτους συμβιβασμούς». Δήλωσε επίσης ότι εάν η Μπαχμούτ καταληφθεί, τότε ο Πούτιν θα: «πουλήσει αυτή τη νίκη στη Δύση, στην κοινωνία του, την Κίνα και το Ιράν».

Αναλογίες με το Βερντέν

Από τα παραπάνω συνάγεται ότι η υπεράσπιση της Μπαχμούτ είναι για το Κίεβο κάτι ανώτερο από την όποια χρησιμότητά της ως εδαφικό έρεισμα. Είναι το μέρος που δοκιμάζεται η ικανότητα, το θάρρος, η θέληση και η αποφασιστικότητα του ουκρανικού λαού. Από αυτή την πλευρά, η μάχη της Μπαχμούτ δεν μοιάζει με τη Μάχη της Πασεντέλ, αλλά με τη Μάχη του Βερντέν (21/2 έως 18/12/1916). Έχει μείνει στην Ιστορία ως η μεγαλύτερη σε διάρκεια μάχη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Το χαρακτηριστικό της είναι ο μεγάλος όγκος πυρών πυροβολικού, καθώς και ο τεράστιος αριθμός νεκρών και τραυματιών που υπήρξε.

Αυτό που τη διαφοροποιεί σε σχέση από όλες τις υπόλοιπες μάχες της Ιστορίας, είναι η ιδέα πίσω από τον σχεδιασμό της. Σύμφωνα με τα απομνημονεύματα του εμπνευστή του σχεδίου και αρχηγού του γερμανικού Γενικού Επιτελείου την εποχή εκείνη, στρατηγού Φάλκενχαϊν, η μετατροπή του Δυτικού Μετώπου σε πόλεμο χαρακωμάτων είχε καταστήσει την επίτευξη νίκης μέσω της επιδίωξης της αποφασιστικής μάχης μη εφικτή.

Εκτιμούσε ότι μπορούσε να νικήσει τον γαλλικό στρατό, εάν κατάφερνε να του προκαλέσει δυσβάσταχτες απώλειες. Για να το επιτύχει θα επιτίθονταν σε τομέα του μετώπου, τον οποίο οι Γάλλοι θα ήταν υποχρεωμένοι να υπερασπιστούν, όχι γιατί είχε στρατηγική αξία, αλλά καθαρά για λόγους εθνικού γοήτρου. Το Βερντέν προσφέρονταν. Σύμφωνα με το θρύλο, ήταν η μόνη πολη που είχε αντισταθεί επιτυχώς στους Ούννους του Αττίλα, ενώ εκεί διαχωρίστηκε η αυτοκρατορία του Καρλομάγνου με την ομώνυμη συνθήκη του 843 μ.Χ., η οποία δημιούργησε τα προπλάσματα των κατοπινών κρατών της Γαλλίας και της Γερμανίας.

Η τύχη του ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με τη Γαλλία, η οποία ανέκαθεν φρόντιζε για την κατασκευή ισχυρών οχυρώσεων. Ήταν, μάλιστα, η τελευταία περιοχή που παραδόθηκε κατά τον γαλλοπρωσικό πόλεμο (1870-1871). Την περίοδο έναρξης της μάχης οι Γάλλοι έλεγχαν ένα θύλακο, ο οποίος συνδεόταν με τις γαλλικές γραμμές μέσω ενός άξονα.

Ο Φάλκενχαϊν αποφάσισε ότι θα τηρούσε αμυντική στάση στα υπόλοιπα σημεία του Δυτικού Μετώπου, με σκοπό να φθείρει συμμαχικές προσπάθειες (κυρίως τις στρατηγικές εφεδρείες) για ανακούφιση του Βερντέν, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για την ανάληψη μελλοντικών επιθετικών επιχειρήσεων στον βρετανικό τομέα του μετώπου. Η στρατηγική “αφαίμαξης” του γαλλικού στρατού στηριζόταν στο βαρύ πυροβολικό. Η κατάληψη του Βερντέν δεν ήταν ζητούμενο. Το ακριβώς αντίθετο, διότι μια γρήγορη κατάληψή του θα ακύρωνε το σχέδιο με την ονομασία “Επιχείρηση Δικαστήριο”. Ήταν η επιτομή του λεγόμενου “πόλεμου φθοράς”.

Ο Γάλλος διοικητής στρατηγός Πετέν οργάνωσε την άμυνα συγκεντρώνοντας μεγάλο αριθμό πυροβόλων και οχυρώνοντας τη μοναδική οδό ανεφοδιασμού, η οποία ονομάστηκε “Ιερά Οδός”. Παράλληλα, αντικαθιστούσε ολόκληρες μεραρχίες κάθε λίγες εβδομάδες για να ενισχύει το αξιόμαχο. Τα αποτελέσματα είναι γνωστά. Μετά από εκατόμβες νεκρών και την ερήμωση της περιοχής, το μέτωπο βρίσκονταν σχεδόν εκεί από όπου είχε ξεκινήσει η γερμανική επίθεση.

Μετά τη Μπαχμούτ

Το επικοινωνιακό εμπάργκο που έχει επιβληθεί από τη Δύση, σε συνδυασμό με την μυστικοπάθεια των ρωσικών κυβερνήσεων, καθιστούν δύσκολη οποιαδήποτε εκτίμηση για τις ρωσικές προθέσεις. Εκτιμώντας όμως ότι η ρωσική ηγεσία είναι γνώστης της στρατιωτικής Ιστορίας, είναι λογικό να αναρωτηθούμε μήπως εξαρχής το σχέδιο των Ρώσων στη Μπαχμούτ ήταν να επιτεθούν σε έναν τομέα του μετώπου στον οποίο έχουν το πλεονέκτημα και να εξαναγκάσουν τους Ουκρανούς να τον υπερασπιστούν μέχρις εσχάτων.

Η Μπαχμούτ, όπως και το Βερντέν βρίσκεται σε ένα θύλακο στο Ντονέτσκ, με μόνη οδό επικοινωνίας τον αυτοκινητόδρομο ΤΟ504. Οποιεσδήποτε ουκρανικές ενισχύσεις περνούν υπό τα ρωσικά πυρά, με αποτέλεσμα την πρόκληση έμψυχων και υλικών απωλειών, ανεξάρτητα της κατάστασης στην ημικατειλημμένη πόλη. Οι συνεχείς απώλειες και η αντικατάστασή τους απορροφούν μεγάλο μέρος των ουκρανικών στρατηγικών εφεδρειών, ενώ είναι δύσκολο να εκτιμηθεί η επίπτωση στο ηθικό των στρατιωτών.

Σήμερα, λόγω των απωλειών, η πλειονότητα των Ουκρανών στρατιωτών προέρχεται από τις επιστρατευθείσες κλάσεις. Οι παλιοί επαγγελματίες που είχαν εκπαιδευτεί επαρκώς από τους Αγγλοαμερικάνους, είναι κατά κανόνα νεκροί ή τραυματίες. Οι τωρινοί δεν μπορούν εκ των πραγμάτων να λάβουν επαρκή εκπαίδευση, λόγω των πιεστικών αναγκών. Αυτό αντανακλά στην αποτελεσματικότητα και επιβιωσιμότητα στο πεδίο της μάχης. Άλλωστε, από τους Ουκρανούς ζητείται να αμυνθούν μέχρις εσχάτων σε αστικό περιβάλλον. Έτσι, ο πόλεμος μοιάζει πιο πολύ με τον πόλεμο χαρακωμάτων του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, παρά με τις μάχες στο Ανατολικό Μέτωπο κατά στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Αυτό δεν σημαίνει ότι όλα βαίνουν καλώς για τη ρωσική πλευρά, κάθε άλλο. Οι Δυτικοί αναρωτιούνται που είναι η ρωσική Αεροπορία, διότι το δυτικό δόγμα πολέμου προβλέπει αεροπορική υπεροχή πάνω από το θέατρο επιχειρήσεων, αν όχι κυριαρχία. Οι Ρώσοι μάλλον φοβούνται τα δυτικά συστήματα αεράμυνας, οπότε στηρίχτηκαν στο πυροβολικό. Παράλληλα, με την αθρόα χρήση drones επιδιώκουν την πρόκληση συνθηκών κορεσμού στην πυκνή ουκρανική αεράμυνα και την εξάντληση των πυρομαχικών. Εάν επιτευχθεί ο εν λόγω στόχος, τότε θα έρθει η ώρα της ρωσικής αεροπορίας.

Σύμφωνα με το βρετανικό Royal United Services Institute (RUSI) η Ρωσία έχει κυριαρχία στο πεδίο της μάχης έναντι των Ουκρανών σε συστήματα πυροβολικού. Οι δυτικοί στρατοί έχουν στηρίξει το δόγμα τους στην εκτόξευση πυρών ακριβείας, με αποτέλεσμα το κόστος των πυροβόλων και πυραυλικών συστημάτων να είναι ιδιαίτερα μεγάλο. Αντίθετα, οι Ρώσοι, χωρίς να παραγνωρίζουν την αξία των εν λόγω συστημάτων, επιμένουν στον όγκο πυρός, στο δόγμα η ποσότητα δημιουργεί τη δική της ποιότητα.

Στον ανθρώπινο τομέα, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ένα πλήγμα ακριβείας, ακόμα και εάν καταστρέψει τον στόχο, έχει μικρότερη ψυχολογική επίδραση από τον τρόμο και την κόπωση που ασκούν τα συνεχή και μαζικά πυρά πυροβολικού, ακόμα και εάν δεν καταφέρνουν να πετύχουν πάντα το στόχο τους. Αυτό ισχύει στο πολλαπλάσιο εάν οι μάχες γίνονται εντός κατοικημένων τόπων.

Όλοι οι άνθρωποι έχουν ένα “όριο θραύσης”, που όταν το διαβούν γίνονται επικίνδυνοι για τους συμπολεμιστές και τους εαυτούς τους. Οι Ουκρανοί όσο γενναίοι και καλοί πολεμιστές και εάν είναι, μάχονται συνεχώς εδώ και περισσότερο από ένα χρόνο. Ενώ οι Ρώσοι αποσύρουν μονάδες για ανάπαυση και ανασυγκρότηση-αντικατάσταση, οι Ουκρανοί δεν έχουν αυτή τη δυνατότητα στον ίδιο βαθμό, διότι όλη σχεδόν η χώρα τους θεωρείται δυνάμει πεδίο μάχης, ενώ έχουν και μικρότερη πληθυσμιακή βάση.

Δεδομένης της έφεσης των Ρώσων στις επιχειρήσεις παραπλάνησης δεν μπορεί να αποκλειστεί το γεγονός ότι η επίθεση στη Μπαχμούτ είναι μια τεράστια επιχείρηση παραπλάνησης, με σκοπό να εφελκυστεί η προσοχή Ουκρανών και Δύσης εκεί, ενώ το κύριο χτύπημα θα δοθεί κάπου αλλού σε δεύτερο χρόνο, όταν πλέον θα έχουν εξαντληθεί οι στρατηγικές εφεδρείες των αμυνομένων. Ίσως υπάρξει επανάληψη μιας εισβολής από τη Λευκορωσία ή μια ενέργεια προς το Κίεβο από το Νότο.